jo8 Ayisbetii proefatio*
Daniel. 7
Daniil. 8.
'Daniel. 8.
nés fpfiira.vel angeli miniftetiè non ihbsllignnt: çfimple-
ræqfiéelè&p.ruîn mentes ,'fiifiaiïç ïanM^|pinw,aûcaban7.
gélo dclupèr m ï n i f t & i ü i i i l S ^ n e q u a - .
cjuam pbflerprobanturi’Hin'c^tenim eft,qupd'cùm Daniel
propheta diccret,ÿi(îebîirri in vïfionemeapoftèj ëreçcequatuor
beflia afcendcbant de mari}, diuipt inter fi: «çèra viftoftis
verba * qtiæ ibi fimiliter ertumeràuit lè yidiflë » 4 icçns ; Ac--
cefiiadvnuin deifldntibusf & veritatem quatebqm af eo dç%-
niribus hU. QuidikitmiUintérpretdiionemfeTmonum, fydo-
cuit Hie.'Hint etiam cûfii paulo inférius aliatn vifidnem
delcriberer, ait : Vidiin vifione mea mm effemin Sùju cajlro,,
qiiod efi m *àela mitate. vïdt autem in vifione efie me fupçpfior-
tamVlai. '<uauï oculosmeos>&vïdi.& ecce àiies vnusfidbat
antepaludem, babens cornua excelfa* & ea qutfe ibiprôlixe Vila
narrantüVjprôcinusaticlidirrF«*^?» èflcum vidirem ego Dk-
nitlvifiohem^&qtuHrem intelligentikmficcefiftitin conjpeflù
meoquàfijpeciesviri, & kudiuivoçemviri inter ylaiy&.clamkr
uit &ait: Gabriel, fie intelligereifi'ùmvifiônem. Hinceftqfio-
que cjubdZacharias pene vlrimus prophçtarum, cum
diçetei,Vidiper nocleniecçevirafcèndépsfuperçqüum ru-
furki& ipfifiabat inter minera quadrant mprofundot& pofi
eum equirufi vari}& albi:flatim inteliigeniiam viflonû requtrensy
dbw,inquïc : * Quidfunt ifii Domine mil Et dixit aime angélus
quiloquebaturinméiègoiiflendain tibiqiitdfinthac. Sdendani
verb quia nonnfinquàm in iplp raèritis exceflu, darn jiç>p
d;urna yifîp hfimànà: corda ad intiiendas rerum corpora-
liiitùHtniHfudines perducit, fàhjfti yiri jpla Ipiritus luivi-
uaeitate>qùædàni vifitper lë.metipfos ex aliarum vifionum
conie&uris capiunt » quaèdam verb nec audita inteiligunt*
Vhde & prædidtus Daniel ptbpheçàyno inloco cum dice-
tet,Vïdikrietemcornibus ventilantem corn raoccidentem, ®* coti-
traarMlonem^eonframeridimi^omnesieftia nonpoterani
refiftenùpe^ue liberart de manu eïmfecitqùe fecunditm volunta-
temfuam,&magnificat us ç/^protinus fubiéçitEî ego inteüige-
lam; Alterbfacém, cum idem' de angelo qui fibi apparue-» 1 lëàt,quam recapitulando vtraque coniungat : aliquando
ibid.
Vifio intel-
le&ualis.
