\yidonis Chronicorurh
il Tv I Im l
I
Marianum
bellum.
Rutiliiis.
flautntaslele proiecerunt. Qui vero præoçcupantibus !
Romanis, peragendæ mortis fine copiamnonhabuerunty
aUj ferro, alij fufpendio, alij abnegatoçibo fefecqnlum-
pfcrunt : nullufqüe pmnino vel paruulns mperfuit, qui
ïè^uitütiscondjtipnemtolerarit. lugùrtha Mîeipfiç Nu-
rùidarïim'regis aidoptiuus films hærefque-inter nacuralé?
eiùs filios fà&us, cpjStæredes(ups Hiëmfàlem occidit.
Aderbâlem bellovictuni Africa expuiic.Calp urnium co n~
■fulem aduè'rfum fe miflftm pecunià cprrüpir, & adTur-
pes ébn.ditïpnes pacis ââduxif. Reniant idem veniens,,
omnibus'pecania aiK corruptis'i autattentatis, fèditiones
dUrenfion*èique permi&uït.; Qmm cum dgrederetur, in-
faipi Jàrjs ï&tauit elofip, dicens?Vrbem tenaient & mature
periruram, 1 emptprem ïnueneric;r ‘Idem tandem
Häm. PoftSimohem fratem Ionathæ, Ioanncs filius eius
ïn fummurr^lacerdprium cbnftituitur. Hic àduérfiimHir-
cànos bellum geférisy Hncarii nomen accépit, & à Romanis
çruèntis -Bellis | Romanis fiïperatüs , Boèco Manrorum
Végiiè fo ciau i t; çomntiflàqu,é pugnà, v na bum Ro man iis
Mario Goplule Rdçcusggi ïugurtha fugetunt: iiide ,no-
u agin ca m ilïia a 1 ma coru m vinéeitcibns Romanis vfque ad
in tprne cioneni çæfà'. Boçcus in pretium pacis Iugurrham
d olo captum ycateniique pbftnbhun'* per Syllam Iega-
tum militad Mariurri; qiûnii triumpho ante cuiitim cum
cliiobus filiis fuis a&ûs, & mox in carceie Itrangulatu eft.
Mit bridâtes rcx Paidtovimt, fcxtusab Arfàce, victoDe-
ntetrij præfedo , Èâbylomàrn. vrbem finemque eïas vniy
uerfo> vidoi inuatic. Omnes prærèrea genres, quæ inter
Hydafpëm fluuiüm & Indum iacent'i fùbegit : ad fndiàm •
quoque cruentum extendit Imperium. D ent etriu ni ip fum
fecundpfibi bello pcc-urrefitent vîcit, & eèpit. Quoca.-
p tb ', I)eodatus quidam cum Alexandra filip regnumeius
&drëgium nomeûvunpauit. Qui'poftea ipfum Alexan-
dtiim fil um ^ quem participent periculi m peruadendo
regnp habuerat, ne in obtinendo conloitem habere t, oc-
dit. Lucius Cofiïul in Gallia, ÿilpurrps vfque Oveanum
pc i fe cu tusf i n (î d 1 i s çir ouiitueh tus occid itur. A Scipione
Çonfule cipt^vrbeGaliorum Tolo|à. centuftt milliapon-
doàuri, ic argènri centiiin decem millià è templo Apol-
ljnis fufcepit. Qtpie cum ad Mafliliam amieàm populo
Ro mâbo vrbem inifillèç çùm præfidips , interfeâis clam
cuiipdibus''^i^,per(celüsTufata fuifle narran tûr. -Man-
lius & QjCæpio Coll, aduerfus Cimbros & Tèutonas &
Te.uguiinos & Àmbra'nos Galliarum Germàfiiarumque
génies milTi, piouinciàsiibiRhodano fl uni b medio di-
uiierunt Ybi inter fe giaiuffima inuidià & cbntentîcné
decerrantes cum,magna ignomiiiia & perlculo Romani
noniinis yi&ifunr. ; ltâvt cxbmni penitusexercitu decem
tantum homines, qui nfiferum nuritiùm reportarent, fù--
perfuifle referantur. Hoffès ingefiti præda potiti, noua
quadam.atque infolita execratione 't curiflâ quae ceperant
peiïum dwerünt. Mario qüarto confulé ’cum.inprbùiÙ-
cia Viennent iuxta Hàriae Rhodanique fluthina, vbi îuiè-
iç coufluuntà caftra pofuilïeb, Teutbnes , Gimbrij $ Teu-
guripi cum tribus agminihus Italiam prtere deftinaflènt,
peticulpfiilimo præiro h Romariisvi^ifunt; Romæ P.
