»
Rcmigij Antifliodorenjls, Efifi^
i p!c Dei filius qui peccacum nonfecit, canca xniufta ab in-
I <Jignis pertulerit. A pore veræauditionis 'contremuerunt labia
men, vt vitra iam nihil auderetO loqui aut conquen,
j quaie iufti aftligantur in mundo. [ Ingrediatur putredo in
I oßi'jus mis,8cfubtermefcateat^]Cettus iam Prophetaquod
idcircofànôriaduerfis exercenturin hac vita, yt ad veram
I tequiemperducantur in alia, dicit fe veile libentç.rpatio-
I mnia contraria, optât fetentari & affligi corporis infirmi-
I tateficut lob,dicens: Ingrediaturputredo in.ofiibusmeis. Vt
non folumcaro, fedetiam medulla: oIlium putcefcant :
fubter mefcateat, hoc eft, ebulliat multitudincm vermium.
Per quodoftendit fc para tum eflè adorn niagrauiffima &
poftrema fupplicia fiiftinenda. Ht hoc quart? [ Vtrequie-
fcam in dietribulationis,] hoceft,indie iudicij, quando c-
rit talis tribulatio qualis nunquam antèa f u it £ Et vt afcen-
dam ad.pop ulim accinclum noflrum.~\ Ordo eft: Vt afceçdam
ad populum accin^tum, id eft.expeditum 6c prapaiatmn
ad refiftendum fpiritualibus hoftibus. L Eicus enim non fio-
; rebit.] Ficus ludaicam plebem defignat;ad quam vt.uk
Dominus quærens in ça Ftu&ùmiuftitiæ non reperit,
Matth, zi. ftatimque maledixit ei, dicens: Nunquam ex tcftuftus nafca-
' turinaternum. Przuidensergoladzos in fùa infidelitate
perrçianfuros,dolore plenus dicit ; .[Fkwnonflorebit: ] id
éft,Iynagoga infidclium Iudaeorum florem hdri & Ru-
étus boni operis non affcrct. Ht noiUipc de omnibus dick,
fed de illis qui excæcati funt, quotum maxima pars
periit. Quum veroplenitudogentium intrauit, tunc florebit
hæcflcus, & omnis Ifrael làluus fiet. [ Etnoneritger-
men in vineis. ] Vineam plebem illam.vocare, cx muhis
fàcræScripturæ locis didicimus. Equibus vous eft: Vi-
pfalm. 7 p. niant de Ægjpto tranfiulifti. Haec vinea plantata m patt iär-
chi^excultanobilitcr in prophetis, àcçpptiflimum D?o
Iru&umattulit,fcdapparenteDomino. Etquumdebujf
fctfacere/öas,fecit la'brufcas, ideft,quum debuilïèt credere
& montium ardua confcendant,ferpentcs etiam de eauer-
in Chriftum qui eipromiflus& mifïus fucrat,eçon-
tranegauic eum,&ad mortem popofeit eum,dicens : Non
habemus regem, niß Cafarem. Item, Crucißge, crucißge eum.
Hæcpræuidens faft&us Prqpheta déplorât, dicens : No»
trit geritten in vineis, hoc eft, radix boni operis in Iudaeis.
fiientieturopuso'.iua. Oliuam defignarefy nagogampoterie
agnofeere qui legerit Paulum Apoftolum difpntantem
de fraftis oliuæ ramis, & de olcaftro in bonam oliuam in-
ferto. Huius oliuæ opus hm ynâio, qua in veteri Tefta-
mento reges & fàcerdotes oleo vifibui perungebantur.
Hancvniftioriem cefliOiram in aduentu Chrifti>pronun-
Danhl.ç. ProphetaDaniel, dicens.-^««»» venerit fanftusfanftorum,
eejfabitvnttio. Velita : Mentietur opus oliute, id eft,tnen-
tietrr pif bs Iudaica, quæ ft promitttbat impleturamom^.