raliüm oftenlami'bm'nimödis dbcet. Ègó ïgitfirïnter v
tröïqüepolitus, de ytr ifque riólo indicatecum fint tand
mlèmiac tantre Icièhti&VkVVtyfium altèiï fine ïneareprfe-
henfione non fciendamea,
illorum fcientix com p a ra taquanta eft gutta ex digito
pendens, ad magnitiidinem maris. ïpfi au tem viderint,
qufe Kprum yeriuidKerit
Sicut autem re'üs teneri debeo, fi quemlibet horum re*
prehenderofic a quibuflibet reprehendi non debeo, fi
quem ex his raihi placuerit, fècucus fuero. Quod forte
diuina gratia modificante ita agam, vt in hullo horjnto te^
merarias appaream. Sed nee magnopere euro, qualiter
fit vifaintelligere.-tamum, vt falubriter polïim in his quad
Vila. fiihi:, rei yeritatera cognolcere. illud quoquelcien-
dum, quia in Kis qux Iohannes & viditi» & tarnen quid
fignificent ea qua: viderit, ab angelo difcit: nec Hieto*
hyrai>,hec Auguftini cbntrarius,eft intelle(5tu s : quia po*
teft fecundura vnum, in^uditorum perfona dilcere,quod
incelligit in lira : lècundum alter urn yerp & in aliorum
erudiri,quod nelcit Sc inJiia.Sed iam videndum eft, qüeth
ordinem iA narratione hxc reuelatio teneat. Sèd hoe folis
nunc verbis agimus,ne ante expofitionem vltra modum in
prxfacioneemüaraus.
Cum itaque ad eius ènodandam leriem tranfierimus,
apertis idiplum documencis manifeftabimus. Aliquando
igitur ab aduentu redemptoris quxdani narrare inci-
pic, Sc vlque ad finem lècüli lèrftionem extendit : aliquando
autem ab ipib quidem redemptionis exordio
inchoat, fed antequam ad finem enarrando perueniat,
ad initium redit: Sc, eadem qua: di^erat ^ diuerfis figuris.
repetens,atque illaquxprastenhilèrat potius, nec diftu-
lerac.fimul compleótens, ad 1'ecündumdomini aduentum
pcrcurrit. AUqüando yero a nouiflima perlècutione exordium
fa,cit: fed neicio vtrum ante ad finem locutio tran-
, E
wraiuB
!
I
V'Uènfio
ril) nóme
ftuidiua,
rat,Ibqùeretut& diberet,C«>» eLuaffèi dexter am érfinifiram
fit am median, &jutajfitper viuentem in aternum, quia intern*
pus temporum &dimidtum temporis : & cum compléta fuerit di-
Jperfio manus populifanftïjomplebunturyniutrfahac, ilico fub-
intulitÆmd audiui, &noninteUexi. Cumvero ipCa Ipiritaus.
vifio non dormientes, led vigikntes aflumit, foli quidem
per hünc ele<Sti ad videnda liiblimia eleUantur : led tâmen
nèc ipfi femper in iplamentis contethglationei quid fignir,
fcentjquæper imagines rerum Ipidtaliter vident, intellige-
re no^unt: intantum, vt eriahi nec fimilitudines,return
corporalium,led iplas res le vidère exiftiment.. Hinceft;
quodPetrus cum horafexta eluriens prandèfe vellet,in çx»*
tâfi raptuSjvidic vas qubddam velu t linteUm magnum qüa-
tuorinitii^de.çaelb ad tèrrasfubmitti, in quo erant ahimâ-
lia quadupedia Sc réptiliài videhfqî , ÿocCm ad Ip delàplàm
audiuit:S«rge Petre^mdtta &manducà. Sed quia non Iblum^
quiddefignarent fimilitudines illas rerüm corporalium o-
ftenlæ,ignorabat, Verumetiam corporalia le videre exifti-
mabac,relBQndit ad Vocèm lecum loquentis : Abfit Domine
nunqudm aliquid commune dut immundum mtroiuit in osmeUm*
Tettia igitur vifio réftat,quæ intelle&ualis appellatur : per
quamnec corporâles ïes ,hec fimilitirdihes return often-
duntur,fediplkrerum veritas videntibus mâniFeftatur,quæ
Kinc nia^me pend et > quo omnipotentem fummumque
acviuificahtem IpiritumDeum noftrum ,.lblo ment^ in-
telle&u contemplari nitimur.iifqno neqüe res corporar
les,hèqüe fimilitudiriesférumcorporalium, ipfoaçumine
intelieChis intuéri perdOcemur. Si autem ad ea videnda
qüé iri cfëaturis lùnt, vifio ifta prophetis inelïèpotuit,vt
Icilicëthebin præleütiquæ veltranlàdkyel manentiavel
fututa éraritper imagmesiemmoftenlaviderent, vellpn-
go poft tempore fieiida in corde imaginarentur : fed elïèç.
