B
USnuf.i.
Marc, io»
Luc. 18.
Pfal.iou
Apoç. 14.
Root. j .
c
loin. 14.
lean.1 .g.}, j
M.b.c.'j de. {
f .6 .c d .t.f
S.tfgAo.
a.tyb.c.d.
16.
d.e.zvf.
D
z Johan, f.
loan. i.
lOMt. 8.
Colof. ï.f
xjdmhroßj Ansberti
Chriftiâni vocamûr. Vbi autem'totius fùmma felucis fo-
natj ibi tandem hic liber debitumfinem accipiat.
D. AMBROSI I
AN S BERTI PRESBYTER
I, IN A PO CA LY P S IM IO H A N N IS
A I» O S T O L I ,
Liber T e r riu$.
V i SQVis diuinaram fcrip'surarum aüidus
nueftigator eft, folufti in fiis fine alterius
omparatione rerum omnium conditorem
i îuenity incommutabilem fimul & fumme.
b mum. Creatuiam vero bonam fidem.fed
ad comparationem creatoris, née incommutabifem, fiée
fiimme Donum, quanquam de ipfo omnium fà<5fcoredi-
£tum fit: Vtdit Deuscm ftaqua feterat, & trant valdeboha.
Iplo alibi dicente: Nemo bonus nißfilas Deus: & iuxta il-
lud Pfelmiftæ, loquentisi Ipfi peribunt, tu autein permunes,
& omnesfirn veftimentum vet er.ifent,&ficut opertoriummu-
tabis eos,&mutakuntur,tu autem idem ipfi et. Hinc eft quod
cum in bac Apocalypfi de centum quadraginta quatuor
millibus hominum, longe inferius dicatur: in ore ipfio-
rum eil inuentum, mendacium, tarnen verax gentium doctor
clamat & dicit: Onwis homomendax, filas atitemDeus
verax. Vnde inhacquoq;Jfcpïimanaatq; vltimacçclefiaru
locutione, de qua huins operis tertius liber initiumfhmir,
à D omino per Angelum did t ur :
© .
\ E t Angelo Lao dice a Ecclefiétfiribe : H ac dicit A-
meny teßisfidelis & ver us, qui eft principium créature
Bei.
Amen quippe interprétatum, fonat Vénim fiue fide-
liter:quod proculdubio adillam incommutabilem veri-
tatem redigendum eft, de qua in Euangelio iplà per le loquitur,
dicens : Ego fum veritas. Hocetiam infinuare vo-
lebat, cum tories pro affirmatione vei borum fiiorum in
carne loquens diceret: Amen amendicovobis. Ac fi aper-
tius loqueretur : In his quæ dico, quia veritas fini, per
i huius operationis particulam demonftro. Hic ergo eft
fingulaiiter amen, id eft, fèmpiterna veritas, ad cuius
comparationem cota reputatur mendadum humani generis
quælibet fiierir veritas : de quo & bene' fubditur,
£ Teßis fidelis & veras. ] fubaudis , prindpaliter ac fin-
gulariter, cum fint etiam multi telles veri atque fideles.
