'• Pa/chtjij' Rttbtrti
"oïdium diei, &pes deiilde vique adrertiamdiei hqram,
qiix refte tertii vocatur à Marcoilexta vero a B W » t»-
an"eliftis,quiaipfa tertia,diei fcxtamuemmr,tx e°tempore
quo captus eft Dominus. Sedquia ex vino llbrano-,
ium Gticomm diximdsfbtte contigilfc.potenit herl etiam
nihilominmapudLatfnoserrorduobusex immens,
r,m,luermvitiofaiptorà.C^aqm(æpe,quando(exvolumasfieniharefc.
ibimmVr&l.qüodftdmifemVlittcram
in duoI- ccuntitaquetrès. Et ipCteut tema horaapud
Marcum, quæfextaapudtrcs altos legnur, quodo-
mnino nonapptobo, quamuis quorundam opmionem
protulcrim. # a ctf.apod Latinos 8rGraecotU.leal.qmd
porailïètcontingerc.apud Hcbraros tamen pro ms Matq
tteus.nonèoteatxjtiari.quiaabhorafexH.quandoDominus
man,s in crucc tetendit, tcnebrat dieu effe raâas,
lupcr vniurrlàm terram, & Lucas adduiir, Quia fol ob-
Icuratuseft. Etideononaliunde,(leur quidam volunt,
tenebr* fada; funt.qnam ex defedu Solis, quamüfi tune
rompons non Eclypfis Soirs effet, qui non alio tntempo-
re àfieculohoe palïîls eft 1 nili inconuentu Sol» oc Luns;
quando Lunaprimafobtus eutrensigipedltSoIis radios,
ne lucoat nobls.fuoq; occurfulumcn SolisobtunditStd
quiain paffionc Domini Lunàm quartam decunam faille
nemo eft qui ambigat,quando eduentus ei nullus erat ad
5 olem,neq; occurfusquopoffit Sol lùopriuan lumine,
idcitcoquidam permoti,non valentes çalumniantium ar.
g jmentisad pleoü refpondere,maluerunt planam cligcrc
vlam acperfâcilem.Eoquod ram obrcuraobreciio^r ram
cuidens&airoirâculum.fifuper omnem terram effet,(vt
fapientesfeculidicontAreprehenfotesfideinoftraeJlatere
nofapoffèt neq; fieri, vt nonlcriberctur m Chromas
velHiftoriisGraccorum Tel Latinornm i eo quod ramra-
fuetanouitas buius fadi porerat non permouere ôronem
ihommem,Ttjpridicunt,fapientem.EthocpermaximeillioppDnüHt,
quinecmiraculiscredütdiuiois,neciàndis,
inpaïïionet hrifti, quandoexrendiîmanusiua«: in cruce.
Ad cuius forte figuram Moyfes tùnc maints fuas ex ten-
dirtèincoi,lum teéle|dicib.ir>vt liberarenturtèriiiDei à iu-
go ieruitutis. Nemo tamcn,redle credit efficaciOrtm
ruiflè Moyfen m Ægyprô, quam fuit Chriftus incr\ice. Et
ideo quia per Ægypcum , totüshie defignatür muhdus,
melius à fexca hùra tcnebrae fiiâ'îecreduntur, quando formatas
nUicumiudieio8i difcuflioneacqaiefccre volunt Euan-
geliflSrum d ite . Vnde, vt dixi, nonmilli Doftotum, ne
poffintab vllo contradidomm in aliquo redargui, qui
volunt femper reprehédere,»guère vera,& adfttuere W-
là.dixeruntquod iïeut cartcrafignaqua: (ada (untmpalir-
one Domim,inHicruiâtcm tantummodo fedafuntrüc
gi tcnebrat ilia q u i dicuntur.fuper cmncimcmm Iudæ-
■ amfcduminüdo fun:faâæ,vfq;adhoramnonam. Nam
& velptempli in cafctfumtjl.vbi & terra contremutt, ac pc-
træ diftuptæ funt,& monumentaapertafunt, in qua & multi
mortuorum ce(imcxctant,&apparueruntmultis. Nee
micùmigitàrfictiam &.in tertaiudai hæc faââ lunt,nec
tamen alicùbi, vtad omnium notiriam hæc pcrâenerunt.