vis quædam in pis, quaillain lpiritu Déi iamfàâa cognp-
feerent i ita intelligendum eft,ficut_lan6tus Hieronymus
âdlcribitiCuiuslcriptà tantaconftant autoritate, vtaduer-
fils, èa nullus audéat mutire.Ita nanq; de his yifionibus di-
citîVjrâcorporàlis,altera fpiritalis,tertiaintelledlualis. Ifta
autem intelleftualis, lècundum beatum Hieronymurp,
Sanâùs vero Augpftinüsnoh intelle<^uàlem;hanc, Içd Ipi-
ritaleih intelligi debere.& per ümilitudines Arum çorpoquoque
ad enarrandum quidam propofirapauluJum in
termitcit, Sc aliud quid non ad eandem rem pertinens j
medio inferlèric. Qgo expleto, ea quae dicere cosperatre-
luthens , ordini concifo adiungendaper docet. Aliquando
etiamineodemlocutionis genere, fic mutata figuraquä*
fi alia, mpdiö permifcet, vt tarnen hoe iplum nil aliud iiA
gnificet, quam quod enarrare inceperat. His igitür ita
fuccimfte breuiterqiie indagatis, confiderandumf fiobis
eft, quibu^ modis in angelo vel Ioanne.vicilfim fibicau-
la myfterii luccedant perfonx : qualirerque ad IbKannem
tanquam ab aljis perlbnis fiat locutio, cum hoe fint in my-
ftério,quod eft angelus,, quiad eundem Iohannèm loquitur
: vel qualiter idem Iohannes eafdem perlbnas non ad
fe, ledfibiinuicem colloquentesj introducar» Quod tale
felt,quale lidiceret, ad niefuitlocutus. Nulliitaquedu-
bium quin angelus ad Iohannèm mifius,perlbnam gelïe-
rit incarna.ti vetbiDei,iplb per eundem ahgelum Iohanne
atteftante tfigo fumprimus &. nouißimus, & via»« fuL& mor-
tuus, & eccefum viuens infeculafieuhnan. Hinc.eft qupdfi-
milis fi|ior Kominis in medio lèptem Candelabrotu.ma.u-
reorum apparuille defcribitu r: qua: oinnino nulli alii coh-
ueniunt, mfi mediatori noftro Deo.Domino'noltrp Iefu
Chriftp. Ét quia idem Dominus & ecclefia, tap Ut fcili -
cet & mefhbra,vnum lunt corpus,geflitproculdubio idem
angelus fit fignificatione perlpnam eiuflem, ecclefi*.
Qupd enim ad mamillas zona aurea pr£ecin<ftus dicitur,
quod pedes aurichalco fimiles habere deltiibitur, ad
mernbra Chriftiomninp pertinerc probatur. Iohannes
autem qui hanc reuelatiqnem vidit, typumpiuldemec-
clefi« pr«tendit, modo lcilicet in lan&is pradicatori-
bus, modo autem in cun6bs vel bonis vel prauis audito-
tibus., Nonquod angelus & Iohannes duas prsefigurent
■c$ ci^fias»,lèdlbcisfuis nunc ille, nunc ifte,vnam dei^nent
ecclefiam. Et hoe ia explanatione huius libri necefiario
papdere cürabimus.
