gtiftuu iibros quatuor,quos edidit de concot'diä Euangc-
hftarum;in breui forte, fenfura eontm poteris dinofcere
ad plenum jquantaVniras in eis fit,quantaq; (èntentiarum
concordia, quanta virtlitimi harmonia, & fplehdor varierais;
quantuf q; ornât u s di cto r um,nec non & multiplica-
tio fènfmKn;& claritas fermonünii Itavtexeo quod va-
riantdiuiniorfenfusinrelligatur inefltr illis, & affluentia
Spiritus fomäivberior. Quia etfi cjuatuor func Euangelia,
vnus eitfons f irgens de terra èx qüa veritas octa eft. qui o-
mnem irrigat terrain ¶difum à principio primat crea-
tionisDei. Ipfèquediuidit in quatuor fluminum capita,
& inebriat cotum quadratum orbem fuperfundes omnia.
Et ideo non poiTimtjVt praui homines conantürailercre,
inter fè e$è diuerfi, quia ab vno flaunt fontis impetu, nec
aliunde manare probantur quam de Paradifo Dei,vnde i- -
ftaiuftiriacoeleftisdecceloprofpexit,&ad Uos vfq; vetiit,
quia iuftificätnur omnes. Coflftatigitur,quia non poteft
eile diuerfum quod eflvnum. Nam&ipfipriufquam nati '
eflènt in carne, inParadilb, id eft, incoelo, vifi font; per !
quos aefipeeviuos Chriftus hue illucque Huit. Vnde& Î
pofteah loarine* cum eiîèt ipfè vnus ex eiidem,in coeiovifi v
mntac fi quatuor animalia; vbi cum darent illi glotiam 8c 1
honorem & benedidUonem ledëti foper thronum ,vigiiui
&quatuorßnioresproceduntmittentes coronas foas,& i
adorant viuentem in fiecuiafieculorum. Quod fi in ccc'ö ;
hat res mei vifi font,&ad voces corum diatur hagere il- j
liusæternæcuria:iènatus,id eft,omnisordo pradicato-
rum, &adorare viuentem in fecula fieculorunv, quanto
magis nos audire' oportet & ineorum vöcibusintendere,
quia non font diuerfa: neque diflonse, quoniam vnus in
eis fpiritus vnufque fons. Et ideo » omm uniter vnüm di-
cunt;vnumque fipiunr,quia ip(i nihil aliud hint quam or-
ganum Spiritus faniäi.Verum quia riuus non aliunde Huit
quam de fonte; idcirco non huit audiendi, qui aftruunt
Chriftum potiusfoa'perfèfcriberc gefta debuillè,quain
pes tâtes qui nec inter fèipfos lîbi ad inuicem conue n i unt,
cuilli nihil aliud fcripfèrunt, quâ qüat file oftend it&dixit.
Neque puto dicendum,quod ipf- Chriftus de fè h obere
nolueri t,&n on fecir, quandoq: lidem membra eius,id éft,
manus&digiti corporis fcripferunt.quoddidt.infcapite
Chriftojipfi inras audicbaot.Narn cercum eft quod quid-:
quid illcde fuis faiftis &duftis nos leg-ré voluic, hoc feri-
bere Spiritus DcùsfûisrfîanibUsinlperauif. Quiproptér
hoc vnitatis confortium, & in diuêrfis officiis concorde
membrorum fobvno capiteChriflo minifterium, quîh
quis re&eintellexerit, non aliter accïpiet>ifti$ vnumnar-
rantibus, qui ad hoc ante mundi coil ft: tutionéîn prao tdi-
natifuntinEuangelio hoc quadripartico, quamfi ipfam
manum Domini,quam in proprio foo corporegeftabat,
feribentem côfpexerit. Etideo ratio ëftvt ficutantérhro-:
nütii Deiad vocem eorum viginti &quatuor feniares procédant
8cadorant:ita& nos confona voce demus hoho-
rem Deo & laudem acgloriam,&adoremus viuentem in
fxo^la (æculorum,qui rehirrexit a mortuis,&ventur»è éft
àd iudicimnjin quôram vocibus,quia multa nobis deDeo
i^effabilia referaca hint fäcramenta;nemo de his dubitec
qnaç Spiritus fànâtus per cos Ecclefiis diiftauir; nemo ètfî
aperra videtur qua: dicunt,totum fe intelhgere prafumat,
quod ab eis eft prômulgatum. Nori4 ili quidem, vt qui-
dàm aftimant fèrmohe* fed diuino, in quo non eloquen-
tiàjfèd virtu s reniter fàpièntiæ. interca tarnen,quam ui s &
ego tanto indignas videar opéré, née intelligam, mallem
fuauisqfïc fententiis & efficax intelleiftu, qüam facundus
in verbis. Q^ia ficut Scriptura dicitdiuina, qui fuauis eft
eloquio,majora perripiet.NamfuaüisGræce dicitufiquoverbo'&
bohusinrelligicuf,&hiauisac!enis&rvn-
âtts. Quæ omnia bbn'ö eöngruontyiro, maxime vt Spiri-
tti fànfto he delenirus) quo fapicter magis quam eloquenter
poflit dicere. Vnde licet in huilo borum me fuffice-
rèçredaui,tarnen vtroriimq;'quiâ debitor fum, täm Vobis
qüibus fenbo chariffitnis,quam & fratribus quibus ferui-
turisvota perfoliio,precibus cônfitio&p'ràèhimo meritis,
quodipfèdâbitdiçendiefhrâ-ümiquideditvc
W facerem chacitatis 'expien*--
1 dæ voruhiv - v
E X P O S I T I O N S IN
M A T r H Æ V M,
LIBER D E C I M V S.