Maiîëolus m nit6nribus ièruis matrëifi; fuâm interfecit.
Uamnatus parricidij, infiituiqué in cüleuin , & lit mare
proieéUis- eft : in tanroque faci'nbre Româtii fuppliciuni
■ fingùlare ianjerunt.:Sexto confulatu G; Marijftatus Ro-
maniimperij italabefadcatus eft, vt pene vllju'e adextre-
mura inteftina clade 'concidetit. ; -MeteUi^vi^timidicus^
vir primarjus, fabtione Marîj d fSlaucia pnetore & Sàtur-
iusamicitiæpoftulàns , depretb Senabus inter a'mi-
cos felatùs'eft. fiamariam , <^liæ nôftro tempore Séba- 1
fte vbcatür,ad qùamPtolemæuSyquipartem eiiis dolô per-
emeràf, & màtrèm eiiis vinculis conftrmxeratjCPnfiigitim
fecëràV, bbfidione captam fôlo qoæquàuit : qfiaïn poïlea
Heibdes'inftauraits , Sebaften in honorem Augûftiappfei-
larivôlüit. . È I
£ PtôlemæusPhncon,qui & Soter, annos XVII, Cicefb
Àrpini nafeitur, matre Heluina,'pâtre equ e ft ris ord inis ex
regib'Wolicorum genere,prodigia dir^apparendoRomà-
riàmvrbêm moeftâSoçiàli belföterruerunt. Namfub ortù
fólis globus ignis à regfone feptétribnis cummaximo cosli
ïragore emicuir. Apud Arcatinbsycum panés fraitgerencur',
cmqïemediispanibus) 'quafi è vulneribusfldxit. Per iè-
ptem dies continuos grAdolapidum, immixri&etiamte-
ftarum fragmentis,terranvlatif[imeverberauit. Hiatu rer-
tæflamrri^prorupitj qilfievjlqùeàdcoelutTi extendi viiàeft.
; Cneus Pompeius praetor cum Picentib; iuilu SertâïQâ.bel-
fum geflît, '&vîâ:us eft. Similiter IuliusCîefà’rSamhïtum
pugna yidlusicæibfugic exercitu.Pbfteâ cb’htraótis vndiq;
éopïis ,mültà hoftium millià Samnitum &Lücanoràinter-
FecibGumquÎÊ ab exereftu Impe'râtorappellafûsë'iret, Se-
natüsBgà Hoc eft vdfêm mcèroris quàm exbrtfi Sobiali
feelloiumpferàt, hàc^e arridehte dèpbluit.àtq; ahtiqubm
togæ deeorem recuperauiti Cn.Pompeius Picehresgràtii
prælio fudit,qua vidtoriaSenatus laciclauia'êc cæteVa dignitatis
infigniarecepit, Sociali bello nëcdum finito, Romæ
primo bellum ciuiïe commotunleft. Eqdemqueanno ab ,
vrbe cönditafexc'enteßmö LXII. Mithrîdàticüm bellum
eoeptunieft, qubfitrlgintaannis, vellîcurdliqùiftrïbunr,
qüadragintageftam eft. Mithridatesigiturrex PofitiacqUe
Armeniæ muftis præliis à Romanis fuperàtUs, nouiffime
cum Gaftor eius præfeblus, qui Fâhagorfô'pfæerat .inter--
fe<ftis anveis regis, avcein dccupairec./quatuorque filtöV
eiusad præfidia Romàrtà tïàn(mifîflet,'accenlùsi’râyinîce
lera rädern exarfit, vt inpFures amicosfuos.&Exipodram
filium(burn, aliumque Macàreminterfi<#'ret. PbarnaceS
exerfiplofiatmm territus, exerciVurhâdpVriequendûm ïe
miiïum fibicbn'dlîâüitV& moxaduerlus patrein duxifiMi-
‘tbVidates diu ex altiffimo rauro filium frufträ precatùs, vbi
ihexbràbilem vidic, moriturùs exclamaflè fêVtur, Quo'*-
niant Pharnäcesy inquftIlîtori iuber, vós fi ^ i s di| pàtrij,
jprecorvcquandoqueôd^ïè fianc vocèmàliberis misait-
diat.Statimqüe deiçendehs ad vxbires, pellices àc filiâs fuâs,
venentuu omnibus dédit. Quod cum iplè nouimmus.
