\ ïp * 4 -Pajchafij Ratbtrti
B
i.Ctr.’.
accipiatQuia vile non debet videri illud regnum coeîoru
fua ungulariter potens, ærerhitate felix, diuinitate præ-
fulgens, totO diffufum tcelo, tota terra dilatatunf. Sed co-
gitarc non (officio, penetrate non valeo, ilia fapiehtia di-.
uina, quid quod tam inSftimabile fecramentum, tâmqué
ineffabile grano finapis coardat, & infra tantam paruiffi-
mi femihis conchïdit artguftiam. Hinc quaefo effet obla-
trare hæreticaprauitas^ quod Deusfieri dignatus eft homo
Mm. i j .i j i
tfid. 1T.7.
c
Pfil. Ifr. J.
, ficoeleftis regni Maieftas omnis vfque adgranifk
militûdinem venir. Quid quæritur quod Dominus totius
mUndi forttiam fèrui acceperit? Porrorcgnumcoelorumj
ficut iaîh fùpra dixi, tripliciter aceipitur , fcilicet aut ipfé
Ghriftus, ficut hoc loco, aut prçfcn s Ecclefia ficut in qui
plurimis^erteaüt Euangelium, quod & hie etiam non
incongruenter fignificatur. Quia vitra omnium Philo-
fophorum dogmata , & feripturarum fendarum myfte-
ria, creuilfe manifeftum eft.Sed melius tamen de Chrifto
intelligitiirdidum,eXquo, & perquem, ipfum Euange-
liumcreuit & dil.uatutn eft. Quia ficut quod infimum eft
Dei, fort iusefthominibus, &qaodftultum eft, fapientius eft ho~
minibus: ïtâ hoc minimum Dei* tota magnitutine homi-
üumetiam & Angelorum magnificentius inuenitur. Ita
tamen fi hoc granurti (inapis nos in noftris fic femineraus
pedoribus, vt intelligcntiae magnitndo nobis intus inar-
boreln crefcat. Et non in qualemcumque arborem. fed in
tam & taltm âc tantam, fub qua in armis requiefcant om-
niaVoïatiliàCttli & fenfiis noftri leuentur ad coelum , ac
totum feientiarum diffundatur in ramos. Deinde ita tera-
tur in corde, vt Ora noftraguftu feruentia viuido fiudus
foi (apore (uccendati ïntahturoetiatti,vtab oculis lacry
mse, præ nimio ardore fdecUrranr; 6z ita ighe feminis (iii
tanramin nobis ardeat.vt cerebrum purget, & vertieem
mentis tangat. Flammerur in pedore, quo ignoranti«
totum à nobis auferat fuadeguftatione faftidium, & fer-
uentes reddat. Talis igitur & huiu&cmodi naturæ finapis
Hinc ergo afiiimaraus, & nos pennas columbaf,vt ad
al tiora poffimus volarc, hecnon habitarein ramis huius
arboris Sc nidos facere dodrinarqm. Vetuntamcn multi
legehtes hoegranum finapis minimum,pmnibus femini-
bus. Née noh Sc quod alibi dicitjirk difeipulis, Domine t
euge nobis fidem, quibus refponfum Arnett dicovobis,fiha*
bueritisfidem quafigrtnumfinapis, & dixeritU mots huic,tran-
fixdelocotfto, t3?*fr*/»yîWf.Omninoputant ApüftolüS, par-
Uam fidem habuilfe, vel Domlnum de fide eorum ( quia
parua erat ) eos arguiflè, non intelligentes j çjuod Paulus
Apoftolus hanc fidem grano finapis coroparatam, maxi-
mam & eximiam iudicauerit. Si habuero, inquiry».