Exo4.t4 . I nia quæDominuspræcipiebat,dicens: Omniaqu* prstee-
pit Dominus Deusjaciemus, & obediéntes et erimus. [ Et arua
non afferent libum.. ] ïerufalem tèrrenamaruorum,ideft,
cÄmporutn, nomine defîgnat. Quæ enim in montibus
fita erat, & de quadiâum erat : F un dament a eius iti montibus
fanQis, poftquam Dci filiumfufciperenoluit, humilis
& campeftris vocatur,devirtutum prolapia culmine. Arua
ergo non afferent cibum,quia plebs Iudaica nullam
iamfrugem fidei vel boræ operationis reddir. [ Abfein-
deturde outlepecus,~] ideft, de lcrufojem, in qua populus
velutpccus in ouih habitatv?bfcindctur promifcua plebs
& multitudo deleta à 1 ko*&V efpafiano, ferro, fame & !
far ~
Matth, zj.
nis flatu extra&os occidant. Sic & fan&i terrena & infima
deferunt,&ad cceleftiacontendunr,ac in fuaprasdicatio-
ne acordibus Kt>minumferpetis antiqui raalkiamdepel-
lunt. Didtcrgo Propheta: Dominus Deus meusponet pedes
meos quafi ceruorum, id eft.a&iones meas,facies me fua gratia
caducacontemnere,& aeternadefiderare. [Ktfuper ex-
celfa mea deducetme viftor inpfalmis canentem. ] Deducct me
fuper excelfa mea. Ipfe autem deducct me, quia hsc non
mea virtus efficiettfed eius gratia. Deducet autem me canentem
vi&orijid eft,Chtifto triuraphatori mortis &dia-
boli.Dedutet ergo meiuperexcclfa,noceft ad beatam fu-
pernae cinitatis frequentiam,quae exangelis& fandis ho-
minibus conftar.vt illis admix t us atq; coniuntftus, canam
vidpri cum angelis: Gloria in excelfis Deo.
FitusHabacuc Prophsti.
PROOEMIVM IN
SOPHONIAM PROPHE-
T A M .
OPHONIAS,ifui norms eîl in ordine
duodecim Prophetàrumjnterpretatur Specula
Jiue arcanum Dei.Cernit captiuitâtem
_______lerufalem vrbis,cuius iam tnjlabat euerfio
régnante lofia iujiifjimo rege,fubquo & ifle propheta-
uit. '^ilta.rnm quo&gcntium vafltttwnem pradicat, dr
diem induit rntonat.
SOPHONIAS PROPHETA.
C C a p . I.
Erïvm Dominiquodfalîùm eft adSophoniatnfilium
Chufiplij GodoliaffUij Am aria, filij lezechut ,in diebus
lofia jilij Avion regis ludaP] Tradunt Hebræi,cuiuf-
cunq; pater aut auusponitur in tituloiipfos quo-
que faille Prophetas.Ergo his Sophonias abauis & atauis
pcophetali.ftirpe générants eft. Sophonias habuir Chufi
patrem,auum Godoliam,proauum Amariam,atauum Ie-
zechiam. Dicitur ad iezcchiclcrruSpeculatorem domui ifrael
dedite. ArCana quoq-, Domini eis reuelabantur. Sicut in A-
mos dicitur: Nonfaciet Dominus verbis,nifi reuelauerit fecretu
fuumferaisfuis Prophet is. Hie ergo fpeculator filius Chufi,
quiiriterpréTaturH«#H/i/va,vel Ætbiopsmeus, habebatauü
C?odoliam,qui dicitur Magnitudo Domini,proauum Ama-
riam,qui Serino Domini incerpretatur: atauum Iezechiam,
qui fercurin fortitudinem Domini. Itaq; de fortitudine
nafcitur 1er mo Domini, de fèrmone magnitudo D omini,
de magnitudine Domini generaturhumilitas. Quia quo
magisaliquis ad virniris confcçnderit perfeâ:ioné,eoam-
plms fe humiliabit,dicens cum Propheta: Humiliatus fum
vfquequaçL Domine,viuifica mefecundum verbum tmm. Cqn-
ntebiturfequoqueDei Æthiopem,quia Chufi Æthiops
meus interpretstur,id eft,agnofcet fe peccatorem,&dicet
cumloanne Apoftolo: Si dixerimutquiapeccatum non babe
TU . 7-. ____ . . . ____ ,____ I______ ! mus,nofipfos/èdu(imus,& veritas in nobis nonetf. Hictalis&
captiuitate. [Etnoneritamentum inprafepibju,] ideft, fa- j tantus bene dicitur fuiflein diebus Iofîçregis fàndiffimi,
cerdotes,fcribæ&cæteriprincipes, qui veluttauri pin- quiinterpretaturEleuatioDomini.Tempöre ergoeleuati-
guesfubieiftis populis quafi gregibus præerant,& velut onisextirit films humilitatis, quia per humilitatem eleua-
ki plenispræfèpibusdelitiabantur. Nonergocritin præ- | muradcoelcftem tknzxioncm.[Congreganseongregaboom-
fèpibus armentum, quia fubuerfà lèrufîdem omnis ilia ! nia àfac'tettrra,dtàt Dominus P] Diu expeótaueratDominus
cftgnitasprincipumannihilata eft, & impletumeft quod
pcenitetiam Iudcefub rnalis regibus, & quafialiquam po
DominUs dixerat: Relinquetur vobis domusvefiradeferta. [E-
teranr habere excuiatidnem & dicerpj Volumusferuire
go autem in Dominogaudebo,f\ non in diuitiis, non in g o-
Domino,fed prohibemura regibus rioftris. Vnde dedit
ria huius mundi. Etexultabo in Deo I e s v tneo. ] I t sV s
eis iliiliilimumregemIoliam, qui eosexemplis&moni-
enim Saluator flue Salutaris incerpretatur. Sed interpres tis voluit reducere ad cu!tun\Dei, fed ipfi .