haufiflèt, nec tarnen prbptër remedia, qüib.vitâliâ fiia aduerfus
hpxiosfuccoS;fiepe obftruxerat,vënenô confici fof-
fet, fruftraquë fpariareturi fi quo tandem itriodo infiifâ pa-
ftis per venap agi ration e corporis aftadilcurreret, G ail uni
quendâm militem., ïam fràâomurodifcurrëhtefn.ifiuitâ
uit,ei'4 ueiugu!umpræbui't: annbfqiie natus LXX'H. ItUttç
bxitùm virahabuic. Xullio Gicëirbne & Caio Àhtoniô çô-
ïulibus, Pbmpeiusbccifi Mithrmftis nuncfôàccéptb /Sÿ-
iriam Coelen,dk ÎRèiicèm bello aggreflus, lu îte s ÂtaBàl^j
perdoniuit, vrbemq;ëorùmquam Pérram nomifiafiri Cè-
pic; Hincad Iudæos atquëad Hiêrofblymàm vrbem ebru
Gabiniu'curU exercitu mittit.QuibbstbnC Âtiftobulus eknirip
tribuno innoccns damiiatus-, lit exilium cumtotïfis | putfo frâcrè Hircàno prirti’ e t -fecêrdoteanqbiynö'ijè'x p'tó-
yrbis dolore difeeffir. Poftntodtim Saturninus& Saufeitiâ erät;' Póft GCCCLXXXIII. annoBàbylÔnî.e captiuitatis,
& Labienus, cum iàm praliuin in foro cbmrÂififlent, co-
gente Mario in curiant cbnfugerunt, i bique per équités
Romanps y effraâis foribus pccifl fiint. -'Glaucia ÔC Uola-
bellaSaturnini frater inteifecli. Ruiiliiisquoqué vir m-
tegerrimus, quiâdeb fidei atque innocentiæ conftaritia
viuscft i vt die iibi abàçcufatoribus diifta | vfque adeogni-
ripnem ncqùe çapillumbai barn que dep o fu en t, nequelbr-
dffià vefte humiliée babitu iuffragatores cpùciliarit, ini-
micc^permulièiityiudicestemperarit | cum euidenti pp-
•pugnaretur calumnia i periurio iudi«um condeifinatus,
Smyrnam cPmmigrans iiterarum ftüdiis intehtus cpn-
iènuir. Spxtp Iulio Cæiâre ÖC Lücio Martfc cpnüilibus,
inteftiuis caufisu' Sociale bellum totam commouit.Ita-v
pbftqtcgn^üitlariëus cPgnbme.nto Alexaiidex, XXXVIIi
âhriisvqùi pontiflcaiitni qu'oque adnuniftrans, crudelifli-
riic ciuibus præfuit. Ipiè.quoquè Pompeius continuo poil |
Gabiniitni iùbierutus, 6càpatribus vrbe fiifceptus, iedà
plebe m.u ró temp li repulfiisviii expUgnà tibn an'ejub in ten - 1
dit-id nbniblum natüraljoci, verumétiam ihgentrb.niufis
foflàquemaximamuiîitumVcurhaliàà:aliislegionibi/sdieS|
nbdelque iuccedere fine requie cogérétyvixifêitiu men-
feexpugnauit. Tredecimmillià-ibi.luctgorunt cæià nai-
rantur. Gæceraîmilciriido infideifeVcn r. Pompeius nn--
rbs ciuitatis euerçic, iquàtique fblWimperaüityaliqùàritb'*
principes ludæbrum lecuri percuiîîc ; Hincanp iaeerdb-