VM audijfent Frincipes Saccrdotum <& Pharifti;
parabolas etus, CLgnouerunt quod de ipjis due. et, j
& quetrevtes cum tenere ttmuerunt turbos, quo-
niamficutPropbetameum babe bant. ] Eccc propter
duritiam cordis Sc increduii tat cm atque
impietatem, quamhabebantinfilium Dei.audiunt auri-
bus qnac corde credere noluerttnt. Audiunt apertas pro-
’ pofitiones a Cbrifto,quas negare non pocerant, Scmcel-
liguntomnes contra fe Dominifententiasefle quibus de-
buerantemolliriadfidem. Sed vndteonuertiutbuerant
j ad veniam,inde potius conuertuntur ad impietatem, vt
. videntesnonvideant,&incelligentesnon intelliganc. Et
| volentes cenerevc o-.ciderenr, cimebantnon Deutn, fed
. turbas,quia ficut Prop.hetam eum habebant. Quod vo-
I lunt eum tenere & occidere.vtfupra iam dixi, non modo
[ de ignorantia venit,quod ipfe fit Ghriftus. fed de perfidia
; &c6 temptu.QuiaioxtaSalomonemimpiuscum inpro-
fundum malorum venerit, cpntemnit. Et ideo nec hbi
parcunt, quia multisobruci nulls ad lucem iam refpicere
nequeunt. Qu'cunq; ergo fiifte yel dolofe feu infidiatorie
Iefnm tenere yolunc,aut verbum veritatis apprehenderc,
nunquam eum tenere queunt,necapprehendere. Multa
denique differentia eft inter eos qui eum amore tenere
qua:runt,&inter eosquiodio. Sicutifti eumahterquas-
runt tenere,& aliterfponfa in Cant ids, quae furgens.ibat
per plateas drciiiens fciuicarem & nundinas; quaepoft-
quainpercranliuitomnes, vix inueiiiens, tenuit eum ac
dixit, tenebo eum;& non dimittam ilium. Sicque tcnue-
runtpcdesmulicreyilW,exreh»rre^ione,qu»ilium ado**
raucrunt; verunumen non qua:eum fufpicata eft Hortu-
lanum,cuidi<ftum eftfqrhanecdum eum Verbum Patris
die credebat) Nchtnetbngere. Ec ideo, vc dixi, nemo te-
ncre Chriftum poteft, htmo tangere, nih is qui ex fide
cft,& cui permiferit ipfe. Turba: autemquas’time bant
Principes populi & facerdotes ipfihuc illucque flutftibus
trahebantur, quia imperfeifti erant* Forte ip'fi eranc qui
fupraofannacanentes,dicebant:B£?j£rfr#«^Ki venit iti nomine
Domini.Sed quia mfleri facetdotes ab eis tulerant cla-
uem fcientiae,non poterant firmi ftare in fide. Propterea
quern nuncqtdfi Prophetam venerantur, demum etfi no
omnes^quidam eorum contra eum clamant, ad fauorem
feniorum, Q'ucifige.crucifige. Sapiebat quidam turb^c multa
deeo qifeveraerant, nec taracn magnitudinem eius
ihtellige bant‘ficut rieevuIgusnofter.Eratenim Iefus &
