i p i 6 Pajchafij Ratberti-
Sacramenta,Sc introducitut.reuelato mentis obtutu.Ec-
clefia, vtpoftit videre xterna, & rriy fticafibi olim promif-
fa myfteria; Ad hoc quippepettafdffepint per paffionem
-Chrifti,vtrefcindanturveteravSc oriantur noua.Ergo per
præruptafaxorum oftënduntur noua futurorum. Quoniam
duriorafaxis pe&ora,verbis cceleftibus refeindenda
erant huma na,Vtaqua quæ depetra fluxerat,ipfaabeis,
Sc in eis.fluercc diuinitus fuperfufa.Nam Sc in Euangelio,
quod proprie Hcbraeorumeft, dicitbeatusHieronymus
fe legiflè, fuperliminare templiinfimtæ magnitudinis tüc
fraiftum fuifte. atque diuifiim ; Sc hoc vt abolitip legis Sc
dëftruâiorempli monftrarctur, feftum credimus Sed Sc
Iofephus narrat in fuis libris,virtutes Angelicas pfxfides
quodarn templi, tunc pariter conclamaffe, tranfeamus ex
his fedibus. Quod autem terra mot a eff, Prophetiae eft ad-
implecio$quamuis ipfa commotio terræ ampliora in ft
contineat Sacramenta, tamenin eo terraeihotudicuntur
plurimae ciuitates, vbi vel vbi,Sc multa ædificia corruiffe.
Nec igitur mirum, fi Domino moriente, terra tremuit,
quando eius in reftirredione omniscaro humana com-
mota eft 8c contremuir, ita vt verbis Sc rebus cxcicaren-
tur.ac fide mortead vitam,de carne ad fpiritum, de vetu-
ftatejirteræ adnouum teftamentum ; Sc in nriuo cantico
can taren r omnia etiam lignafiluarum, Sc fièrent noua. Hæc
quando faëta funt? vtique fiçut Propfietà dicit quando
Dominus regnau'u a ligno. Tuiic vtique vidit Sc commotaeft
terra. Sed Sc com ur bâtifunt omîtes qui videbant eos, ac timuit
omnis homo. Et hæc eft ilia commotio magna, quæ fqfr te
tantum in Iudæaftâa eft tunc, vel in Hierufàlem , fed fi-
gnificatio eius, fub omni quadraturacaeli, vfque ad fines
terræ peruenic.Quæ nimirurp figna incredulis licet parua
videantur Sc exigua, imme n fa tamen funr crede n t ib us, Sc
vt ita dicam,ineffabilia. Quæ lice t, vt ip fi volunt, non at-
rigerint vitra fines. Iudææ,vèlHierufàlem,adimpletiofi-
quidem fignificationis eorum totum pramccupaait or-
bem .Nam Sc rcfurreëfcio mortuorum quando monumenta
aperta funt, tantum in Iudæa, vel circa Hierufalem, ratio-
natfdius fatfta ereditur ; quoniam corporafanttorum folum-
modofurrexcrunt, non conrinuo vc monumenta aperta
funt,fed moxpoft Domini refurreâionem.QuiaChriftus
primogenitus eft refurreâionis ex mortuis. Nullidubiü
quodhæc omnia per fe magna fùnt quod crucifixo Domino,
nulla fuftinueranc elem enta, ne eum demonftrarent
mortuum, quâdo Sol obfeuratus eft,Sc omnia fenéka fàn-
âorum refèraca; Quando terrfrtrenmt &petrafeiffefunt,
Quando monumenta apertafunt, Sçinferi morruos.quos
tenebant, reddiderunt viuos. Sed ramen, vt dixi, maiora
finir,quæ perça fignificatUr, quam ipfa figha, quamuisip-
fà'finr obftupenda, ficut 8c hæc refurreâio mortuorum,
'quando multi quidormierant,fiirrexerunt,f^e«;tf«dcwo-
numentispoïl refurrcttionem Chrifti venerunt infànttamHie-
-rufalem , &apparuerunt muitis. Quæ profe&orefurreétio,
Sqüamuis obftupenda fit valde Sc ad mi rabi lis.maior eft ta-
^menilla futurarefurreâiogeneralis,quæ per iftam teftifi-
cata eft,quando multirefurrëxeruntad teftimonium ver ç
refSrreiftionis Chqfti. Ac venerunt in fanftam cmtatem , &
apparuerunttnultis j Vt & ipfi qui yiderant vere cps refurre-
xiffe,telles eflenc ad plcbemvéræ refùrredlionis. Multi fi-
quidem qui rëfiugunt, reâe multos faciunt telles. Quoniam
Sc difticîhs,licet pptabilis fit ad credendum. Vndc Sc
Chriflus, quamuis vnus fit mortuus Sc foluspi:o.omnib9
noluit folüs ç. furgerë,fedcum plhrimis, vtprimum telles
haberct-refuri-eiftipnis; deinde ipfevna cum muitis, ytfpé
refunderet defperatisjteflis exftitit perpetuæ refurrêSlio-
nis. Dignunv,quippe fuerat, quia illuftrauerat doârinis
fîiis noftrarum mécium tenebras, vt eti^m inferonimob-
fcurail luftraret > fanélofque fuos ad informandas mentes
fidelium con fpicabiles per refurredlionem carnis faceretj
Sc mortis fpolia, ab inferi s iam viuus afeédens ac fi yiâbr,
confpi eu î cernentibu s reportaret,ne dicerent infidèles
nonpoflit refurgere Deivircp.tepurushomo, quodpo-
tui t C h riftüs.pro fùa potentia,Deus homo.Quid enim a-
liud monumencorum aperitio,nifi quia clauftris mortis
effraëtis, refurreâionem omnium defignat mortuorum?