uü^n reftimic. Ariftob uftint captiùum Ronfiaiwd uxiûMa n-
!•-1 1 1 firtqt)e
fitquc in pontificatu Hircanus poft mortem Alëxandræ
matris, quæ poft Alexandrutn coniugem regriauérat in tu-
dæis,anniscirciter criginta & quatuor. Hircano etenim in
pontificatufiicceiîît Ariftobulus anno vno, póft quern Ia-
neus cognome’nto A lexah der^Moftuo Alexand r p ,regna-
uir Alexandra vxor eitrs. P oft cuius mortem Ariftobulus &
Hircanus filij eius inter ie delmpeiio dimicantes, occafio -
nem præbuere Romanis; vt Iudæâm inùaderénr. Vtdixi-
mus, Pompeius Hierofolyma capta; vrbé&templofefera
to,viqueadSan(ftaian<ftorinnaccedit,vi6lumqueArifto-
bulumiècumàbducit, pontificatum Hircano confirmât:
quemten uit, vediximb s, trigin ta & quatuor annis. Pom-
peius AittipatLumHerodisAfçalpnicæfiliumprbcûfaVorê
Paleftinæ fitcic. Pompeius bellüöi^pnéntis,cum vigfàti &
duobusregibusfegefiifîeprocbndottenarraiiit.Hisdieb.
cóiuratio Catilinæ àduérfûs pàtriam in vrbë habita, ac p tb-
dita:quant hiftoriàm agente Çicérone. Saîuftiuà déférîbit.,
Virgilius Maroin pago qui And?sdicitur, haud procul à
Mantua nafçitur.PoetàquoqjLbfcrétius nafcitbr: qui pipft-
eafefè furore àmatorio interfecit^ t
Ptolemæus, qui & Alexander, annis X. Huiüs anno fc-
ptimo Syria in Romanam ditioném céflic , captoPbilippo
a Gabinio, ' > \ i l . -
Expulfbs regno PtblemæusPhifcon per màtrèm Cleo-
patram in Cyprum feçedit. Rëgfefibs defugàregnum ob -
tinuit annis nouent,quia Alexàndrum qdi ante eunt fuerat,
ob interfe&ionem marris ciues pepülerant.-
Ptolemæus Dionyfiusy annisXXX. Apollodoruspræ-
ceptorpoftmodüm Augufti clarus habetur. LégeVatinia
Cæûri Iulio tres prouinciæ cum legionibus VII. in qûin
quenni um datæ funt, Galba Tranfalp|na,& Cifâlpiru Sçl!-
lyticus. Galliàm Coniatâpqftea'feiiatuiacliècir. Hél’uetio-
runt anintos fpt tiffimae Gallorufn omnium gentis^ èayël
maxime caüfii quod perpetuo pene cum Germanis bello
altercabantur, à quibusitheno tantum flumine dirimun-,
tar.Orgeta i ex pririceps gentis.fpe totas inuadendiGallias,
in ar ma accende rar. Quo cæteri optimates cbrrtpto &ad
ntortèm èoad:o, coniurati one fiufta exuftis vicisac domib.
fuis,nec quod dpfîderium ex fpe reuertendi foret, profe&i
funt.Horum fuit,cum primum progreffaeft. omnis multi-
ttido Heluetiorum ; Tulingioru,Latobagurrt,Raucarum,
& Bogiorunt y triûfq^feicus, ad CL. & VII. mil. bominum.
