ri t 6 Taßkäßj Ratfyerti
Colof. ï,}.
! i Sfeaàti
Matt.ißjj
Cvcut ludxos làluandos fcflè dicimüs. Quia cum vçnë-j
rit plenitude» gentium , tune omnis Ifrael faluushet.
Ndqucrecipère oportet eos qui dicuntbrimos débeeeinte'iligî.
eos qui faluantur fide pcrcepta Chrifti, propter ob-
feîuantiam mandatorum Dei ; nouiffimos veto qui non
funt digni tali orBine, vcl tanta gratia faluari, fedppftpoe-
nasà: lupplièia jqui de gehenna faluandi funt * cum tue*
tint compléta & exfol uta qux proprijs meruerunt pecca-
tis,&ideonouiflîmidicantur. , Qui profe«aofenfus, t.\m
in hoc loeoycjuanvin aliis quibuslibet lôcis, damnandus
eft: ideo & in hac parabola qux fequirar valde elt proecauendus.
'" élhlÀ • ;"-r
SI m i L te eft, inquit, rtgnum cotlorum bomtnt Patrifa-
tnilias, qui exiit prim o mane, conducere opsrartos in vineam fu-
am. ] Paraoolaru m oblcuritas nimid eft valde qux à Çh ri-
fto Iefu proiatx finir, nccexpofît* : ln quofqntomnes ihe-
fdurifapïentia&fcientia abfconditi, Maxime tamên' hxcob-
fcuri ilîma èft, de qua quidam fpecialius Prophetam dixif-
feteftatur, Aperïam in par abolis osmeumf loquarpropofuiones
àb initio, & eruftabo abfcondita a conßitutione mundi. Qua-
propter imploranda eft graria Saluatorisvteo fpiricu in-
Eelligatùr,qüo prolata eft de thefaurofapiëntix atque fei-
entixDei. Nam comparatioèius omhisperfe abfoluta
eft » etfi dilcêrnénda tèmporibùf. Vnde paterfamilias^
nemo alius quam Dominus nofter Iefiis Chriftus, re-|
6fce accipitur ;q u ia& homo eff, &totius humani generis'
curarri gerit -, & in omhi tempore', vniüerfqs ad
cülturàm lègisdiuinxconäucere nüüquam ccllat. Qux
nimimm figura ex his qux pexmiffa finit, intelligitur,
qüod ait. Multi eruht primi nouißmi , & nouißimi pri-
Vbi rión temporis à Domino differentia prxdica-
___Ted fidei mérita diftingutîntur. Propter quod omnis
hxc parabola videtur eile aflumpta.vtdifcamus qiio-
modo SaluatOr nofter, vniuerfos in hoc mundo poffidet
fübie&os, & quafi Dominus in domo fiia difporiitfcledos,
q u if rofedo Dominus ac paterfamilias habet vineam, v-
rikierfam icilicet Efcclefiam, qux ab Abel iuftb vfque ad ilium
vlttmum cle&àm, qui in fine mundi ventaruseft, coj-
ligitnr. Ipfè nanique eft paterfamilias Chriftus, qüide fei-
pfb in Eüahgélio dicit, Egoßumv.tis vera, & v6spalmités.
Ac per hoc qiiicunque ab initio mundi fàluàrifunt.inhac
v ere, quafi palmites in vite, manfërunt. Quia fine fide
Chrifti, nullUmferre ffrudum potuenint. * Et ideo Abel
primus infiguräChrifti aefi Prophetaiuftiffimus ,agnum
Deo patri obtuliffe atque immolaffe legitiu ; oftendens
eii m , fide& öperibus fuis, ago urn elfe venturum, qui of-
ferèndttó erât, bro fâlute totius mundi, Deo patri höftia in
od oremlnauitaris. Vnde & ipfe Abel quia manfitin fide
Gbrifti. àcfi palmesin vite, occifiiSéft infiguraipfius,&
faff us èft propago ex vite, ac teftis fidelis. Sicquc dein-
céps Ec clefia Chrifti propagatür ôc excolitur, àefi vinea à
fuis culcoribus, quo > ipfe quafipaterfemilias, pro merce-
de xrernx vitx, ad excolendam vineam çpnduxit ôperari-
os^ Ac per hoc ab initio fxculi, quotSânâos , quafi toc
palmitesmifit. Kicitaque paterfamilias , ad elaborari-
i dam vineam filam, primo mane & hpra tertia, fex ra, ho-
naque, & vadecima operarios conducir. Quiaà mundi
huiusihiuo vfque in finem, ad erudiendam plèbcm fide-
lium, prxdicatores congregare & aduocarenon deftitit.