Ille etenim fingulariter ac prindpaliter verum & fidele
teftimonium dédit, qui le exfêmpiterna verjtate confèm-
piternam veritatem docuitgénitam, atq; ex fempiterna &
confempiterna, quæ non duæ vetitates/ed vna eft veritas,
fpiritum veritatis procefliflè perhibuit. Qua autem régula
in pierilque feripturarum locis, folus filiusteftisvo-
cetuE',cum& Pater &Spiritusfenélus teftimonium fimul
cum filio perhibeant de feipfis, ficut lcriptum éft: Tres
finit qui teßimonium dicunt tn Aio, Pater & Verbum, & Spiritusfanäus,
& hi tres vnuth funt, in primo huius operis li-
bro aperte docuimus. Quod autem idem filius prinCi-
pium creaturæ Dei didtur, & ad diuinitatem & ad hu-
manitatem poteft vtrunque referri. Principium itaque
creaturæDei indiuïnitate fua filiusvoeatur, non quo (vt
Arrius confinxit j a Deo Patre creams fit, fed quo çun-
£ta per ipfiun Deus pater creauerit, ficut lcriptum eft:
Omniaper ipfiwi fafta funt,& fineipfo faäum eil nihil.? rin-■
cipiumcreatuiæ Deidicitur,quia ab illo habefit cunda
exiliendi fijitium. Vnde & Iudæis i nterrogantibus^ quis
cfl'qf, refpondit: Principium, qui & loquor vobis. Huius
ièntentiæ Paulus concinit, dicens ; Qm eil imago Dei inui-
fibilis, prïm. genitüs omnis creatura. Et ne forte ficut ïpfiirn
fie etiam creaturamgenitam putaremus,ftideo file primogenitus
vocaretùr, quia poftillum eo modo & hæç
genitafit, occurrit ideni fegregius prtédicàtor: & quid
fibi vellet, quod eum priidbgèniturh omnistreàturæ vb-
cauerat,1 nfinuauit dicens: Quia in ipfo condita funt vni-
uerfa in coelis & in terris, vifibiiM&inuifibilia : fiat throni,fi-
ue dominaùonesi fiue principatiâifiùe puteftates, omnta per i-
pfum & in ipfi creata funt: & tpfe eil ante omnes, & omnia
in ipfi confiant. Prîmogenitus ergo omnis creaturæ eft,
quia ante omnes idem eft, à qüo & per quem omnis
creatura exorta eft. Occurrunt fortaflè contra hune fen-
lum illi peruerlbrum dogmatum Hæretici, fi tamen de
his aliqui reraanlèrunt, qui dicunt de Domino I e s v
Chrifto: Erat quando non erat; & pröpönunt nobis
quæftionem, dicentes : Si principium creaturæ Dei, pro-
pterea filius appcllatur , quia omnia ab ipfo exordium
habere creduhtür: & non potius, qùia ipium Deus Pater
primum apte omnes creaturas condens, perado-
pcionis gratiam iibi i ^ fiilium afiumpfillè perhibetur,
quid eft quod in Salomone Sapientia loquitur, dicens:
Dominas ocjfedtt me initÿ viarum fuarum, antequam quic-
quam facer et àprincipio, ab aterno ordinata film, & ex anti-
quis antequam terrain facer et: needum erant abyfii,& ego iam
concepta eram : needum fontes aquarum eruperant, needum
montes graai mole confineront, ante colLsego parturiebar, ad-
huc ter ram nonfecerat &flumina & car dînes orbis terra? Ec-
ce, inquiunt, vbilapientiaDei, quæ Apoftolo docente
Chriftus eft, narratur i Deo patre poflèflà:vel ficut vêtus
translatio habet, creata, ordinata, concepta quoque,
& nècdum nata. Quorum nimirumlèntentia qua de îpià
fapientia dicunt. Erat quandô non erat, prius veritatis
racione confucanda eft: & tune demum aperiendum,
1 qualiter hæc quæ male intelligent, bene intelligantur.
I Diciris itaque, fi tamen remanfiftis qui adhuc tafia dica-
tis : nam fuiftis qui talia diceretis de æterna Dei làpien-
tia: Erat quando non erat. Scd relpondemus, quia fi erat
quando non état, ergo quod nefàs eftcbgitare, Deuç Pa-
terinfipiens erat,antequam-fapientiam fuam generaret.
Et cette^hegare non poteftis , *qiiod làpientia.partis filius
appellattir,Apoftolo dicente:CbrifiumDeivittutem& Dei
fapientiam. Quomodo inquam Deilàpientiam Deus Pater
adoptando genuit, fi iplè antequam hanc generaree,
ftultus erat? Au t vnde illi fapientia aduenit, fi cum illonon
erat? Creauit,inc[\iMm,iRam. Etnos:Qüomodohanccrea-
j uit,fi iile fine fapientia antequam aearetur, fuit, v tpo te in-
I fipiens &nelciens quidageret? Erigite aures fiirdi,&ad
! confufioneni veftram audite. Si per làpienciam Dei fa<fta
' fiintomnia,Pfalmiftadicente: Omniainfapientiafecifii:er-
I go fapientia non eft à patre creata , fèd antequam omnia
[ herent, erat cum patre : nec tempore illi pofteriqr, quia
nunqùamvel pater fine fàpientis, vel tempus extitit in æ-
{ ternitate. Vbi fi mutitio, imo oblatratio veftra conquie-
I feit, aperiamus donante ipfa fapientia, quomodo intelli-
gatui: hoc quod in Salomone de fèipfà narrare videcur.