Qrjocû in alpe(5lu fides erat ccrnencium.i n procefl u typus
füturorutn.Qgod in fanâam ciuicatetri prodeundo,vetii-.
unt,prælèntium declarabant fpeciem j Sc in eadem,fpecië
formam monftrabant futurorum.Hinç&muiti quærutil
vtriirnue perpétua füerit ilia refùrreâip, an fiçut Laiatus
furrexit iterum moriturus, ita Sc ifti rurfus morituri réfur-
rexerinrfquod omnino Èuangelium non declarat. Ve-
run ramen plures funt qui hoc affitmare ita conâtur quo d
perpétua cam Chrifto eorüm fic refurre&io faSla, quartl-
uisalij aliter fenciant. Quia fi veri teftes veræ refurreélio-
nis Chrifti fuerunr,pium eft, non fblum Ppinafi,verum Sc
credere âefateri, quod perpetualitcr jftünquam morituri
refùrrexerint. Alipquin quomodo yeri teftes veræ refur-
çetftionis ac perpetuæ effe pQterant,finioxin terræ pulùe-
remrediflenc. Sed^uiadeËuangeîioid^iiijis côhtradi-
centibus perfuadere poffumus. facis |ît oobis.fi nôluerint
credere, quod née ipfi contfadiçere queuntjquæfàtis dè-
uote vna cum quibufdam fendis boéloribus fîifpicamiif. •
Quia etfi ea quæ aftruimus magna Vidynçiir, maiora tame
funt,vtiupra iam dixi, quæ per iftàfigni hearitu rîri a nirhis,
hominum.Sc quotidie Hunt qiioüfq^ hæc bmnïa cpmple-
antur, quæ perChriftum gcneraliterfuntreprpmilB. At
verb ifta interea venerunt in fafiftam ctuttat, m , fcilicet Hie-
rufalem illam ,& apparuerünt muitis. Sanda autem ided
vocatur.vel propter rempluin quod erat in éà,feti propter
Sanda Saaâorumjvel ideo quia prius fenda fuerat,&ad-
huc ex antiquo itaiurê vocabatur vocabulpjficut Sc Mat-
thæus fe Publiçanumyocare non erubuic, non quod iam
hoc effet, ficut nec Paulus perfecutof, fed quia hoc fuerat.
Po.teft fieri8cde. illacoelefti Hierufelçnf dicat EuangelU
fta,quod ad earn perueneritit.Sc apparuerint muitis,né fô-:;
lus Icfus.rediretad fuperos , ficiK nec folus refîirrexità
mortuis. Ad quam vtique cum eo àfeenderunt, licet in
hac tetrena prius finc.vi(ï, qui ita refurrexerunt immorta-
liter.ne vlterius tenetentur iriortipbnoxu.
C-fi n t v R i o autem & qui cum eo erat cuftoâ 'tefltes lefum,
vifoterr<tmotü,&his qua fiebant, timuerunt valde,dteefiiesfiltré
filius Dei eratifief] 0 qu tév duriçordes fiier ùn t Iüdæi|EcÇé
ele men ta ihrerea infen fibilia fenferunc mortem D omini,.
mortui audierunt vocem clamoris eius, inferi,eos reddi-’
derunt viuos, C enturiô h is ica yifîs credidit, dp qui cum eo
erant, aç<çbnfiten:urDçi filium, fbHmiftriludæi, ncc fen-
riunt quæ fiebant,nec credun t,nec venerantur, née reço -
gitant quægeffèrunt. Centurip, licet imperfêde, tamen
cred i d ic.Imperfede quidem, quia cum dibit^Erant, p u rabat
fuiffe more humano, nëfcîens ni y fterium Dei tatis ac
defeçiffe per mortem, quam Scipfeni mirabilepi videbat.