Qups cum apud Rhodanum fluuium obuios Cæf^r habu-
iftèf,magnb1difïxciliq; bello bis vicir.Ex iis XL. 8c Vll ntift
lia in belio cecideruntrcæteros àd dcditionëm cpegit. Ite-
rum Cæfar incredibiles Germanoru copiàs,quib. præefàt
-Ariouiftus reXjâpüdSequanicos vicit.puerunt auté in exercitu
Ariouifti, Arbdes,MatCumunes,Tributij,Vangipnes,
Nentetes»Seduces,& Sueui. Iterur.i Belgarum gens, quæ
tertiapars Galliarum eft aduerfus Gæfarem exarfir. Qüa-
rurn diftributint copia fuit. Bellouaci,qui cæteris nüftlero
& virtuce præftare viderentiir,habuerëleétiffima LX. mil- '
liaarmatoru.Siiefïïones ex XII. oppidis quinquaginta mil-
lià. Neruij,quorum adeoindomitaferitas eratyvt nuquam
in id temporis mëteatöres ad fè permifèrint vinâcçteraqué^
venaliadeferre, quib.indu&aiocunditastQrporcm virtu-
tis affèrret^fttiliter habuerunt quinquaginta millià. Atrre-
pates & Ambiani,decem millià : Morini vigintiquinque,
Menapij nouem millià : Çaleti X. millià : Velocalles & Ve-
1 otnandi,æque decem millià: Aduatuci.clecem &o<5fco mil-
liaîCondurfèi.Eberones.CerofijCemani ,qui vno nomine
Germanr vocantur.quadràginta millià. Ira referuptur fuif-
ie GCLXXII. millià armatorum letftiffima. His repente
iluaerumpentib.exercitus Gæfàris adgreftus, hortatu duels
ita reftititjvidtofq; adinternetiohetti pêne clèleuit. Cæ-
ar Galba cum legione düodecima ad Beragros Sedunofq;
raiht.qui cum biemandi caufàin vicoBeragroriuit.cui no-
raen erat Oôtodoi us,confèdiflct, circumfèptusi Gallis eft.
Qui ex montibus cfFüfi, caftraimperfetfta faxifqüe telifque
onerant. Sed Romanisportiserumpentib. amplius quant
trigmta n^lftà batbàrofii m cecid crunt.Veneti cæteriq; cô-
nes Seuios fibiad bellumadfcifcunt,Ofifhtos. Lixouias,
antnetes, A mbibaritôs, Morinos, Diablintes, & Mena-
pios.auxilia quoq; àBritanniaarceffùnt.Contra hôs Cæfàr
quintet* m
Oce’anum deduçitur. Nauaïi pràèliô cpnfettQ,iócenïa:na"
ücsboftlinitinterfedlisrisquipugnauërantGallis, reliqu1
omnes fefè dedidetunt^ed Çælarmaxiiqe ob iniùiiàm le-
gatprUm fuonim, cUndHsprinçîpib. pettormentainterfe-
dlis i reliquôsfubcoiqna vendidit. Titus etiam Sabinius
Aulèrcos. Ebu ronices , Liixouiofque \ qui primates fUos,
quod aubtores bçlK fiilcitandi eflè nollent, ïnterfecérant,
eruptibne fàélione fàbta iijcredibili cæde delcuir. Oppidû
Saüçîaçurn iri Aquitania expugnaturii, Ex Aquitaniis &
CantabrisjL mil cæfà. Germani qui Rbehum cuiU immé-
fis cppiis tranfniifèrantjvfq; ad internetionem deleti.Qüo-
rum numerus fuit ad CCCC. &XL. millià. Inde Cæfàr in
Germaniam fado pontétranfgreditur.Sicambros&Vbios
obfidiônelibérât. Sueubs,màximam &fèrociflimam gen-
tem,quorü êfle centum pagos &populos mufti podidere,
tôtamq; Gërmaniâaduèntu fùo terrer* Mox in Galliam rè-
cifbponteconçedit.IndéadMonnosvenït.vndeinBritan-
niàm prp^imusj&breuiffimustranfitus eft.Nauibus cîrcî-
teu onërariis atq; aiftiaariis,LXXX.prçparatisifiBritanniam
tcanfîtebitur,vbiaceibapugnafaügatur.Indeàduerfa.tern'
peftate coireptus ,plurimam claffis amiifit^artem. Regref-
ms in Galliam, fèxcentas nauesvtriufq; cptnrnbdi fieri im-
peràuit, quîbiis item.rn in Britanniam primo Vere ‘tranfue-