Propheta quidem, ficut ait Moyfes: Prophetam vobis fufii-
tabtt Dominos Deusmfter dejratribus veftris tanquam metpfum,
audietis eum,fecundum omntaquatunyuelocutus fiterit. Qui-
cunque ergo non audierit Prophetam i Hum int eribit,fiue
exterminabitur,depopulofuo. Tamen eminentiaMaie-
ftatiseiiisnondeclaratuf,quod vocaturPropheta,fed in
eoquia eft Dei filius primogenitus vniuerfie creature,
perqnemcreata funt omniaqu*in ccelis hint» & qua: in
terra. Et ideo eminentia eius eft,quod in principio erdt Verbum,
See. Sed hoc necdumftpiebantturbx,licet parati ef-
fent pugnare pro eo; quos timebant Principes facerdo-
tum Sc Sefribae,ita vt non auderent eum tenere. Etfi turba:
nihil magnum fapiebat de Chrifto,quia tancUm ficut prophetam
eum habebant,mifius tamen facerdotes ScScti-
barinuidia aecati Sc odio, qui iieque vulgi feienria: ac-
quiefcerevolunc. Quia etfi ex parte eumfciebantDcum,
nihil de ftlodlgnurtivtiideclarare finebanri Tales igitur
fiinfcdmn« haeretici.qui hec ipfi credere rede de Chrifto
Voluut.neqde alios catholicefidem redam ednfiteri per-
lriitmnt.
E t rejponjenslefus iterum dixit eis tnparaboluyfimile rft QaP~1
regHim ccelorumbomini regi qui fecit nuptias filio fuo,SccJ] xxll-
Parabblam iftam fblbslVIatthjeus videtur narrafle,verun- I
taitfieft e^iam Lucas magna ex patte quiddam fimile & I
lh Àjdtth.E'ùarig^LÏbér. 1 k .
iipfèruóinlócd nàrtàfe probatür. ^ndè quidam \ Ônteh-
dunt,quod vha eademqu.e pàrabblafîtin vtrifque, licet
Vnus eôrùrrt àliqüid dixorit plus, ficut dé hômine non ve-
.ftitovéfté nüptiali, quod alter pratermifir. Sed non eft
‘ftocica, qufa LilCas nullam nupciaru n facit mentionem.
Sèd hóe &qùod Mitthæus prandium dicit,Lucas coe-
nam vdcât; n'eqùefî vellet ibi hominem non vëftitum
vefte nüptiali ,ac rei.edum intro duce re, rede porerat.
Qma perclâenàiTi illâm vltithum conuiuium quod habita
ri font laudi in regno D - i vtiqué dêfignaçur : per pran*
diurn vero 8c per has nuptias, ad quas boni8c rtialifiinul
Vocàntur&i()trànt;przfèffs f^cefiaomnino iiitelligitur,
qùiàpoft prandium cocna fit, póft Ccèham vero nullum
reftat conuiuium , nifi forte iplà eademque coena pro
IpraUdio poilàtur, ficut apud antiquos m os fuit in vefpere
tau tum pranderc ; ac fie quodam modo peripfim ccenam
fi focundümfc iuiu qüod DéuS eft lücüturiis èilcr nemô
mortaliumfuftineret. D fpenfàrauic D.üà homines non
capierttes difpenfari fè fàtis à Deô, qufa ômnino Diüs eft;.