dem, itavt montes transfer am, chatitatem autem nonhabucro,
nihil mthiprodeft. Quæ nimiruen fid es quæ mfontes trans-
ferç, ipfe eft ilia, quæ grano finapis à Domino comparatur
&eaefttota&integrafidesinqua eft omnis fides».Quia
Deus Trinitas per ea m vere & fiducialiter colitur6c ama-
tur, in qua torus eft Chriftus, per quern omnia (une, &
per ipfiim ipfe fides omnia operatur. Porro râmi èius tunC
dilatantur, cum expofitioncs fendorum Patrum ex ea
crelcunt dodrina,inquibus volucres coeli,fcilicet arqato-
res veræ fepiéntiæ, fecure requiefeunt. Quoniam dcfiiper
venir quod feminatum eft, idcirco confidentér fufeipitur
audirum, fide radicatur, (pecrefeitinafeum, charitate dif-
funditur, & dilatatur in ramos, confelfione extenditur,
virtHtibusqnotidievirefcit. Ad quam fene amcenitatem
frondium aues coeli iugiter fiiuitat, id eft (pîritales fenfiis,
atqiie ipfos in eifdem ramis, quafi fqb qnieta recipit man-
fione, quo nidificant, & nutriunt fibi pullos in mete fem-
piternos. Quod fi rurfus hocgranü in horto feminatum,
quoiacuitinfepulchrorequiris, inuenics primum in v-
tero vitginis, deinde in Ecclefia feminatum .Ex quo pimi-
ruih horto fponfus in Canticis, Hortus couclufus firor mea,
bonus conclufus,fortsfignatus, emiffioncs duæ, inquit, Para-
difi. In quo plane horto, quia creuit hoegranum , totius
regni fiimma in eo maneLQuod regnum Chrifti.qui creuit
intelligentiainfinuar, non fe grano hüius oleris fine
caufe comparaffe, quodacceptum homo, Deus pater videlicet,
mifitinagro fuo,vclficutaliicodices habent, in hor-
tofuojid eft, in Ecclefia fua, Vel in mundo. Quod autem
minimum fe dicit cundisfeminibus holerum nec mirum
cum ait in Pfalmo de fe, Ego fum vermis & non homo, opprobrium
horniftum,& abieitio plebis. Hinc autem cum crcuit,
hot eft, turn refutrexit, fadu s eft arbor,& afeendit vfque
ad ctfelos. Ergo rami cius, fci licet Apoftoli, dilatati font
& creuerunt, quia in omnem tar am exiuitfonus eorum,& in
fines or bis terre, verba eorum. Ita vtvolucres coeli, qui San-
diintelliguntur,habitent in eis.id eft, in corum dodrina
& Magifterio,dumterrena defpiciunt, & coeleftia appe-
tunt. Quod fi ad Euangelium alio fenfu refertur hoc gra-
num finapis, tunc homo feminans verbü Euangelii Chri-
ftusintelligitur. Quod ideo minimum dicitur, ad cotiu
parationem humanæ Philofophiæ. quia non credentibus
vile videtur. Sed cum feminatum faerie in corde fidelium
f t arbor eximia dum afeendit & dilatatur vitra omnem
fepientiam murifianam. Interim vero dodrina Euangelii
pfninima videtur omnibus difeiplinis. Quoniam ad primâ
nouæ inftitutionis dodrina fidem ndhabet veritatis ,ho-
miné Deum,Deumque mortuum^edinde omne fc anda-
lum crucis oriri videtut.Quam fene dodrinam confer do-
gmatibus Philo(bphorum,&libris eorum qui nimio (plé-
dore cloquentiæ redolent, compofitione vero fermonis
renitent, ficque videbis quantum minus fit femen Euangelii,
feminibusliberaliumartium. Sed ilia dum crcfeunk
&augenturpaflim, nihil vitale afferunt,nihilque faluti-
ferum demonftrant.neque viuidum aliquid ad perpetui-
tatem æternam. Quinimototum flaccidum , totumquê
marcidum,frondelcit & floret in olera &herbas , quæ ci-
to arefeunt. Sed Euangelii prardicatio^ quæ minima vide-
barur, vel praua in initio fidei, cum inanimacredentis vel
intotomundoradicauerit -, ficut feciflc cerhimusi tota
crel'citin arborem ,itavt volucres ttcli,animae videlicet
credentium vel virtutesDei feruitiô mancipatæ, veniant
& habitent in ramis ehis. Porro rami huius arboris dogmata
probanturefie (àndotum prædicatorum diuerfa, in
quibus (upradidartim volUcrum lahda requiefeat focictas.
inarbore crucis, & per totum dilatatus eft orbem, qui
quanto plus attritus eft padrone tanto amplius frudu.s. fiii
in mundoeffudit feporem , & efferbuit caritas dilatata.