Vnde Marcus ait,V'tdens Cetuiio qaiex aduerfoftabatibi,qu'ta
fic clamans txfrtraffet, ait, vere homo hic filius Deierad Nbn ^ î
nim ait quod Matthæus didt, quod viderit terræmotum
Sc quæ fiebant , fed fblummodo, Quia fic clamant expirdjfet.
V nde magnum aliquid i n eo Centurio in tel lexi c cia more,
atque in eo quod fic emifit Spiritum.Qxiod nifi aliquid in fe
admirationis plus haberet, nequaquam Marcus cæteris
præcermiffis miraculis,quibus in admirationem Commo-
tus éft Centurio, Sc qui efim ep erânt, hoc vnum folum %
narraffet. Ac per hoc vere in tali miraculo Deitàs Chrifti
deelaratur. Sed quærédum de hoc vno ad liqilidum, quià
dé cæteris iam fùpra tradauimus, quid mirum habeat,
quia mifitjjt'tritum. Nain nifi in eo fenfiium magnitudiné
fecund um capacitatem fùam idem Centurio intelligent,^
puto quod plurimum admiratuspro hoc vno, non dicé^
r et,Vere hic homo filius erat Dei. Sed quia emifitfpiritum,q uid
aliud fecit,nifi quia mortuus eft? Quod fi Koc fblum effet,
Sc nihil vitra in eo mirabilé appareret, nunquam Apoftolus
diceret, quia très funt qui teftimonium dantfuper terrant,
vtique Chrifto quia Deus eft, fpiritus, fenguis, & aqua. 1
Spirims prorfùs quem emifit, Sc fenguis Sc aqua,ipfo
mortuo quæ de latere eius contra riaturam humanamirl
Sacramento cedemptionis noftræ manaruut. Sed quia de
Spititununcagitür,quærcndumquomodo Sc quod tefli*
monium dederit. Namteftimonium non aliuderedimus
dedifTe, nifi quia Chriflus Deus veraxefl. Sed quomodo
hoc dederit, res non in aperto eft, nifi forte quia in vultii
eius tanta erat alacritas, tantaque clari tas » vt poffentom-
nes in t ell igerc, quia fua fponte moriebatur, tantaque voX
cius
In Matth.Buang. Lib.X 11.
eius fuerat, cum ait, Pater in tnanus tuas commerido Jpintum
we«w,vtcognofcerent finguli, quod non humartitatis
effet tantum, verttm etiam & diuinitatis haberet myfte-
rium.Vnde 8c cum oraflet, mo'x ac fi fopitus fomno pads,
inclinato capite tradiditfpiritum. Vcnmtamen etfi mul-
• turn inditium ciacuit in co, quod filius Dei effet, in habi-
tu, in Vo ce > in intelle&u voçis eft tamenaliud quod Majores
noftri tradunt. Quia confiietudo èrat Romanôru,
& omnium eorum quiflagellabant eos qui crucifigebaii-
tuc, percutiebant quidem eos primum.'qtii pro fuis feele-
ribus tenebantur rei, Sc muitis macerabant fuplliciis, ne
maiorèm fuftinerent cruciatum,quia p o ft cruci fixionem,
cum multo doloré longiorem & nimium fuflinebant tor-
mentum * fi non prias cruciarentar fiib alarum & neruo-
tum perçu ifionibusjfed quia in Iefuifta prias non fuerant
fa&a, eo quod Pilatus volentfatisfacere populo vniuerfo qui
damauerat Crucifige,Crucifige, timenfque tumultum
eorum, non iuflitea in Iefu fieri vt dto moreretur in cru-
ce. Quiaquibus mors accelerata non effet in crucefolè-
bant viuere vfqüeintriduum, etiatn&vfquein qüadri-
duum. Iefusautemcum nonfuiflec prius itapercuffuS,
fperabatur diu pendens in cruce viuere, & maiora pari
tormenta. Sed quia venerathoraeiusvtipoft triduumin
prima Sabbatirefurgeret, orauit ad Patrem & exauditus
eft, atque vt clamauit pacifice receptus eft, quafipotefta-
temhabens ponereanimamfiiam. Et'ideo inclinato capite
fiepofuiteam quando voluit, & quomodo vblüit. Quod
prodigium contra omnium eorum conflictuel inem qui
cruciabantur in cruce, videos Centurio, dixit, Vire hie homo
erat filius D«.Miraculùm enim magnum fuit, quia poft