«ftus eft:Tridcntunt firmiflimam çiuiutém,datisXL.obfi-
dibus,& Cailobcllurn oppid um inter duas pal udes fi turn,
tandem gràui pugna cepit. In deditionem Britan nos a'cci-
piens,in Galliam reuertitur. Treueri.Eburonàti,Aduatici,
& Neruij multitude inàrma^onfpirauerunt, quæ ex hoc
colligi plurima fuifiè poteft, quia cuminftrumenta ruralia
bon baberent,gladiis concidendo terrant,& fàgulis expor-
tando.vix rribus h oris val lumpèdunt decem & fo fiant pe^
du'mXV. per millià pafluum XV. in cirCuitu perfecerunt:
p raster ea CXX. turres miræ alritudinis extruxerunr. Hos
Cæfàr vaftiflima cæde cônfecir. Labienus,qu-Regionibuà
præerar.omne sT reueroram cdpias interft cit,& continuo
ipfàm ciuiratem capît. Cæfàr Éburodes,poftquam in Ar-
duennam filuàm refugiflècbmperic, quæfilua totius Gallis
maxima eft,atqué à ripis Rherii finibufqüeT rèuero turn
ad Neruiôs vfque perringic,&|n longitudirtè plufquam L»
millibus pafluUm parer,omhcm Galliam per nunciosinui-
tar, vt quique fêcundunt placidum fuum reconditas in Ai-
duenriafiluaprædas quærattt diripiantqtté.Quo fà£to Gai-
lis vtriitquèiiionëntibûs, maximasRomanoruminiurias, liatum mÿ
fine cuiufdam Romani diifcrimine, vindicauit. Cæfàr mul-
ris præliis Galliasperdomuit. Romanum Imperium,cum
Lucuilus Afiam , Pompeius Hifpaniarn, Cæfàr Galliani
perdomüit , vfque ad extremos propemodum terræ ter-
minos propagatum ëft:Cæfàri viâoriex Galliis rèuertentij
decretum àSenatu eft, vt in vrbem non nifidintiîïo èxerci^'
tu veniretrfed CæfàrRâuennam fè contulit. Pdnlpéius at*
que omnës Senatores, crefcenribus Ccdàrîs yiribus Érëpi-
di tan quant Italià pulfi,in Græciant f rafifue(fti,Dirratbiuni
gerendi belli fédéra delegerunn Cæfàr Roniam vënit.në-
gatamque fibi ex æraiio pecuniam, fradtis foribus iütia-
fit,pro:Ulitque exeopondo IV.milGXXXV.argeiiti poii-
do prope LXXX.millia. Mox cum legiOnibüs Alpes trarif-
ueâus,Mafliliam vénit.Haric obfîdion ddomitam,hbértà^
te conccfiàjcæteris rebusabrafît. AptidDirfacbium rtiülti
O riep t is reges ad Pompeitim cum auxiliis conüenerarit.
Pugna comntifïà, milites’tæfàris fugerüriti cæfis IV. mil-
libus ex eius exercitu : inde Cæfàr citato agtriinc pét Epi-
runî in Theiîàliaitt perrexit* Pompeius eùm màgriis ço*
piis fubïècütus eft. Fuérunt alitera Pompeid LXxX. cohortes
triplici ordine locatæ, pedi turn XL. mil. èquiteàiri
finiftroçornu j^bo.in dextro ybo. Prætètea regesntül-
ti, Cæfàri fimiiiter cobortesLXXX.tripliciordinëdifpo-
fitæ : minus quam trigincà millià peditum ƒ équités miüe
comntifïà pugna, cum diu Vtrinque dübia forte bædereri-
tur, tandem vniùerfits Pompeij fbgit èxetciÉui j çaftrâqUe
difperfà funt. Pompeius fugiens, onetariam nàtièm na-’
<5tus, in Afiam cranfiit, Inde per Cyprüm in ÆgypunJ venir,
ibftjtie mox vt liétus attîgit, iulfu Pcolomæi adoleieeil-
tis in grâtiam Gæfàris vidtoris occifus eft. Pompeij viot
filiiqite fugerânt, clafiifque Pompéiaria direpta» Cæfàï
nau I i^æiar muque tugerant i clamique rompeiana direpta,^æiai
ædificari in Ligerefluuio iubet, per quem in * Compofitis apud ThelIàÜani rebüs Alexandriarfl Vénjt
G
Arduenrià
Peiu