Nonquodalii firttipfi opetatores,acmercenariiqui côn-
ducuntur, & alia ipfâ vinea. Sed omnes fimul, qui vo-
.canturadviriêam,vnaEcclefiafuht, vnaque vinea device
quaé Chriftus eft propagata. In qüa ÔC ad quam qui
intrant,vclquïconaucitur,nemo oriofus, fed omnes o-
perariieflè debent. Quianemoeft; erfi non alios, qui fe-
ip fum exërcere, & excolere non debeat, vt fruélu m ferat
irvChriftOj&invitemaneat. Nouitcrgoquîcunqueve-
re maner ih Chrifto, quantus quàlifve fit huius vinexlabor,
qualifqne cultura,nepalmesluxuriec,& neviria-fùb-
repant;quantave euftodiamandatorum Dei, ne frudtuofà
vitis maneat.
Sed quid eftquod.ait} Exiit primo mane, Nunquid
non fàtis eilet dfiere exiit mane i Sed quia addidir pri-
tno mane, voluicaliquid ihnuere. Forte vtintclligere-
mus de Initia fxcnlidixifle, quandoprimam exiit & créa»
uit hominem, atpofuitin Paradifo, vt opéraietur & cù-
ftodirec cum j qüahdo dicebat per fingula opcrafua, Et
fa£tum eft mane. QuÔdmane, licet iurë primùm intel-
ligatur,rorteadcPmparationemcæterorûmdiëi:um, primùm
dicicur* Qüphiam per fingula horarum fpatia, in
quibus paterfamilias acfiSol refui fit, &: exiitàdcondu-
cendos operarios. Mane j cum ëis lux diurhà hôuà ex-
ortaeft,donee Soliuftitixobfcuratusin cordibus fingu-
lorum , quafi dçclinàhre die,.ad occafum propter deli-
cftorumcaliginem j vercereturin noétem. Et ideo per
fingulasnoras» quaûmanefuit. Êrideo perfingulas boras
,.quafi.mane fuit.. Itayt primo mane reéte exilic dica-
tu r, quando Adam,& Abel, & cæteros Patres ad ope-
randam & excolendam vineam, id eft, iufticiam, condu-
xit. Sed nemoeprüm nifi quiùouiffimi vocati funt, re-
fpondic, quia nemo nos cpnduxic ; quoniam omnes illt
veteris teft^menci Patres condudi fùerant, & habuerunt
npciriam Dpi, & feieruntDei promiflà. Genres vero nc-
que Deuni feiebanr, neque promiflà eius; & ideo exeufa-
biliter refponderunr, quia nemo nos conduxit. Porro fextam
& nona.ni, ideo fimul iunxifleyidetur, quia lllo in tempore
ab Abraham viqne ad Dauid, mai or Deo frequentia
fuir cum fandf is Parribus, cnm quibusdecreuit difponere
teftamentafalutishumanæ, ficutleâor diligentius pores
enumerare. . Quia poft Noe, ad neminem legimùs De-
um locucum fuiife, nifi primumad Abraham, deinde ad:
Ifaac&Iacob quam frequenter. Ac non poft multam
temporis ad Moy fen 8c Aaron quibus legçmdedit. Sic-,
que ad Iefum Nauc vfque , quam frequenrer exiuic con-
ducere operarios. Ac deinceps ad Samuelem & Dauid
vfque peruenit , quando chorus Prophetarum , ac fi noua
luxjinmnndoemicuit 5 cum quibus noua rurfus fcedera
firmauit. Quibus profedtofpatfis, ac fi in duabus h o ris fimul
iundfis, cum fingulis quibufqu^ generationibus in-
ftantiusceftamencum compoluit, feque venturum incarne
apertiffime repromific* Vnde li bene confideres, Ie-
dtortotidem teftamenta humano generi conftituta inue-
nies per fingulos,quotidemad forum enumeratur egrefi.
fus. SedcumnullohorUmexdenarioconuenic,nifii.ura
primis quos mifit ; cum exteris vero , tantum quod iu-
ftum eflèt fe daturum fpopondit. N ouiffi mis vero poft
incrçpacionem ociofitacis, folummodo , ïte&vosin vine-
ammeam , dicit, quia gratuita Dei gratiaeft, quod cos,,
licet in vndecima hora, deforo cpnducere dignatus cft.