très horas receptus eft, qui forte biduum vel triduum vi-
âunis effet in cruce, fi fecimdum conftietudinem ebrum ■
viueretqui fufpendebantur. Idcirco magnum vifiim eft
Centurioni beneficium Dei fuiffe quod exfpirauit tana
citb, 8c magis ex merito orationis eius, quam ex violenria
crUcis Alioquin fi fedum fuiffet circa corpus Iefu iuxta
confuetudinèm ebrum quos dto deponere volebant de
cruce,quid necefte, fiiit vt Centurio cum militibus ferua-
rct eum in cruce. Vel quid necefle erat,quod feribit Ioan-
nes,rogare&preces offeree Pilato, vtfrangerentur eorum
cr«r4,quatenus per hoc mors dtius occurreret,ficque de-
ponérenturdeugnoproptef Sabbatum telle Euangeli-
fta, ne èo in die penderent in cruce.Sed cum ffangereh tiir
I èorum crura,qui crudfixi erant cum eo,8c véniflenfad le-
fum, non freger tint eius crura, quia ipfe iam fpiritum emife-
rat. Propter quod nouum & inauditum fuit hoc miracu-
lum, non fblum Cenuurioni; & hisqui ciim ëo erant, ve-
rumeriam Sc Pilato. Vnde cum audiflet Pilatus à Iofeph,
quod iam mortuuS ëflet,àdmiratus vaIde,teftcMarco.vo-
cauit Cenrarionem, & interrogauit fi vere môrtuus effet.
Quapropter inter caetera miracula, qùæfkda fimtinpaf-
fione Chrifti, non hoc minimum præ omnibus fuit. Ex
quo admiratus Centurio ,&qui cum eo erant, etiam Pilato
nundarunt,præftuporé &nouitate rei quæacciderat.No
efttamen contrariumqüpdhic Matthaeus vifiterrimotu,
& hit quafafta erant,dicit àdmiratum Centurionem.dr qui
cum eo erant j quoniam inter ilia quae fada funt tunctam
mirabiliter, etiam ipfe mors mirabilisexftitit Saluatoris,
plena pbtentia DeiSc flupore. Vndé quia plura funt &
grandia, liberum fuit narrântibus Euangeliftis, quid quif
que miraculorum commemoràre volüiflet.vel quid ex
omnibus,eos qui videtant,admiratos fuiffe. Quoniam in
null© Euangeliftædiffentire videntur, cum alius illud dibit
fuiflè admiratum. Ep quod omnia finguli merito finit
admirari, & fingula qusque omnes.Quis enim non pote-
ratadmirari, quando alcenditin cruce, quod fiibito tarn
horrenda noxmeridie occurritfiiper terram} Vel quis no
pbtius obftupefceret in hora quando emifit fpiritu, quod
tarn lètena lux redit? Quia vlqucin horam nonam quando
emifit lpiritum,ea(Hem tenebras fuiffe manifeftum eft.
Turicaûtem & velum Templi feiffum eft, & terra trèmuit
moieinfolito, &commotaeft,/»ewvf cqaocfixéfcijfàfunt ,&
monamtnta aperta mortuorum. Et ideo videos Centurio,
& qui cum eo erant terrsmotum, ex his qus fiebant hor-
ribi!ia,nonfolum miratifunt, fed & timuerunt valde di-
• iibJjvtb.VetJ’atr.Tom.p. Pars i.
12 i f
centes, vere Dei filius er at ifie. Quod fi vere Dei filius erat,
Vtique defiifie non poterat; quta quod vere eft, idem om-
nino temper eft. Interea Centurio ifte, & qui cum eo Dei
filium confitentur, fidem Gentium prsmonftrant & ve-
ram fidem j quiavt Marcus ait eum Deum Sc hominem
confitetur, ita dicèns, Vere hotno hie filius Dei erdt. De quo
Lucas air, quod dixerit, quia, vere hie homo iufius erat. Seu
qui& vtrumque de illb dixerunt, eo quod & homo erat ac
iuftu s Se vere Dei filius. Advnam quippe fènrentiam, v-
traque vetbaconcurrunt, 8cadvnamfidem. Necquod
alius tacuit, hit homo, & alius dixit, vllö rhodo contra-
rium eft. Séd fic ërat qualitercunque ille crediderit,vt
j femper idem fic, Scndh ficur eum fortepuraffe dicitur, yt
hbnvere Dei filitim eum crediderit,fed iuftum Scfan.