&in ép^quod CÜfpehfat homines; vnde neCefïe habuitj-
hominiuddere. Qûià non fecundum fè Deus Patër,lèdfc-
cundum mores noftros nöbis homihibus loquëbâtur ; de
adhuc more humàno loqunur vdonecdicatur nobis ,Egd
dixi, dij eftis, &filq excelfi omnesiSt tune, vc crcdô ceflabunt
iftÿ fimilitudmes, quando videtur videbitiir Deus vtcft,
&quandoipfè filius palam de Pâtre anniinciabit nobis*
quifedt nupriasfilio foo, Iamquiainmamfeftoeftperfo-
na Patris 8c Filij,Cui fàdæ funtnuptiæ;diftingucdacft hxc
parabola; quibus temporibus fadæ.fint; quoniam nuptias
facere , & Audoris & temporis eft.’ Lcgin^is itaqué
in alia parabola tempus nuptiarum efïe futurum,.quando
ex decern Virgmibus quinque <pi.e parât* erunt, inrrapræfensihtelligaturEcclefia,&
conuiuiumfcripturarura j buntéumfponfo Ghnftoadnuptias,cui fad* ift*
ac my fteria, de quibus fimul boni àc mali cq
tidie, quo vfqueadillud vlcimum per ueniat ur. Non fem-
per refponfîo ad interrogata refertur, verum eçiam 8cad
.'mérita,df ad eaquæ per refponfionem iure tanguncur,
fleuri hoc loco. Quia dixerat à ludæis regnum Dei aufe-
rendu raieu estera, 8c non font territi, neque permoti ad
poenicétiam, fed magis inflammati ad iracundiâ,volentes
^riianus mittete in eiim. Quodintelligcns Dominus, ni-
hilôrainus peraliamparabolam refpondet, & tangitdu-
ritiam cordis eorum. Et quianoluerûnc recipere antido-
tûmfàlucis, poft fomenta exhonationis & vnguenta in-1
ferret ferrutrt âduftionis, 8c potiorem eis yindidampro-
nunciat elfe venturam. Ne forte benigni ffimus Salua tor,
quia illi magis èxafoerati font, videtur timuiflè, 8c ideo
dunrui. Vnde fi dehisnuptiisnUnchrmoeft,nouarariô
eft fie inuitaflê ad eafeiem nuptias ; eciam fadas eflè , di-
xiffe. V erumquiaha: nuptiæ vitæcoôleftis eftintroitus, 8c
ex reforredione fufeipieridum eft æ'érnæ glöri* fierai
menrüm. Vnde nec immerito à Pâtre iam fadæ dicuntur}
quiaærernitatis huiusfocietas. 8c noui corporis difpenfà-
tiö,iamperfeda fada erat in Chrifto, & tune fada eft
tam noua de inaudita coniundÎQ, quando in vcero virgî-
nis, Verbum carofadumeli, &pei hoc habitam m nobis.
Qfoa ficut omnium eledorum reforredioin Chriftieft
reforredione : ta& hîfe nuptiaîinipfb célébrât* funt,&
iundaeftfponfo Ecclefia lürefponlàlitatis, quando dona
Spiritüsfàndi ex 'ntegrobomo Deusacccpit, 8c totacor-
poraliter diuinitas in illo mafic: Ex quibus profedo donis*
tfm.si.it.
tacuifle. Nam fi & illos rrialitiafaciebac audaces. Ghriftum ! v t dixi,fponfa iure fpôfâlitaris iam pro dote arras accepit;
aûtem poteftas immenfà reddebat fecùrum, Ôc charjtas 8c dona eiufdem Spiritus fandi, qui totus in Chrrfto
perurgétiât,vtëosinfâtigabilitérad veniâinuitaret. Ter-
ri bil ior eft Rex ad vlcifcéhdura, midis exércitibus fois vt
perderefc homkidas illös jquam Paterfamilias , qui don
mfî füa aùfértéVidetur. Sed qu*rendurrt cur addiderit,
Regnum ccelorumbomini *kegi, cura pôtuérit illud dice ré fine
additàmeuto homiilis. Vnde höh imràerito qu*ritur
quid nécelfe fuît adiereboniihi. Sed.de mulca alia habe-
mùs exemplain Euàngéliis ; in quibusDeiis Paterâftimi-*
latur homini, 8c in perforia hominis lieer parabolice figu-
ràtur. Etdidtiir ineifclemparabolis Deus patér, Homo.
Et fortt hæc exempla vàlde neceflaria contra qudfdara
hereticos, qùi teprehendunt Deum veteris téftamenti*
cum huius introducitur lirtianientis, 8c dicitûr paflîoni-
bûsfobiaéetê; vnde legis Deum dr Prophetarum malum
eflè fingunt, cruddem 8c fânguinarium. Qüaptoprer auloan.
1.14..
manfic;exquohomo fàduseft , & procéflit tanquam
IpqnfosdeVterôvirginis,quia vtérus eius thalamus fuit.