• Vcrbi gratiamlndià aut Æthiopia,vfl Scythia. Quödfi
j faôumfoîflèr, mquiunt,inuenircturomninoiohiiloriis
€orum,vçlÀnnalibus.Nuncaucéjquialegimus,terratre-
muit,referendumeft adtertam Hiecu&lem>autfiladus
ad terram Iudæam. Sic& tenebræifta:, aut fuper Hierafalem
tantüm,auc fi multumj fuper omnem Iudaram ; ne dû
maéuitudinem miraculioftédcrevolumus, inçidataflèrtio
nofi ra in derifum^ita vtmagis infidelitacem pariatïioh
creffentibus, quam fidein, præfertim cum Matchæus &
Marcus ; non folem obfcuratumdixerunt> fedtantum,
Quizfalla funt tenebrafluperottinem terram.Vnde çonfequés
eftinteUigi qôafdam renebrofifiïmas nubes, & forte-non
vnam,fedmultas &maioresconcurrilfe,fuper omné terram
Iudæam vel Hieru(àlem, fi eut forte fadta fuetunt te-
nebraepalpabiles in Ægypto,hoc modo tribus diebu ;n 5
exSolisdefedione, quarfic exconcurfuLuna:, fedexeo
quod nubes tenebrof* valde cucurrerant ex aduerfo in
vnum, & tamen lux erat omnibus filiis lfiacl » fient Scn-
ptura teftàtmrfimâà.vbicunque commorabantîm * Quas
nimirum tenebras tribus diebùseôtinuis, impoifibile fuit
fien,ex occurfu Solis & Lun* Et hanc inquiunt aliam te-
nebrarumeaufam fuiife,cumSctiptura Exodf nullam ali-
amcauiàmdicat.mfiquiaMoyfes extendit manumfuam i
in c*lum, &faâaefunttenebiæ &caligo füper ômnem
terram Ægypt'i tribus diebus,& nemo vidicteitrenï fuü-,
nequelurrexitaliquisdeloco fuo. Fac efgo vc pér exag-^
gerarionem na dicantut, & ita merit iuper dmnem ludgâ
eft primus homo delimo terr*>vfq;itthora'mno-
nam*,& non fuper Iudæam tantum % vt ifti opînantut, fe'd
fiiper omnem terram quam Solquotidieillufiraps cçrni*
tur. Miror enim in huiufcêmodi diéfris tam fàpicntes viri
quid fibi voluerint confingcrc. Qua fi facilitas incredüliôc
iàpien tes fieculi caetera débeant credere in Euangelio, fi i-
fta quæ hic dicuntur fuerint faHàta. Nam Matthæùs 8c
Marcus dicunt, quod aftxta hora tenebrafafta funt fuper #•
ntuerfamterram. Non iuper Iudatam tantum,neque iupef
Hier uiàlem, led fuper vmuerfatn terram. Fae ergo vt dica-
mus.ficutipfi Volunt, fuper vniuetiàm terram Iudaeam.
Quid ergo radmus dehoequod Lucas ait, quia So/ obfiu-
ratuseß ? ergo vbiSolobfc tira fus eft, nihil afiud quam té-
nebrae remanferunt. Et quia Sol tunc, vt prsedi&um èrat,
nóluxitjqui^vero obfeuratus^eft fupervniucriàm cerram,
omnino nihil aliudin toto mundo quam tenebræ fuerût,
vfq> in horam nonam. Et hoc fa&um eft inter estera, vt
compleretur quod feriptum eft, Occumbct Sol meridie,
ÖC contcnebrabitur iuper terram in die lux. Et alio loco,
Occubuit Sol, cum adhuc media eflet dies. Ergo in bora
fextarationabilirerfa&æ dicuntur tenebne, quando mendies
eftVne quisputatet prxeedentis, vel iubfequentis
noétis tenebras füiflè.Dicitur & in medio terrç Domintis
crucifixus;quiaaptum eratvt & in meridie pateretur* in
plcnitudine fcillcet &no in defciäu,aut in iucreihétocha-
ritatis, fed in plenoferuore dileeftionis, de quadicit cum
interrogaretur ab Cpon&mCanticis,vbipafiis?vbi cubas} Et
illeinqùit,inmeridto. In meridie, quiaineachäritatequa
paflus eft pro mundo, delitiæ& glpria floruerurir.'Tribus
jgitur horis tenebræ permanferunt, quia lumen Trinita-
tis quod Deus eft,totusmündusamiferat. Priuati enim
eranrè lumine quiin mutidoerant vniuerfo trium hoi a-
rum, id eft, alumine DeiPatris , & à fplcndorc filiieiuS
lefu Chrifti, & ab illuminatiórie Spiritus fan&i.\ Et ideo
non nubes obdenfetæ finit folummodo, vt iftï dicunt, fed
obfcuratus eft, Lucatefte, Sol, quod luminäre maius eft>
ne aut pendentem Dominum videret,«ut im^ll blaiphCmanresfualucefrufrentur.