6tum, ita vt multi iüfti diéti funt filii Dei. Veruntamen
uidquid horum ille fehferit, hoi reÊte crediftus ac cön-
tëmur eum vere Deum Sc hominem Deique filium Sc
infuaiuftitiavere iuftiffimum. Ad vltimum inter cetera
miracula nihil mirius claruit illud poftquam Dominus
refiirrexic, quia multi, Qui dormierant,furrexerunt &appa- ■.
ruerunt muitis. Nec tamen omnibus ,fed his tantum qui
digni erant talia videre,vt effent teftés k Deo prxordi nati.
V ndeoportetintelligere, quia ficutde his non funtferi-
ptaomnia, quibusvififunt,vel quamdiunifiquia Vene-
runt in fanftdtiuitate, & apparuerünt muitis: Ita nec de ré-
fiirre<ftiOhe Chrifti omhialitterisfimcéöncradita. Quoa
probat Apoftolus Paulus cum air, quia vifiu eftfimuti
poftquam refxmexit,Plu/quam quingentkfrairibus. Idcir-
co hjeedixerim, vtinteiligatprudensanimus, quod non
omnia Saluatoris miracula feripta funt, neque enarrata
quzgeffit, fedpauca dè plurirais, folummodo vc creda-
mus.
E ra vrautem Hi muiteres multa»qlongtqua feeutafut-
rant lefum a Galilad mintftrantés éi. Inter quas erat Marti
Magdalene, & Maria lacobi &Iofeph mater, & mater filiorum
Zebedai. De his ergo mulienbus magna quam fiepe ambl-
guitas nafeitur, ficur Sc in lbco. Ecce vbi Matthaeus ^icit,
matrem filiorum Zebedaei fuiffe cum reliquis duabus,
Marcus Salome illarh fuiffe commemorat.Necigitur mi-
rum, cum vtrique eorum, licet tres neminauerint. plures
fuiffe infinuant,quxfuerant eum fecutxa Galilad , Sce-
rant afpi cien tes de lönge,inter quas eranc iftx tres.de qui-
bus Matthaeus 4 icit|quas Sc Marcus fimiliter nominat,
nifi quiapro patre filiorum ZebedaeiSalome ac fialteram
ponit. Poterat enim fieri, vt iliaefféèquae de his muitis,;!
Marco terriaponerctur. Nil enim in tereift ad verita-
tem quas mulietes idem pari tér,quas finguli ex his omni -
bus nominaiierint. Sufoicatur tarnen Origcnes eandem
Salome fuiffe matrem filiorum Zfebedaei, quae iure ita vo-p
catur. Mult£,inquit,erant exfpe<ftantes ad crucem lefum,
fed de his praecipue nominate funt, quafi attentiu^
eumfpeótantes Sc amplius ei miniftranres, tnelius & per-
feeftius fequentes. Quia confuetlidjnis Iudaeae fuit,nec
ducebaturinculpam moreanciquo illius Gentis, vt mu*
lieres de fubftanriis fuis vi&umatque veftitum rpih^lra-
rentpraeéeptbribus. Qucpd quiafcaAdalum facere poterat
in Gehtibus, abieciffe ft memorat Paulus Apoft^us,
N unquid non hdbemus pot eft atm forores mu'ieres circum ducen-
di,ficut& uteri Apoftolifaciunt?Quae profe«fto muliéres
miniftrabant Domino de fubftautiafia , Sc ftquebantur
eum propterdodrinam fanbtam. Non quod his egeret
Dominus, fed vttypu'raoftendefetacformam Magiftro-
rum fequentium, eo quod vi&tl atque veftitu ex difeipu-
lorum obfequio debent effe contend. Sed videamus qua-
leshabuerit comites Saluator. Mariam namqueMagda-
lenam de qua feptem exierant dsmonia, quae a Magdalo
vico, vellocojin quo orta fuerat,conueniens fads fibi tra-
xitagnomen. Porro Magdalaihterpreratur magnificatio.
Eterat haec Maria dé magnificatione Dei magnificats,
quia fecutafuerat benigniffimum lefum cui remiffa fue-
rant peccata muka.quia dilexit mulcum, & m iniftrabat ei
praecipue inter omnes; 8c exfpe^abat, ficut Euangelium
declarat, myfterium paffionis Chrifti ac refiirre&ionis,
amplius prx omnibus. Erat Sc inter has praecipuas Maria
lacobi minoris Sc lofeph mater, quae fiiit for or Marias
L illi i matris 1