ninilominus in
maluit ipfum nomenFdebraicum ponere, quia dulce & jidololatriapermanferunt. Quapropteriufteprophetatur
plenum gaudij I esv nomen deleiftat audite. [Dominus I eis confuflo lerufalem, & captiuitas populi, & viiftoria
Deusfortiiudomet.ydmnkmeavirtUs,omnisiuftitiaChri- • Nabuchodonofor.[Cv»^r«g,t«rcongregaboowj»w.]Nonvb
fltis eft.qui eft Deus Doininus.d*/)OKer pedes meos quafi cer- tra, inquit,ad poenitentiam expe6tabo,fedomnia.congre-
; Ceruorum 1 uorum. Ceruorum natura eft,vt plana & humiliadeferant, 1 gans confumam. Non homo, non peyus» nonvolarili*
Itueh.j
Ames j
Pfalm. I
.teats, t
H
Jet*. 18-
m M Alias, vt
{Hieronymus
habet,
Hamaiim.
Expofitio in Sophoniam Prophet ark.
autpifccs remanebuntfirammeam etiam bruta fentient
animalia. Quum enim propter hominem creata finit omnia,
iureinterféàis homihibus fcquitur foiitudo & rari-
tas beftiarum, & ruina impiorum erit. Ad prim urn quoq;
Dominiaduentiimipfa prophetiareferri poteft,quando
ex Iudæis & Gentibus perfidem cdiig egati funt: quidam
velut homines,ratidnevtentes: alii quafi pecus;fimplices
&inernditi‘.alii leues vtauesVahi veluci pifees, qui maris
profunda rimantiifTfEr ruina imfmwih erunti] Notandum
quod in vltirno iudicio erunttiiina; impiorum, quum au-
dietini'.Difcedite à memaledifti in ignem aternum. Sed &in
primo aduentu hoc fùdtura eft,quando venït Dominus
in ruinam«, vc ruerentquimale ftabant:& qui viuebant
peccato, nidrerentur, & inciperenc viuereiuftitia*. Siue
iimpliciterin primo aduentu Chrifti fuerunt ruinæim
piorumnegantium Chriftum,&nolentium recipere fi-
demeius. [_Etextendam mantim mea^fuper ludam , 6cfuper
ontnes habitantes in lerufalem.] Extenno manuum, geftum
percurientisoftendit. [Et dijperdam de loco hoc reliquias Baal.}
Cultores eitjs qui pauci remanferant in lüdadecæde
hoftium. Ad tantam namqueimpietatem dcuenerant, vt
intemplo Deiftatuam Baal ponerent,quam imaginçm
Iezechiel-vocauit idolum zeli : &ineodera Ikidtuario
Dominum &idoIavenerarentiir. [Er nomen adit nor urn cu
facer dot thus.^ Ædituifiinttanitores, id eft, cuftodes ædium,
ipfiHébrace Nathinæi.‘f'Hjcàutem defpeâiuefàcerdo-
dotes vocat ædituos ,quds a phano phanaticos dicimus.