NecmirumigitürfiSolretra-
xit radios lucis fuæ,nc vidcrctignominiam Ghrifti cuius
figura præceflèrat in filiis N oëj qui obtexerunt oculos fii-
-osauerfisvubibus,nèviderentverecüdiampatris. Quod,
fi tanta taliaq-, de Sole non credunt conrigille in Vniuerfo
orbe mirabiliter cx virtute Dei, quia èx coriiueto curfiià
fæculoeuenircnonpotùit, nefcio fi credere poffint infi-
deleisterram ita tremuiffe, Vt Euangelia prodhiit, nee ptf-
tras fcfiïàs fuSfle, nec mörtuos de monumenris* quod mäiuseftjàmottuisfurrexilfe.
Cxterum quodaiunt, inhuU
lis hæc imieniribiftoriis, audiant quid Paulus Otöfiiis hö-
fterferibitj quod Äe quando patibulo affixus çft Dominus,
ùiaximo terræmotu peromnem orbem-fàâo,(àxa ih
mönnbu sfeiifa finit, mäximarumque Vrbhirh plurimæ
partes, plus folito cqncuffioflececiderinr. Eädem,,inqüit<
die in horâ diei fexta, Sol ihtoto mundo obfeufatus eft
terraquej lioxfiibitoobdmfta eft terris, ôcficut diiftum
eft, *
Impia aiernam timueruntftcula nottim*
Deindeaddidic,v(qtieadeohocmiracülum præfiilfifî
fe, vt nequeLunam lomini Solis, neque nubes obftitifl'C
manifeftumeflet,verum quartamdecimam die Lunatti)
ficut omnibus notum eft , tota coeli regione interieéte,
longiflime à eonfpeâu’Sobsabfuilfe ; fed^ftellas, tun’d
in illisdiumis^horis, vel potius in ilia horrenda noâç,
totoccelo fülfiflé Quöd Bö folum inqüit Säriftotum Eu-
angeliorum fides , verumetiam aliquanti Gfæcorumli-
bnatteftantur. Et ideo hpn ficut ifti voluftf Euangelii ve-
ritasfineteftibus manifeftata folget} quahdo & Flegon
quidam G en tills, tefte Örigene, hoc faâum narrat in
Chromcisfuis.fubPiincipatu TiberiiCæfaris,nifi quod
- fignifo
ln Matth. Eutirig. Lib. X Î T.
«gofiquidem W f q u in ui, ego nqmdern vigititi & guinqzuee aannnnoorriidmm'fLctee tteomm-- W H t W " ^
puseuoljiens, pariter morabamnr, cup, feriaquadam fexta
terrae hora, quali Luna ei fe obiiciente, Sol eft horribi-
li ter obfcuratus: quia non Deus, fed creatura D ei, lucis
lu* Qccubiru lucere nequcunr, queftufque fum apud te,
xaptbani fonare vldetür, »t quidperexquififti me, dieft
fenfus, vt quid pcrexquififti, vt omnia completes in me ?