Fitetiam tanquam abalüs perlbnis ad Iohannèm locu-
tio,cum hoe lint ( ficutdiximus) in myfterio, quod eft angelus
qui eundem Iohannèm inftruit. Cun<ftis nanqvvera
'leientibus liqüet.ab vno angelo, imo per vnum angplum
perfonam Chrifti gereatem, haec omnia lactamenta bea-
>Jfpsc»lc
Épiflèla Nuhcupaftrid.
tam SC inlèparabilcm trihitatem Iohanni ïtuelaftè, &ta.
tfiep idem Iohannes dicit : Cum aperuijfet agnusvnum de fep
ïemfignaculis >dudm vnum ex quatuor animalibus , dicéns tan-
quam vocern tonitruimagnhi'eni&yideitemçpicinfetivisait:
Rejponlitvnusdefimorïbus, dicensmibr.Ui qui amichfuntflolis
qtbis ifluifiiht&vndeverteruntTEt dixit illi: Domine mi^tufsis.
Et dixltmthi: Hijunt quivenerunt de trtbulatione magna, & la-
iieruntfiolas fuas.&dealbauerunt eas in fanguineagni. Quid eft
0 beate euangeIiftaïóhannes , quod ab Vno anirnalium yèl
at) vno lènjq.rum , hæc tibi reuelata fuifiè fateris, cum ille
qui tibificutip angelo appamit, & tuiplè cui apparuit, ab
Vnoeodemqueangelo cunóta tibi hæc manifeftata dixeri-
tis: nilï qriia hoc eft in fignificatione, vnum ex quatuor ani-
malibusjynurque de fenioribus,quod eft angelus ad te nullus,
hoe etiamituipfe î Vnqm enim corpus delçribis -, led di-
uerfis modis, diuerfilq; figuris. Introdudt autem idem Iohannes
qualdam ètiam perlbnas, quafi non ad lè,ledad ali-
os loquentes. Qupd vnum eft, miafi fi diceret, angelus ad
roe fuit locutus. Vteftiljud : Auaiui vocern vham excormbtu
aUarisaurei, quod efl am e oculosdomini, dicentem fixto angelo
quihabebattubam : Solue quatuor angelos. Rariffimis plane in
locisjin hacrépelatippc vel angelus vel loannes proprias
tenentperibnay. Adextrenium ycro reftàc inlpiciendum,
, qualiter nunc alpecie ad genus,nunc d gencre ad (peciem,
! nunc ab fpccie ad Ipeciem lèrmö recurrat:qualirer ve modo
genus gencri iungatur. Species enim dicitur, qua non to-
uinj generaliter, led ahquid Ipecialiter lèriptur« ûçræ locutio
determinate G A îus vero , quq curufta generaliter
j cpmprehendit. Ab Ipecie enim ad genus lèrmo. recûrrit,
ficucicum ex peribnaDpjnini a.ngelus prædicatorem Th.y.
atiræ tqrpentem erga Iezabeliis correptionem, Ipecialiter
increpat, & repente lubiecit: Et dabo vnicuique veftrum f i cundum
opera v fira- Quod.vtiqne generaliter liue bonis li-
uc malis congiuere videtur, lècundum illam euangeliçam
fcntentiamquam Dominus dicit ; F il tus homtnus vent unis efl
ingloria patru fui cum a tgelisfuis t & tune reddet vnicuique je-
cundum opus eius Agenere autem ad Ipeciem lèrmo tranfit^