Etædituos 6c lacerdotes quondam minaturDeus feriif-
perdere & eos qui adorant."^Sùper tefta mïïttiam coelï, dr
adorant&iurant in Domino ,<jr turant in Melchom.] i» uper te-
â:a,ideftl,ndomatisftantem Sdlem & lunam, ÔC cætera
lyderaadorabât,|&p3riterin npmineDomini&innomi-
neMelchdmiurabant,qui i n terpretatu r Rex.[Ef qui aner- j
tuntur de pofi tirgùm Domini, J fubaudi, dilperdam : illds
videlicet, qui déclinantes à cultura Dei adorant milittam
coeli,& iiirant per nomina idolorum,& adorant Efcal idolum
Siddniofum.Tropologice lerufalem Ecclefiafignifl-
cat Domini,de quainaduÈntufuo d-fperdet idololacriam
omnem, reliquias Baalim, quod incerpretatur. In fùbli-
mioribus, id d l vanam gloriam &pompam falfeadmira-
tionis:nec non etiàtA.eos qui iurantm Domino&in
Melchom, id eft illc» qui Deo 8c fèculo leputant feruite,
quum tamen dicac Ddmitius : Nemo potefiduobusdominis
feruire. [ Etquiauertuntur de pofi tergum Domini, ] id eft, qui
ad mala opéra déclinantes teljquerunt iter quo Domi-
hümfequl debuèrant. Poteft etiam per Terg'um Domini
corporeusaduentus eius intclligi, quo vifibilis fuit: ficut
per eius faciem,diuinitàs:quæ à nulla creaturavteftvideri
poteft. V nde ad Moyfem diéhitn eft : Eft locus apud me, &
ftabisfiiprapetram. Quumque tranfieritgloria mea, tpllam
manum meam 8t videbis pdfteriora mea, faciem au-
tèm meam vjdere non poteris. De poft tergum Domini
tecedûnt, quiaut eum incarnatum non credunc y aut eius
præcepta contemnunt. [Silete à facie Domini. J Omnis ter-
ra.fileat, reùereatur, contremifcat diem Domini, lux ta
lttteram intelligimus tempus captiuicatis 8c vltionis in
populum Iùdæorum. *Vel lpkitiiafiter diem extremi iudi-
^ii non eft abfurdum intdligere. [Quiapraparautt Dominus
» fitam. ] Çr.eparatumpopulum dicit, qui in tempore vin-
diâaï velut hoftia maftandus'erat. [Sanftificanit vocatos
fuos,~\ quafi ad célébré conui uiü inuitatos.Soleban t enim
tpuluiOhabentes fanélificari, id eft ablui & citltioribus
vtftibiisindui. Vocatos ergo Nabuchodonofbr & Chal-
d^os debfcmus acçipere, quos vocabat ad. puniédos pec-"
catores.’ Nam & perlercmiam cumeferuum fiimn dicit:
............ f r f
Ÿelocàfos. Siue generalicer filios régis|ftirpem rbgiani
dicit. [ Etfupefomnesqui indut;funt vefteperegrina, 1 ideft
exotica & pretiofa. Hoc-eft, fuper eds qui pro Dei cul-
cu idola venerabantufc [ Er vifitabo omnem qui arroganter
itigrediturfuper Urnen in die tUa;f}id eft, qui qtiodam faftuôr
dignitatis fupercilio,gradusfiue limen rempli confcen-
dunt.In Hebraica veritate fonanQui rtanfiliuntlimen.flli
«nim non <alcant,fed tranfiliunt,qui complent domes
fuas his quæiniquitace parta funt. Tropolögicec Hærerici
peregrinisveftibus induuntur, quirêli&a vefte Chrifti,
quam acceperunt primo in baptifino, affumunt irapieta-
tempro pietare,pro veritate mendaciiim. Ipfiquoque
fuper limenarroganter'ingrediuntur, qui fpretafimplici-
tate fidei, Ec:lèüam per errons lui prædicarionem iniqui-
tatem&dolo complent. Et erit vox clamorisa portapifctum
, & vlulatusàfecunia, & Centritio magna d colUbus.~]
Portarçi pifcium,eam*portam (ècundum literram diciç*
quævicinior eratmarii&ducebatDiofpolim & Iop^cm.