Sedquiain hac parabola, Omne prxfèns faeculum, ab initio
mundi vfque ad finem , voluit ac fi vnum diem ih-
telligi, ideo ait, quia exiit primo mane t non ad ordinem
tantumülud referas, quodait ,/rfiwo, verumetiam ad ini-
cium mundi -, quando, vt dixiprimum cdndidit atque
infticuic, vt feruaret & euftoditet quod ei primum com-
mifit. Vbimoncoauditoresdchacdie , per quam omne
tempus prxfénris vitx intelligimus , ne magnum, ali-
quidfèuimpoffibile percenfeant; quia quantum ad nos,
fotte magna dies, fèd quantum ad Dei Patris , & Filii &
Spiritus fanóHxternitatem, modica atque exiguaeft dies
totius temporis. Quia inillaxternicate non nifi vna eft
dies, dequadicitur, Quia melior eft dies vna in atriis tuis
fuper milita. Et fi illaxternitas vna eft dies, ne mireris
fi omne hocprxfens fxculum pro vna poluic die ; in qua
nimirum die Paterfamilias quinqui.es dicitur exifi'e con-
ducere operarios in vineam fiiam. Qüod non abfqüe
di&umeflë xftimo facramento. Qux cüriofijsledtor fortepoteftquxrere
; quare quidam operarii mane conduéti
funt; & poft hoc , non circa horatn fccundam , fed circa
horam terriam exiit, &condu<fti fiinr alii ; poft quorum
conduórionem quare non circa noram quartam , vel
quintam »fed.circahoram lèxtara exiic, Sc alios mifit in
vineam; itanequecircafêptimam vel oftauam , fèd circa
nonatn. Et nouiffime non circa decimam ,fedad vndeci-
mam exiit, quando; inuenit fiances coca die otiofos,eo
qüod iam in nouiffima hora effent. Nequaquam igi-
tur abfque racione fàâum credo , vt inter illud mane
Sc certiam, modicum tempus , ac fi vna hora interce
ptafic, & non fecuhdum tempora qux pofita funt, in*
ter tertiam & fextam y vbi duplum interuenit tempus
mediumi
PfaLt
In Matï h . Èuarig. L i k I X. n - 7 '
tempus medium, ficùt & inter fcxram Sc nonam. Ad vl
cimum vero rurfus,inter nonam & vndecimam vnaeftho-
ra, ficutSc prius inter matutinam Sc tertiam. In quibus
quinque otdinibus, nefcio quid Muficunjvidetur fona-
re; vt diixcxtremitates medix fimplum habeant nume-
rumatque vnum, dux vero medietates medixduplum; vt
fingulx medietate1! duplae, fuo refpondcant fimplo, & fa-
ciaut quod Diapafbn Grxce vocatur. Vnde quidam pei-
moti dodores , has quinque vocationes Chrifti ad quin-
quefenfus remlerunt hominum, quibus in prxfen iarum
nos fendre cognofcimus. Ec dixerunt in prima voeatio-
ne tadum inftituiflc ; eo quod mulier dixerit ferpenti,
quod Deusdixerit,non manducabiiis exeo, neque tanga-
tiseum.
Odoratusautem in fecundo i Domino confecrarur;
propter quod &^Noe facrificium bo ni od oris obtulit Domino
: vnde didum e ft, Odoratufque eïl Dominus odortm
ftuuitatit. Porro guftus fuit in Abraham , gratiffimus
Deo ; propter quod & pauit Angelos, imoDeum in Angelo
: appofuit eis panes abfcond to? vtl fubcinercios
aefimilagine ; 8c viculum icnerum quipccifuscftad epu-
lum , propter gaudium, quia reuixic& inuentus eft qui
perierac& motuius fuerat . prodigusfilius. De quo fine
gu ft u didum, eft, Guftate & videte, quoniam fitauis eii
Dominus. Audicus autcvu, vt q.iidam voiunt, in Moyfe
à Domino dedicacur ; quando de coelo ab e o , vox Dei
au jicaeft, fadaa Domino. Quem alii fcniiim per Dauid,
&in l^auid Deo confecratum accipiunt. Quia per
cum, non minus quam per Moyfcn, Ghriftus îcprom, A
fiis ad nos eXiuic de frudu vent, is eiUs. Ei ipfc in Eufra-
ta hxc omnia completaaudiuic, & inuenjr fponiam ipfi-
us in campis filux , quam Moyfe> prius Æthiopiflam in
figura Chrifti , duxit yxorem. Porro vifq^ quifupra o-
moes fènfüs honorabilioreft,in aduentu Chrifti rotus il-
luminatur. Dexjuibus oculis, quia viderunc Ghrifttim,
diccbat ipfe ad Apoftolos, Bead oeuli qui vident, quæ vos
videtis.