iplo Deifilio per angehun oftendeuterqui a an generaliter
Omni eleôtoîumecclefiæ ,qute in medio malorum vbique
j per orbem dègit, lubfpeçie paftoris Petgamenorum di» e-
1 ret :. Sciovbibabitass vbifideseftfathkna, & te nes nomen mturn,
j &ttMnegafiffifiçmttteam:ÇQptinoa eidem negligentipàllo
a Ipecialiter intulit:Habeo aduerfusttpattea. Habestllictenen-
tes doârinam Balaam, qui deu bat Balaçbfcandalum mittereco-
ramfiliislfiaelyedere&jvrnicari. Abhac etiam Ipecie trap fit
\ adaliam,cum protinus fubdit ? Ita babes & tu t mentes doclrt■-
nam Nicolaita) um, fimiliter poemtcntïamuge. Qui enim non
■ aie » babes etiam iütc tenmte, doctrinam Nuolaitarum :Ced ait,
ita habis i^tii : patenter innuit, quia ab vna Ipecie ad aliam
lermonemconuertit. Plerunquevero 8c in qualibet Ipecie
j genus inuemtur èxprelïum.Nam cum Iohannes ad eledtos
lcriberet, dicens : Ego Iohannesfr < ter vefler &particeps in tri*-
bülatione & regno &patic)itia in leflt fuiin injüia qua appellatur
Patmos ypràptet vei bum Dei & teftmon\mi lefu, fui infpintu in
dommica die:anfua proculdubio Ipeciali perlbna.illorum
præfigurabatgeneralem fidelium totmam, & ad quos tune
lcribebat, & ad quos-eius lcripta vlque in finçmperueni-
rent. Inlula^nim ilia perlèciltiones ecclçfia: defignat,quas
propterverbum Dei qnotidiepatitur:quæque duha fpiri-
tus vigoreïàçtacarnis mortificat. vtiamnonlibi viuat,lèd
ei qui pro iplàmôrtuus ejb& refiirrexit, lèmper in Ipiritudc
dûminiçadieconfi(b't. lam ergo generalis eoclefioe figura
in Iohanncerat, quando hæcad eleôtos eiuldem ccclefiæ,
de lua Ipecialiperlbna Icrib^bar. ; An non jn Iohannis per-
lona diuinitatis Ipfiitu afflati ,iUierant,quibus Paulus di-
cebat, Vo. au e non eflisin carne ,fid inJpiritu? A n non in eius
perfona figuratim exprelfi, dominica relurreólrönislècre-
torum cæieftiuna fiiçramcnta iam rimabantur, de quibus
per eundem Apoftolum Jpiriculïanâusjoquebatur, qui
e°tirefltfenauit & confédéré fecit nos in cdeflibus ? iungitur ec-
tom gémis genericcüm lèdes polira apparuilledclcribitur
ipcoelo, ^ ‘
nam eandem ecclefiaih figurant. Ëcce yt breuiffime ehù-
merarepotuimus, quibuslocutionum modis tqta hæc ro-
tatur Apocalypfis. Vnde. qûia intelle&ui noftro altiora
lunt, ad quæ contemplanda pemngece.nitimur: quia,vitra
vires noltras liint, ad quæ confideranda progredi tona-
mur : quiaingenio noftro dilficiliafilnt, ad quæenodahda
tranfire cogimur : neceflàrium ducimus , orando magis
quam dillèrendo huic open initium dare.
Ô RATIO.