Quod autem fcquitur, Viulatus-a fecunda portam dicit
fccundimuri in eadé maris via. Secundam etialerufalerii
in libro Regum legimus :Mi//r aioldamprophstidem vxorem
Ssllum, qudhabitabat in lerufalem infecunda. Per contririo-
nem à collibus -, perturbationera defîgnat de monte
Sion, excelfiore fcilicet vrbis parte 9 qua capta Ecilior
erat ad prona defcenfus. Tropologicc per portam pif-
cium , fenfus oculoium exprimitur ; per fceandam,
fcnfus aurium. Per hos quippe duos fcnfus, fcilicet
audkndi & videndi, maxime peccatores judicandifunt,'
per-quos peccati dele&atio ad féhfù» réliquos' emanat*
Erit enim contritio magna à collibus, quia conterecur
quicquid fuerat excelfum. Vox enim Domini fuper
omnem fuperbum & arrogantem, & humiliabitur. Sünt
quiperduas portas baprilmum intelligunt &poeniten-
tiam. Et à prima vox clam oris illorum erit, qui non fer-1
uauerunt quod in baptifino • vouerunt. Vlulatus, à fc-
cunda eorurh, qui,non egerunt poenitentiam de his quæ
poft baptifmum commiCerunt. iVlulate habitantes PiUt
conticutt omnis populus Chanaan.~\ Pilam hoc loco debe-
musaccipere v is in quo frumentatrudunturfeu tundrin*
tu t, & eft produéfa prior fyllaba. Nam aliud eft JPila
priorecorrepta, Iphæravidelicet quapueriludunt. Pi-
lam ergo voOat lerufalem, quaficutininpilovi&impetu
frumenca fcrientedefuperv.J(fte tunduntur, ka de porta
pifeium 8c de fccunda arque de collibus promens dd-
terrebk Romanorum aut Chaldæorum exercitus , 8è
comminuet omnia. Populum autem Chanaan, popü-
lum Iudæorum appellat, quia impictatem Chananæo-
rumageb tnt. Nam & Daniel impudicumfcnem,Dtnen
Chanaan,vocat. Venientibus itaque hoftibus ,- eonti-
cefcent magno metu, & fuorum fcelerum confcientia
exagitati, née fàltem Dominum quem offenderunt in-
uocare audebiint. [ Dtft crierunt omnesinuoluti argenta/] Illi
videlicet qui in diuitiis con fidebant, 8c fc quafi inuolu-
tos & circumfcptos nimiis fcpibus zftimabant,& idcirco
paupercs defpiciebant. Et uotandum quod non in fii-
turo tempore dixit: Cônticefcet Chanaan aut Dilperi-
bunt, fcd przterito Conticuit & Difperietunt,quiaquod
certiflimeventurumerat, quafi iam veniffc prz aide bat*
Non autem foli peribunt quyn diuitiis fuis gloriantur,
fcd etiam quiinflantur de dignitatibus fcculi * tument va-
na nobilitate, pulchritudine vel rob ore corporis, cæte-
rifquèmundi vanitatibus extolluntur. [ Et erit in temperè
illo’.Scrutabor lerufalem in lucent is, & vifitabo fuper vires de-
fixosinfecibus fuis.| Quum,inquit, Chaldzi vel Romanf'
Vcnerint,cepcrin:que lerufalem, tuncfcrutabunturlu-
cerna omnialoca cinitatis in Vocaut,in^cnsyNabuchddoho/orferuum meam. Quidam _____ _______________ ^q_u_i b_ u_s _a_b_fe_o_n_di potuerunt.
<em Domini, ^%ndo ptæparauithoftiam fuam, de pti- : etiam doacàs 8t obfciiras fpeluncas,vtnullus polfitef-
m® Aduentu eiusaccipiunr.In quo fingularis hoftia,id eft, fugere. Hoc qui fùbuérfionem à Romanis faélam |ege-
veriisagnuS ChriftusiinmolatUseft. Vocatós 8c fanélifi- ! rin t,' iti geftum inuenient. Vifitabit etiam fuper viros
catós, ApoftolosâcquiperedsadfidémVéneruntihtelli- defixos in fecibus luis,'hoc eft, qui in viribus corporeis
/ ^ r 'è™iti die Domini, vifitabofupèr principes (frfùperfi- j confidunt. Delpeótiue enim fortitudem corporis , fè-
/w Pegu, Dies hoftia: Domini, témpus eft ludaicz ca- ! ecs vocat. Siue defixos in fccibus, pdccatores vocat.qui
P * quandoomnis populus immolatldiis erat ah confuetudine p>*ccandi defixi fuut in fiais illecebris, nec
fill * \ ^ n<^v‘fitauk Dominus fuper principes ôéfupér ab eis poenitendo ablui volunt Hi tales dicut in cordibusfuis:
^ os regis Iofig, quos omnes vefcaptos conftat fuiffc Nonfaciet bene Doniinus,&nonfaciet male. Id eft, n ecbonis
bona