Apparuitfiquidemvirtuseiusvehementior, quandoco-
minutus eft vfque ad puluerem, & eliquarus prælo paffi-
onis. Ex hoc quippe eft tota origo regnandi. Et ideo can-
tamus fideliter, Dominus regnauità ligno. Hinc nemo dubi-
tet ex hoc grano, quia olim iam radicatum eft in Patriae-
chis, natum eft in Prophétisé crcuit in Apoftolis, con-
fummata eft arbor magna in Ecclefiis. Multipliées dédit
donationibus Spiritus fenifti ramos,quos Apoftolus bene
dinUmerat. In quibus profeâo ramis donorum mundif-
fimæ coeli aues fide requiefeunt fecuritate.
E t alum parabolam locutus eft ets.~] Quapropter roge-
mus Chriftum, ne & nobis loquatur cum turbis in para-
bolis. Quia licet delerftabilius nonnunquam auditur.
quod dicitur in parabolis, valde infruduofum tamen eft,
nifiintelligantureain hisquæornantur rebus, & obte-
gunturfiguris.
Sim il e , inquit, regnum calorum ferment0 quod acce-
ptum multer abfeondit in f anna [at is tribus, donee fermentatum
eft totum. ] Bonus. & egregius Magifter, regni (hi fimili- !
tudinesficenarratjfic variât & ornât propriis compara-
tionibus,vt nondeoccultofiimateas, neque de coelefti-1
bus, fèdprofertillas de'quotidian© vïu & de commiini
conuerfetione, vtad omne genus hominumi, perueniat
quod eft omnibus profututuni, iuüta illud Propheticumj
Audite hacomnesgentet, auribuspercipite omnesqui habitatis or-
bem, quique terrigena&filii hominum fimtil in vnum diues &
pauper. A lioquin fi quid ex diuinitatis occulto, fi quid de
feefeto coeli fi quid de impenetrabilibus diuitu afferre t in
medium,hocnefeiretpauper, hoc non caperet medio-
critas,necnotumfimplicitas haberet Nunc vero italô*
quitür,vt omnibicongruatloquendiperitià. Quia horiip
inD«ivocationequæriÉur,nondifeernitùrinDei prædicaciorte
perfena. Propterea regnum filum ante, grano. ff-
napis memorat acccpifie hommem, id eft virum, nim*
vero muliercm aflerit accepifle fermentum : illudque (r*
men exiguüm creuilfe in magnam arborem, mulierem
hroüo
'}'■
modo exiguum fermentum ad profedlum ‘totius maffe
manifeftarabfeondifle. QuiaficutcficitApoftolus,neqüe
virftnemultere, nequemulierfineviroin Domino. Ad vnum
quippe regnum diuerfumfexum varia fimilitudoperdu-
cit-Neque igitur virum feparatà muliere vocatio Chrifti, |
fed contra coniungit. Qui» fVqüod Deus éx aîferutro cite
fecit,& natura (oçiat,mira fimilit udi n e fimiles reddit hæc
parabola & forma componit profeûus. Faciunt enim
hæ parabolæ, vt fiat duo in vno corpore vnum , ne fît auE
fingulàriasdeftituta,autconfofe.coniunâ:io. Sed quare
hasumilicudines regni fui Dominus per virum &foeipi-
nam formauerir,quare tantam Maieftatem regni.tam vili- ,
bus tamque difparibus comparet exemplis&coniungat, ;
non absre fieri credo., Fræfertim cum dicat Apoftolus,
myfterium hoc magnum eft, ego autem Qncpih) duo in Chrifto
crinEcclefia. Putoigjtür quodprçtiofiimlateataliquidiÂ
hoc myfterio. Comparationibus ergo iftis humani generis
negotiumgeritur, & per virum acfoeminam.mundi
caulaolimàlæculo præfiguratafinitur., Dum&granum
finapis çrefeit in arborem, dequa purgetur vterquéle-
xus, ita vtquidquid deliquit iuilla quæ feientiæ boni &
?ppellatur,in hacfoliiatut quæ lignum.virædicitur.'