I quando exit ad Noë inaóüatö mundo , probier abuä
diiuuii, cum quo rürfiis padum iniit nouum , ißüda..
compófuic,prxceptadedit,ipfi ßc femini eiiis, vfque ad
Abraham; quos quafi de foro ad vineam, operarios mi-”
fit,vbieos qüafi negociaritfes&iucraprxfentis fecul' le-
dantes j ociofos inuemt. Öciofos qi idem , Ouia nihil
qüod prodeffet eis, öper:i htes inuenit; quitusaic , ice&
vosin vineam meam. InfotOquidem érant> & ideo ex*
travineamj id eft jquiaficra mundi fedabantur, innego-
ciatione faculi pofiti. Ptoptereaih foro ecs inucnifTe,
quam rede dictur. Vbi iuxta aliam panb.olam vxór ve-
nalisjducitur, villaemitur, & inga bourn quinque prö-
bancur; Idcirco dum in foro funt tales, neque ad nuptiaé
fponfi, neque in vineam Chrifti, temporalia tarn um le-
dantes, venire & operari in ca poiliiht. PoriBad Abra-
ham paterfamilias quafi; Hora fexta exit, cum eum etiarri
holpitiofu(cepic,acdeinde npuaprxcepta dedit, diniii-
tis eum ei udiuic dod. inis , & inftieuit diiciplinis cum
-quo padum teftamentifecit, & quod inièmine eiusbe-
aidio omnium Gentium fucura eftcc , etiam cum iura-
mentö firmaüic. Sic quod eum, Sc biuhes Patres Sc l^a-
triarchas, quj eo fiierunt in cempore , vfque ad Moy-
,fèn, vel melius vfque ad Dauid,, in vineam fuam mifit,
non vt otio inca locari , torperent, fed vt laborarent &
excolerent earn; Deinde a Moyfè , vcl a Dauid , cüiüs
de fèmine, & de frudu ventris dus repromiflus cft Chriftus,
cos, & odSnescultores fidei, ac fi operarios, ipfe in
vineam fiiam conduxit. Qux vinca, cefte Propheca, domus
Ifiael crat ex iïgypto translata 6c tranfplamara, quas
vinea vocabatur Sotech,id eft, e'eda. In qua plane vined
omuidlle antiquus&Hebratcus Deipopulus labotaüic;
quos ipiè paterfamilias, Chriftus videlicet, ab ipfb mundi
exord.o t legit, atqueinft tuit ad fidem. Etqualï cre-
d a linea, per omnes Pa. res& Patriarehas, vfque ad eun-
dem Chriftum; corum genealogiamemdire, & inftitu*-
eread fkiem non deftitit, per eofiiem la'oorare, excolë*
. . . .. re, candem vineam »minime ceflauit. Ad vndeeimam tit-
. idcircodixenm, vt intelligat prudens auditor; I ro, iam ad Genees fècundum fcripturx fandx- reprömifl J
quia opera Dei, & verba, plena fum facramentis. Nam fioncs, incarnatus exiit, & vcmc inmundum ,Conducë- i
ficut anima, cum fit in corpore, per hos q. inquc fen- 1 re operarios, in eandem vine m cledam, quam fibi ae-
lUs corporis foras exit, &fencit corpqrca: ita Chriftus, ! quifiuit in brachio fbrritudinis f ix , Sc ex jEgypto edu-
per has quinque states, ac fi per totidem horas , exiit, 1 cere curautc, vt vnaelïèt viuea, fociique o d to re , in f- J
cum fitvbiquetpcus,dumfèipfuiumauifeftiusinnotuit, de, & comparticipes pfxmii , ficuti Sc laooris. Ad
& legibus luis eos inftituens, venit conducere öperari- quos cum veniflèc J^eus homo fiiclus, inuenit eos de
os in vineam fuam, qui nosperhos quinque fenfiis ma- J Gencibus ftantes extra vine im. Quibus d icit, Quid bic
Ie ad exteriora diffufbs intus ad fe benigniffime rcuoca- fiatis touche o. ijß? Nequaquam fèdauda fimt deliramcd-