Ait enim : Dominas pojfedit me,vc 1 ficut aliaeditio habet,
Dominus creauit me initio viaruth fuarum. Quod nimirum
! iuxta humanitatem loqui videtur, quam fiunpfit pro ho-
[ bis. Quid itaque hoc in loco viis Dei figurari iucelligi-
) mus,nifi aâionesipfius? Initio itaque viarum Dei. ab eo
poftèflà vel creata eft fapientia : auc quia antequam crea-
turam inftitueret,eandem fapientiam incarnandam præ-
a > deftinauit : aut certe quia viarum nomine, nouarum adtio-
num indicia præfignare voluit, vr videlicet fapientiam
iùam in diuinitate fibi æqualem tune poftèderit vel créa-
ueritjcum nouarum a&ionum vias inftituens, hanc car-
nem fufeipere voluit. Solet enfin plerunquefàcra feriptu-
ra çaquærutura funt, quafi iam fa<fta narrare. Vbi & fubditur
: Antequam quicquam fàceretàprincipio,ab æter*
no ordinatafùm: &[ficuc in annquis, antequam terram
j facetec. Si dmnipotens Deus fecundum Apoftoli fèn-
tentiamante mundi conftitutionem in Chrifto- omnes
Sanótos elegit, & in gloria fucuros prædeftinauit ; quid
mirum, fi ipfùm caput eleókorum, quod eft Ç h r i s
t vs, antequam quicquam facerer vel à principio atq; ab
æterno, auc ex antiquis antequam cerram faceret, or-
1 dinauit vt eflet idem fuper omnes primatum tenens, de
quo
in Àpocdypfin, Liber Ttrims.
quo per Àpôftpium. diçitur ; ipfeeitcaput corporis ecfkfia,'
qui eil principium , primogenitiis ex mortuis , v t fit ipfe
in omnibus primatum tenensl Hinc etiam principium creaturæ
Dei reélifftme appellatur , caput feilieet omnium
credentium. Quod autem adhuc mbiungitur , Necdum
erantabyfiii&cgo iam concepta eram: necdum fontes aquarum
eruperant, nedum montesgrauï mole con(literant, ante codes
ego parturiebar, adhuc terram nonfeerat, érfiumina & car dines
orbis terra: oftendit proculdubio ,quia vel antequam
cun&a temporalia lièrent, in præfcienriaacprædeftinatio-
neDei pétris ipfam ynigeniti eius incarnationem conce-
ptam,& temporalis diei partum expedantem, vel certe
priufquam elecfcorum ecclefiam illi per effetftum Deus pa-
ter coniungeret, quæ etiam diuerfis membrorum offieijs,
diuerfis vocabulis defignantur, in vtero virginis conce-
ptus erat,quanquam fine dolore matris parturitio eius prç-
ftolabatur. Poflunt enfin per abyftïim prædicatorum corda
fignari, pro eo quod immenfitatf m fetipturarum viden-
turloquendoeuomere. Per montes vero & colles ,eorun-
dem ordo difcrecus , in apoftc^is fcili.cet ^c .fucceflo-
ribus eorum , figùrari , de qnibus fpriptum êft:
Sufcipiant montes pacem populo tuo & colles iuftitiam.
Per terram quoque & flumina , generalis ecclefiæ per-
foha , fiiie in bonis auditoribfis rrinftum verbi vt terra
refer,ens,fiae in fendis prædicatoribus eloquiorum verbis
affluenter vt lumen exundans.. Per cardines etiam
quibus vertitur oiibis , qui ali) quam ijdem figurantur
ecclefiæ dodores , de'quibus alias dickur : SubcocUr-
uaniurquiportant orbemî Subiungit adhuc ipfe fepientia,
ac de femetipfa dicit -: Quando praparabat'calos, aderam:
quando certa lege & gyro vallabat abyffos,quando atherafirma
bat furfum,& librabat fontes aquarum: quando circundabat mare
terminis fuis, & legem ponebat aquis ne tranfirent fines
fuos: quando appendebat fundament a terra, cum eo eram cuncta
componens. Hæc fi iuxta literam fequamur , facilem ha-
ber intelledutn. Quis enim ignorer fepientiam Dei, in
quafadafunt omnia , cum Deo fuifle cum facer« omnia?