At vero Ecclefia in eodem renata fpiritu ex âqua ,v n u à
Corpus éfficitur in Chrifto, Vt finç duô in carné Vna, quod
magnum efl fact amentum in Chrifto & in Ecclèfii. Tenditur *
aütem témpüs nUptiarum ab eXOrdio incàrnâtioiiis Ghr^
fti,qUoufque ipfe redeat Chriftus vt omnia nuptiarum
co mplean cür facra menta ; 8c tune qur fèrilauerunt légitimé
iiira tant* fponfalitatis,& paraeæ erunt, intraburtt
Otficiofiflime cum eo ad illas æcernas nuptias. Interim
ècenim duci tur Ghrifto Virô, vxor (Selponfâ; ÔC fpônfàtüf
qüôtidiein fide & mifèricOrdiadonccredeatipfe. Ethinc
eft quOd Pauldsaiebat, Dejportdi emm vos vni viro ,virginem
saftam extAbere Cbriftôi Vt cum venerit, fimul collèéta Ecclefia
tam de Iudaeis quamde Gentibus, vna ampledatur
diantre ex Euangeliofècuhdum parabolas,8c non fècun- : fportfà, èottiunx, & vxor. Omîtes namque fàrtétiveteris
-1: m teftameriti, qui ab initio fæcùli foérunc *.ad hasp^ ttinénl
nuptias * qüas per fidem; & fia longe éonfpexerunrqui-
cunqué Chriftum pro fàlute humani generis venturum
incarne credidetunt. Vnde aie ; Et mißt feruosßos vocarè
imitât oc ad rtupt ids.Iam enirn qui VoCântür,inuitâri éranr*
quoniam omnes ab ipfo Abel iuftô, hui3s aduentum, iiU
fpirati d Deo, exfpedtabant. Vnde in figitra Chrifti aghutü
obtulifîè legitur ; & ideo refpeXl t ad eumDominus, & ad
muneraeius’.KcCpexit^aûtem ficutalibi legimusiquiain-'
flammauerunt. Idcirco reifte dicimus , quia ad has nuptias
omnis natio humani generispérlégetti naturæirt-
uitata fuit. Narqalia eXemplaria , hoc lOco non feruos
pluraliter, (cd feruum fuum, habent ; per quém forte
fèruum reifte Moyfèsintelligitur. Quodfi fèruos legeri-
mus,vt&in GræCo habetur,Prophetas aperriffime in-
carnationem Chrifti prædièantés, accipere debtmUs»
Su*d illi primum nolebanc venire, quia credere nolue-
runt.
I t E r v m mißt alios feruos dicens.dicite inuttatis, tcceprandumriaturarri
, Deum Patrém,hominem vocari, & fecundum
co nfequen tiam parab olarum, fufeipere oportet
iracundum Deum , fi:ut & in veteri teftamento, & furo-
rem eius ac pacientiam , aucrfioncm qùotjue vultus, SC
fèffi mem, ftationem Dei,dé inceflionem 8c fomnum:
qù* omnia de Déofcripta funtin lege& in Prophetis,&
ab initiô ôftenduntur. Quodfihihil Deus habet in fèfi-
gu rare, quod videatur humanum aut dicatur,cum ipfè i m-
merifosfit & incomparabilis atque ihcorporeus, dicant
h*retici vrrutn ifte Deus, qui fècuudum parabolasEuan-
geliorum homo dicittir; 8ciratus proponitur fecundum
hùrnanàm natura m, ipfè eft pàter Chrifti, an alius prater
eum *. Et neceflè habent j aut alium aliquèm extra hune,
patrem Chrifti dicere. quern parabolae & patrem Chrifti
demonftrantV éc fimilem eum humanæ natura propo-
nunt. Etfi dixerint hune ipfomeflè patrem Chrifti, co-
gun tur confiteti, quod multa iu eo fecundum paffibilèm
naturam hominum dicantur; non quod Paterpaflîbilis
fit, fed quia propter imbecillicatem noftram, fecundum
paflibilem hominis naturam'de Deo ifta dicantur i vt ca-
pere deeo quippiampolfit infàntia noftra,faltem iuxta
mores humanos. Quia quamdiu homines fumus,«non
poflumus caperede Deo fecundum fc, neque multi tudi-
nemmagnitudinis eiusintelleiftu apprehendere, &ideo
nècëflè fuit adder e, Simile eil regnum coelorum homini régi,yt
Hominibus quafi homo apud homines loqueretur. Quia
^ . 4
dtum meumparaui,taun mei & dltilia occifa Cu
rata, ventte ad nuptias.]Bis fiquidem mmt,quia primum
Prophetae,deinde Apoftolimiffifont;vtqu* Prophera
prius futura nunciarunt, poftea per Apoftolos exhibita*
miniftrarentur,atque operibus confirmata.Licet quidam
ideo bis mififlè dicant,eoquöd Prophetasfècundi ordinis
mifèrit.Sed melius hxc fècunda inuitatio, quia fupraplu