O mine Dèus meus, ætërnfe àc fempiterne
Deus meus, incommutabilis & lolus immôrtalis,
aciümme bonus Deus meus; fine niole '
magnuSjfine litû prælcns,cun6ta virtute complect
ens Deus meus pinilibilis, ineprporeus,&incompre-
henfibilis Deus meus:'creator omnium rerum vifibihuni &
inuifibilium Deus meusdux inaccelfibilis, lüxq; mentium
Deus meus : vita & beatitudo, virtufque omnium beato-
rum Deus meus : patet & filius Sc Ipiritus lanârus, vdus Sc
vêtus Deus meus .'aliuspater, alius filius, alius ipiritus làn-
(ftun&tamen pater in hlio&lpiritulànifto, filius in pâtre
& fpir i ru làncfto, Ipiritulïànâus in pâtre & filioî vritis &in_
trinitate peife^tus Deus meus : pater ex quo omnia, filius
per quem omnia,, &fpiritulïàn<£kus in quo omnia rlblus o-
irmiporcns Deus meus : paternonhabensdquofis, .& ta*
men hàbens fapieptiam cui prior non lis, quæ eft Deus
-meus.quamquéprohumanalalutehominemfienvoluifti,
vteflèt mediator Dei & hominum homo Chtiftus lelus
Deus meus, elle t que vna perlbna ex duabu s arque in d ua-
bus naturis,diuina fcilicet arque humana in Chriftolefii,
qui eft Deus meus : filius habenspatrem à quo lis, non ta-
men habens poft quem fis Défis meus : ipintuilinéliîs ha*
bens pâtre m 6c fihum à quibus fis, non camenhabens qui*
bus pofterior velinterior iis Deus meus : quia vna eft natu-
ra,vna ætemiras, vna æqualitas, vna maieftas,^na poteftas,
vnaviftus.Vna beatitudo in trinitate quæ eft Deus meus:
Tcnuncgemitibus cordis deprecor, vtiad lecretorum cæ-
leftiumyerbarimanda cranfeunti allis nnhi Deus meus,vt
oculos mentis roeæ illumines ad videnda oblcura quæque
diuinarum Icripturarum làcramenta,qui oculos cæcinati
tua virtute illuminafti:lux mea Deus meus, vt euftodias
grelfus intencionis meæ per oblcura allegoriarum atquc
ænigmacum itineragradientes,nepræcipitium errorisin-
currant, fitque ver b um tuu^n lucerna pedi bus meis : Sc lumen
lèniicis meis Défis meus:vt tribuas facilitatem lingua:
meædicendiexterius hoc,quodte donante vtcunqueanimus
cpmprehendit intemis : qui aperis ora mutorum>&
linguas inlantium lacis dilèrtas Deus meus. Hoc etiam de-
fideroenixius, hoepeto humilius, hoclupplicoattentius:
vt fi lotte in tam difticibtnis lènlib. ahud quamaütor huius
» reuejationis inrellexit,(ènièro:tamen&'eaquædixero,non
fuerintredtæ fidei contraria : & ad eaqu«lenlero,lcriptua
rai um occurrerint teftimonia: ne mihi ad crimen erroris
proficiat: quiafortallè ipiritus veritaris, quilîngulisproue
vult dona di uidi t,ita my iticas huius Apocalypfis lente:: tias
tunc per eum deprompfit,vt multain eis lut» alio incelletlu
rimanda lèruaret,quæ ilii tune {fi di ci licitum eft)nonape*.
tuit Dominus Deus meus«. Nunquam enim à veritate dil-
crepat.quod conlona Icripturarum teftimonja eidem con-
gmesterapplicita, veruineifedemonftrant. Vnumitaque j
veracitei icio, quia fi aliter ille in his intellexit quam ego
ihtellexero: mul to. melius ille,multo exccllenttus,multo v-
tiliusillequara égov Nontamenproprerea falià eruntquæ
lenleroego, iiadhibita diuinarum Icripturarum eloquia,
eifdem conlona demonftrauero. Qupd edam veperme
fieri pollit, tuipfe donabis , quineminem ruorum fallis.
dator pi udentiæ arque intelletftus Deus meus. Et quia in
hoc tam laboriofo opéré, notariorum lolatia deellè mihi
videntuf : oblècro domine » vt nec manusverborum
charatfteres forma ns, aut vifiis exterior verba literisfiornaa-
ta conlpiciens , impedimencum pra-ftenr cordi incus le-
cretamyfterioiumrimanti. Sicque cordis incentio vigilet
G
Johan. 9
Pfal. n i
Sap.10,
. Nam&.ledesfineadditamentoc£eli,&cxlumfinead- inrrinlecus, quacenus officium manus nequaquam tor-
ditamento ledis,' fiepilfime iq hac reuelatioii^ generalem peatexcrinleais.Aperi ergo domine lenfum iut;enus,moue
cccldiam defignanc. Cum autem in vnum iunguntur,V- 'atcus adfctibeifdum extetius: &ica veraque officia modificans