Sedea quæ fèquuntur, fpiritalem nobis in his intelligen-
tiam quærpre cogunt. Denique horum verborum cir-
cuitiis ita,concluditur : Et de/eflabar per fingulos dies, lit-
dens coram eo Omni tempore, ludens inorbem terrartim, deliria
tnea ejfe cum filijs hominum. Quæ vtique fi ad literam
violenter -infledamns, ludicra pro tempore putabuntur.
Age ergo fequamur in his viuificantem fpiritum, & breui-
terfingula tangentes , quid myfticum defignet oftenda-
müs. Dicat igitur fepientia Dei , per quam feda funt
omnia 5 dicat, Quando facebat calos, aderam. Sed quan-
do præparabat ? Vtique in prædeftinatione faciendos.
Et quos alios per hocvdidum intelligere debemus , nifi
fendos apoftolo s , de quibus feriptumeft, Galienarrant
gloriam Dei: Quando certa lege & gyro vallabat abyflos,fine
dubio aut perfecutores ecclefiæ , aut (ficut prædiximus^
dodores eiüs defignans.Certa autem lege & gyro vallatur,
ne vitra terminos egredientes, terras operiantiideft,ne aut
perfecutores eius leculari potentia fendâ ecclefiam fundi-
tusextinguanc,diuinavirtute coartantur: aut forte neip-
fius prædicatores fine moderamine vel difèretione Icri-
pturarum ,iipmenfis profundifque fententijs auditorum
corda demergânt , quibus, iufium eft pluuiarum guttisad
menfuram arentia 'corda rigare , interna Dei afpiratione
cohibentur. Quando atherafirmabatrurfiim. Repetitafen-;
tentia eft, nifi quodfupra dixerat, quando præparabat cæ-
los ; hic autem fubiunxk, quahdo æthera firmabat
furfiim. Præparabat enim, cælos , fubaudis apoftolos
in minifterium prædicationis. Aethera autem furfum
firmabat , / videlicet eofdem ipfos à terrenis defide-
rijs fiifpendens, in fuperno amore , beata prædefti-,
natione folidabat. Hinc etiam in alio pfelmo legi-
mus ; Aduocauit Calos furfum. Cælos enfin furfum
adubcauit , quia videlicet mentes prædicatorum ad fü-
pernam patriam interna afpiratione prouexit. Vnde
& bene per fapientiam iubditur.:, Et libr abat fontes
aquarum , id eft , prædicantium corda à terrenis
contagijs ad fupernam claritatem præfciendq. fuf-
___________ W
pendebat. Quando circundabat mare térmnis fuis î & legem
ponebat aquis, ne tranfirent fines fuos. Hinc etiam repetitâ
fèntentia vidétur. Quod enim dixerat, quando cérta lege
&giro vallabat abyjfis: hoc repetiuit, dicens : Quando rircun-
dabat mare termims fuis, & legem ponebat aquis, ne tranfirent
fines fuos-.quandô appendebat fundament a terra, cum eo eram
cunâdcomponent. Et hoc loco répetitafententia efti Nam
hoc eft in fignificatîone, ætheraiurfum firmare .aquarum-
que fonces ÏÏberare: quod sft, terræ-fundamenta appende-
re , do£torum feilicet mentes in amore fupernæpacis ab
imis defideriornm eleuare. An, non fundamenta terræ
ijdemfunt, de quibus per Apoftolum fidelibus dicitur:
Superadificati fuperfund.menfum apofiolorum &prophetarum?