rec , ne toras male prolapfx animx, penitus deperirent. j ta hxraticorum quidicunt, quod ideo p'arati dicantur
Hoe quippe exijfe tu it, cum periaüquam efficientiara ftare ad opus , tota die ociofi , co quod m cceleftibus
cum fandis paribus, noua inftifuit iura, Sc pacis ftede- j animx remotx, non fuerant condudx in labore opens«
rarepromifit j ica vc vilibili/orma, eifdem fa n d is a p in * fedparatx, vtad corpora venirtnt. Vmie ita, inquiunc,
tempore apparcret. Nam .primo mane exiit, quandocum loquiturEuangelium , quafi plurimi effent qui conduce-
Adam prötoplafto fuas leges inftituit, & pixcepta dc* ; rentur,nonautem & qui conducesnc. Multa quidem
dit ; q.iempofuit in paradifo vc operaretqr & euftodiret i ex hac parabola illi fic fuis aliegorizanc fenfibus, vt mi*
ilium ; cum quo tantum ex denarfodiumoconuentionem I fceant (ubs errores diuinis fecit. . .. . . - xnigom atibus. Sed nos «evós
Quiaprxfciebat omnino Deus quod prxuaricata-
ruserat Adam, padumv.txcumhabe et, pb fie non mo-
r:, & omn.s poftmodum indiluuio eflentperiturij&id-
eo cercum ad cum fecit padum , quafi ex denano xte ns
v itx , nequandodicerent illius horx operarii, proptc-
feaeos neglcxifleDei mandata, quian. fciebantquxprx-
miafuerant repromilla bonis, quxve poena impiis. Deinceps
autem cumreliquis operariis, nulla menciofada
eft denarii«, neque cum eis certim padum iniit, neque
taxatum premium.repromifit, fed quodiufhtmfuerit, in-
quit , dabo vobis. Sciebat enim benigniffi nus Paterfa-
mili's largitatem fuam Sc milericordiam , quia tantum
paratus eft illis retribuere, quantum merctnarii nun-
quam fperabant n cipere. Si que condudidunt operarii
horx illius vfque addiluuiitm ; in quo nimirum tempore
qui laboraueranc, cum Abel iuftorecep 'runc iameun-
demdenarium , quando Chriftus defcend'tad inferos,
Sc receptuci funt »dhuc plenum, cum tota eis immortal-
litas fuerit reftituta in prxmium. Horavero tertia fust.
v . . I I ..... eps
tota die ocioffs rteciile dicim.is r qui^non in laborele-
gis fuerunc, non in aliqua Dei culcura, fed male fta-
bant ociofi fiiis iüribus decertantes, eredi contra Dc-*
um ne crederent. Srabant autem ac fi lapides eredi,
quos adorabanc inDeos, fimil. s eis fa d i; nec p'ofid-
fc.bantur, led per mane bant immobiles rota die, ac fiab
initio fxculi vfque in nouiiliraum tempus aduencus Chrifti.
Vnde & Iohanncs, filiolinoutjïwiabora eft. In quafi-
quidem hora conftanter inccrroganti vel increpXhti di-
cunt , quia nemo nos conduxit. Nullus quippe ad eos Patriarchs,
nullus Pi opheta venen, c, nullulque Dodor vicar,
nullus Prxdicator falutis. Quid ergo cftdicere nemo
nos conduxic i nifi quia vitx vias nemo nobis prxdi-
cauit.
Et norandumquod vnus Paterfamilias efhqui per o-
mne tempus Ixculiquinquies c ft egrefTus. Et in nouiffima
vicetotumfeexhibuit vefuetatrep, om ffus Deus homo
fadus, vt inconfufibiles operarios docerec verb u vericari *•*
Sc micterecin vineafiia,ipië vicis vera, pro mercede denarii
mercenarios,vr per opera vinexipli traniirct in ad ..ptionc
filiorum