Et fermentum in farinæ fetis tribus M>feoudjtur vt fer-
mentetut totùm quidquid conlpicuum eft & corrtiptum
P?*uaçicationis peçcato. ,V t mulier quæ vitiauerat
in Adamtotam mafia m humani generis, totam maffem
c»rnis noftræ redintegraret&in Chrifto, fermentp iufti-
per nouam regenerationem, &,innouationem nouæ
naciuitfttis. Mulier quæ confeçerat panem gemitip & fu- ’’
yit*rùrfusdecoqueret ignefendiiSpiritus;
« lalucii efietq^ oiqnium viuentiüm mater perChriftum,
qu^ fuerat primum mater omnium morientium. Hoc
quippe loco resde vfu gerituqvir in agro finapi s arborem
le n t, dpmi mulier fermentum in ferma abfeondit, panes
dec.pquit,alimoniam præparat. Quia virumforis eft labo-
rare, mulieréyero domeftica curaintus conftringit.HÜlc
eltrracer quod Sara fterilis& anus, ex iftà præparatione
termepti & extrjbus mpnfuris, tres (ùbcinericios pànes
Doniinicæhofeitalitatis myftico offert obfequio,vt fteri-
litas mundi iam tota fenejftute conclufe , in meniûristii-
bus,hoc eft,in æqualitate Patris & Filii , &Spiiicus fan&i,
rermentum fidei fuæ vel doiftrinam perfefta? intelligen-
aæcollocarer. Quæ nimirum mulier îuftum fuit Domi-
no fuo vr 'très papes ex. Euangelio apponeret, in confef
Trinitatisjpro munerc. De qüa reiftæ fidei confper-
upne, tota Chriftianrnominis foecunda fiufta eft proies,&
i ‘èTmentatain Chrifto,vna fadta eftconfperfio. HæCjVt ;
cernisleótör ,mulièr figuram gerit Eccfefiæ, quæaccépit
fermentum, id eft fidem Chrifti, vel dqófainam iàndli
.Euangelii, & feâaeft vna& noua confpe»fio. Ita vt quid-
qüidinProphétis & Patriarchs,nec pon & in omnivete-
: nTeftamentocelabatu r, vbi multipliées videmiïs, 6c my-
fticos fenfus, totum vnafit maffe perfediæ fidei, in verbo,
quæ fidèlibus non latet, latet vero infidelibus 8c incredu-
Hs.Quod autem doneefermentaretur totum dicit,fi ad genus
humanum retuleris,vlque ad finern fæculi.inquo torain-
tegritas ftuius fermenta tionis extenditur, dilatatipcom-
mendandaeft. „ Porrpferméptum deferinaeft,fedfin«u-
kritasei quædam adferibitur, eoquod virtutem habeat
fpêcialem &propriam, &nefcio quamacerbitatem vïr-
tptw , in tantum vt de modico multaefficiatur fui géneris
cum Spiiitu fendto. Ita vt lex &prophetia, arque Euan-
geliutnfefoluantur njmirnm; & qualî fub,tribus menfu-
ris cooperatur hæc dmnia. Vnoque de grano fermenti
vnum facit. Quia quod lex conftituit, Prophetæ nuncia-
runt,idipfum Euangelium explet. fimitque omnia per
Chriftiimeiufdem Mrmtfs^fenfos, ÿt vpumfipiant, ita
vt nwiil aliud ab alio menfuris iequalibus fermentatum
diilidere reperiatur.Qiwnquam &àd gentium vocationê
ex Sera & Chain & Iaphèc, tres menfutas iftasfàrinæ re-
ferre quidam non incongrue videanun,vt fitfenfùsquod
dicit doneç fermentotur totum-, quia ex .parte cognofci-
mus & ex parte prQphetamuSjVteuàcüecur quodex parte
eft.Ä: inue niaturtotum vnum, quod perfeéhim eft. Non
dico quod omnium gentium vocatio fit hac conlper^
fionefeluat» & counita, vt fermentatum lit totum genus
humanum, fed eorum vnitas ex tribus comraeiidaturgenenbus,
in quibus nulla extrinfecus admixtio. fermen-
ti inuenitur, fed rotain Chriftp vnitas commendatur ,*ra
vtnec fermentum fine farina de qua eft4 nec farina fine
termento,in quoeft,&à quo feimentataeft, inueniatur,
quatenus per hoc onhnia vnum han t, & fapiapt vnum in
Tpnitate,quodpetfedlumeft.tamenhæcparabolaquia
a üpmmo non eftmArpretata,veduæ fupra, de quibus
ïamdiximus, idcircoîimbeciilicas humani ingenii varia
libihngit întelligentiarum aç diuerfe dogmata. Nam quidam
refer unt has tres menfuras ad fpiricuin & animam,
& corpusperrinere debere, ita vt hæc tria in.vnura redâ-
cta per prædicationc-m verbi, non diferepent in te rfe re d
totus de integer homo fiat noua confperfio in C hrifto.