Annon ab imis fufpenfi, ipfo alibi dicéte, Nofiraconuerfatiô
inc alise fl? Etdeleftabar per fingulos dies, ïudens coram eoomni
tempore, ludens in orbemterrarum. Quid’hic pet dies j nifi
éle&ôriim opera defignantur ? V nde & per Paulüm quibuf-
dam dicitur : In medio nationispraua &peruerfa, inter quos hielt
is ficut lumwaria in mundo.Hixic etiam æterna dies ad apoftolos
dicit : Vos e;iis lux mundi. Vnde autem lux voearen-
tur,çontinuofubiecit: Videant operaveftrabona. Quid autem
per fepientiæ iufutn, nifi paffio noftri tédemptoris
exprimitur , quæ infïdelium cordibus rifum præbuit &
probet ? In cuius figuram Samfon ille coram allophÿlis ludens
& moriens .inimicos fuos proftrauit. In eo itaque fe^
pientia dies Dei fingulos per deleâatur* quo pmni tempos
re çoram eo ludere probatunquianimirü in eo redempto-
ri noftro opéra iuftorum placent, quo pafliones eius ipfi
imitandas aflumunt. £ Omni enim tempore coram patré
ludere yidetur, quia videlicet fiue otculto martyrio pads
tempore, quod defignatur per diem: fiue manifefto per-
fécùtionis articula, cüi nqx aptiflime conuenit, in eleäis
i fuis ipfe pati probatur. Contrarium eft quod dicimus,
fi hocfett&afcripturanon affirmât. Certe ^aulofæuién-
j t i , caput in membris patiens, de ccelö clamabat : Saule
\ Saule, quid me'perfequerisl Hinc etiam ipfe expetfecutore
! prædicatoreffedus,dicebat:Cô?»/)/eo eaquadefuhtpafiionum
I-Qhrifii in carne mea. Hoc certe indicat quödfubiungitur,
j Ludens in orbem terrarum. Non eft autem mirüm j fi quod
' futurum erat i iam fatftum narrauit : fi noh eft coiitrarium,
] quod per Pfelmiftam fonüit : Foderuntmanus meus érpedes
! meos, dihumerauerunt omnià ojfa mea. Quod liimirum in
redemptoie noftrö multum poft fiiturum erat , quando
idipfum iam in le adimpletüm, idem per Pfelmiftam dice*
bat. In eo verö quod fie æterna fepientia cortcludit,
Et deliria mea cjfecum filijs hominum : quis non gàudeat ô Domine
, ô virtus &rdulcedo, vita & panis apgeloruih ? De-
licias computas, ft nobifeum moraris; Moraris cèrte ciim
tu is,& perpétua manfionemorarisj ficut tuab^tetapolli-
citatio declarat , dicens -. Ecceego vobifeum fum omnibus diebus
vfque ad cbnfummaiionem ficuli. Nec fine delidjs rrtora-»
ris, quia operibus eieétorum tuotum pafe^risi In eo enim
delicij s affluis, quo ab eis voluntatem patris adimpleri co-
gnofçis. An non quafi quædam dapfes funt, adimplétio voluntatis
Dei, ficut tuipfedocuifti, dicenis t Metis cibusiflyt
faciam voluntatem patris met ? lftifiquidem cibipræparantur
in menfe, quaciim tuis acciimbens, fecradflimam ccenaiii
peragis. Vnde& in hac fèuelatione dicis: 5i quisdudterit vo-
cem meam, & aperuerit mihi ianuam, intrabo ad ilium * & tet-
nabo cum illo, &ipfi mecun3» Sediam mine ad expofitionis
ördinem reuertamus,aquö pauloiohgius neceffitatedi-
greift fumus i & quidipfâ fepientia per hafie cæleftemre-
uelationem cuilibet ignauia torpenti dicat, audiamüs» De«
nique fcqui tun
Scio opera tria, tfuia nèqitefriguîusei ntqile c allâtes,
VtïnamcaUdus eßesautfrigidus.
Hi itaque qiiösaut Iudaica pèrfîdià, äüt etför gehtiliüm
tenet afttifto s, ftigitftfiint: quia nimirüm ille eos gladali
quodammodo mo.re conftringit , qui dixit i Sedebo in Monte
tefiaminti, in lateribus aquilonis. Aquilo itaque Valde fri-
gidifemus ventüs , terræ lafitudineiii folitus éft conge*
lare : & tan^iu rigida9 terræ glcbas teneré ) vfqueqüo
Èpiitfi. x.
Philip.y...
Pro. 8.
Phii. i.
Matth.
F
iudit.xCi
Ää.p.
'ëoi.i.
Pro. 8, ‘
1
PfdXi.
G
Pri.S,
Matt h &8;
iohdti. 4.
Apoi.}i
ti