Qgia liduobusiftis vei tribus inter fe,iuxta quod alibi
legiturbeneconueneric,impetrabunt à patre quodcun-
queperierint. Diftèritur & aliterJocus ifte à »onnullis,
quia hqraana, vt dixi, opinio nutabunda quam fope var
ne ineedit ,v t tanto quifqqe dofilior videatur, quanto,
aliquid in fenfu noui muenei it. quod feltem verifimile
-videatur.ynde hoc loco fumunt dePlatone Philofopho-
rumifoaiffiipo exemplum qup4,vulgatum eft, &dicunt
tres efle in atiima humana poftefliones, rationale©! M i-
at<lue concupifeibilem. Et ve putat
^hilolophus iHe,racionabilenoftrumin cerebro eft,, ira-
icibilcmfelle, porro cqncupifeibile in iecore commo-
ratur. Quibus iupræcogniris,& determinaris, fi accepe-
nmus fermentum Euûngelicum, &fcripturafomfan«5a-
rum doéfnnam, de qiiaiam lùpradiâum eft, & tres ifta-
numana: ammæ paflipnes in vnum fuerint redaftæ, &
conlperfæ fermento iufticiæ, ita vt inrationevigeat pru-
dentiamira, perfcâum odium furgatepntraviria, in defi-
derio vero vel confupifcentia charitàs b e i & proximi'
commutetur,vt fit femper in homine viridis cupiditas vii>
cutuin, & hoc totum per dodrinam Euangelicam, quam
m nobis mater Ecclefia bene confperfit& abfcondit in
cordibus noftris. VndeDauid, In corde meoobfcondieloquM P
tua,vtnonpeccem tibi. Quam fene iarerpretationem ficut J
non lawsapprobo, ita nec reiicio, quia darior eft fenfus
huius parabolæ qui intus re d d er, quern t e a fem licet
paucis tengimus verhis. Tamen etfi itaintelfigatur, vc di-
ximusj fetis ædificat audientem, quamds non multum
erudiat ledtorem. Quia iriterim.dohee fumus in via,fem-
pernecelieeft fetmentumdiuini verbi in nobis C o n te -
gaturad incremennim iufticiæ, quiafeientia diuinailliK
ltratfe nfus, feuat corda, incrementat ingenia, dilatac vir-
tutes & mebriac, vt femper vireat animus in hqris, reac-
cenfus igne amoris Dei. Diffundic augmentum charita-
tis. & fic bene tota fermentatur con^erfio & innouatur
iugiter., donee incorruptio veniat, & tunefermentabitur
totum, deinceps iam vt nulla regnec iniuftiria in nobis.
Quæ nimftùm feta tria ferinæ eciam in tribus diftimfta fi - :
lus Noe, ycdixi, à quibufdam accipiuntur, ex quibus prox
creataeft omnis natio humani generis. S«d quia non o u i-!
nmm corum eft fides, idcirco nifi pars pro to to accipiacur
alias totum fermentari, quidqüid.ex eis eft, non re&edi- ^
h9 c refiigiéntesjtriftfata in tribusEc-
cleuæfruaib u s confperfe intellexerùfit, dc-fermentatur
fo his omnisEcçlefia, dodrina Chrifti ,-quovfq.ue Euan- ,1
gelium in hoc toto prædicetur o rb e , & -contegacur in
cordibus fidelium. Porto fadumgenus eftmenfûrs iuxta
moriem prouinciæFaleftinæ vnnm & dimidium capiens
modium,quçprofedomenfùratriplicataadhticintribus
enumeracisperfonisetiam à quodam eximiododore,
fermentum confi>erfùm&abfconium nonincongruein-
terpretatur^Noefcihcec, dclob.^c Daniele quoniam in
hjs tribus perfbnis omnis eledoruiü ordo defignatur. ‘
Vnde dicitur perFrophetam»S jfoerint Noe^c I o b at que
Daniel in medioduitatis,nonfiiioSjnec filiasliberabunc,,
fed ipfi foli fua iüftitia lalaabuntur. Per quosvt'dixijom- i
nis eiedorum ijumerus Dei conlperfùs dodrina 6 c
fide inteUigitur, donee omhis Êcclefia Chrifti vfque in i
• finern fæculi in vnum colligatur , fub eo .numéro
t -ferai entftta in ^de. petfeda Trinitaris , 6 c dodrina
, ... ■ _______ -Saadi’
U
'Ezteh. 14.