viqne ad Tmuiaplcem lothæ, qux praediâa finit in lege &
Prophetlsde me. Qubd ideo taminGrssco quam inLa-
.11 . Kl-. 1 ----- vj-wsuiuufc muirtuumcj nno luxta p topriecaté Hébrææ lingux fie legitur. Quamquia
tu nc.tibi prudennffime vidèref ur ? Exouo nrudiri- '• " f " --------«guur. v<uamtia
tua refpondit, qnod adeo tenaeiter cordunrioiv “!smoxei'ufdemTqçislhterprctatio in vtraq; lingua fuba
inhæiir.Tt nullaoblireratiöheabradi nulla mortis imaei cSuatuG vt honor&reuerentia dulcilfimæ vocis CRrifti
Ue valeat aboleri. Obf„ro„amq„edtbevnifotmitet,fe:
nebrarum caligine tabefeente ; ‘vt purgatum rediit Solis
diametrum, philipplari^Deiaflumpfimus; cumque rep-.i
pcrirnus,quod& crat notiffimum,eotenus fatigitioneE- I
dyptica Solem pati moleftias hon 'Hebere, Lunam abO - j
rien te ,Solarem fulgorem veîisÆthiopicis obduccntem,
iolere in occiduahoracaptare perfugia. Tuncauccm lu-
cigenos ihefauros caliginesquas genuerant vfquc in Ni-
liacoscerininos.vt putauitnùs,profeienres recondeieocci-,
dentes, præfertim cum Lurîæ deeflet, &nec coniiencus
- temp us propin quàrec, aio ad te pcriria? vaftæ fierai ium,
adhue nefttus tantærei mjtfterium. Quid inquam, fpeeu-
lum p o a r in æ Apollofanie,his fecretisadfcrrbis? Àd quæ
mini tu mquiens, omnino diuino Scnon huipani fenfus
lermoue.iitæ.bone Dio nyfî, diuimrum retribùtiones finit
rerum. Eçce de his tenehris quid Philofophia fepfithu-
mana. > Eccequid Græcia habet in fuis aucenticis lib rk
Ecçequidifte Apollophanius dederit; in refeonfis. Forte
tntellexitille tune ex diametro Aridei Philofophi quod
noltii nolunt credere ex Euangeliis. Q u i non in Iudæa
tantum has.tenebras foifle cognouit, fed toto Orbe obfu-
1° vmformiter tenebrarum caügine perfenfit. E t quo d
mirabiltuseft, ac fi ex oraculodiuino refpqndic. Q a o d d i- i
uinarumretribùtiones eflènt rerum. Atque tune beatus
Dionyiius, ac (rexcitacustanto miraculo euigilans, No ta-
tum inquit feriæ diem &^innum annantiationi, quam
Paulus nofter auribus fu/penfis intonuitjfignisacclaman-
tibus, conçordari expercus,dedi veritati manus,&falfica-
çis fum nexibus abiblutus. Heu quam grauiter adhuc ho-
die caligo ignoràntiæ mundum obtenebrat , maxime in
his qui noluçit acquiefcere veritati, nolunt credere Euan-
gelns, neque inteiligere ea quætamincfFabilitercfferunt
iaa tti Euangeliftæ,& tam mirabilirer prædicmc fadta, vt
dtumaeflèquædicunt,nemo qui fentitautviuit,negare
point, Vnde qu totales hum an is perdoceri nequeunt ver-
bisioranduseftquîilluminatomnem hominem,vt eosil-
luminct & nos deducat in omnem vstitatem.
E t circa horam nonam, inquit, clamauit lefts voce magna
dteens : Heli, Heli, lemaf4batbani. Hoc eft, Deus meus, Deus
meus, vt quid, dereliquifli nie ? JEccc in hora nona voce magna
clamat qui adauram poll meridiem ambulat in Para-
dilo, & clamat ac dicir, Adam vbi es ? Sed hic vocemagna
clamat, quod contra naturam vt ita dicam morieiitium
eft. Vnde quærendam ih' quofuerit magna Chriftivox,
vtrumne fblummodo fon’itu claihoris,anmagnainmy-
fteriopro rebus myfticis. Quod fi magna fenfibili auditu
e tfXrPrilK ntl ftvpmtrlllm ___ rt
;ceficiit & mente omnes in iaipfum laudes dicamusDco
canen,cs,^ cominiinicantesin Inuiccm in vnitateverboi
ram. Siquid^minhacvocequiamagnumeft mvfteriutri
dlgne Mis.vt dixiïprouifum {ftab ipiis Enangeliftis vt pro
nonoreacretieccntiatanticlampris próprietas eorundem
vciborummomnibiis femaretur linguis; Qnia nefcioii
fimsdignepofficrntcrprcfari, qqod cam tambaffeauin
Sacramentofalntis nptliaEiüppljcatur, Veruntameninéa
finterpffitatione. qitamHieronymus emendaflè creditur,
.magijremperlemaaabaahani habet. IneaveroquiptiuS
Ttïftpmöin Ecclefus lcgebatur lamazaptanf. Sed Chtia
tas vnum horum in ctuéc pendens fdnuit, quod EuanBe-
b te magts forte fuut fecuo. Potu« eucuire vt aliquis itt
Pfaltenqapud Habtïos fenptum repeterit aliter, ex quo
hxc vaneus vniusverbi orireri r,vbi& in Gnecis Codici-
busrepenlebafambaahani. Quapropterrogoin tamóba
IcunsTeibis &incognu'is apud nos nemo fkcilisfit Lati-
noram ad ïmmutandum, nemo qUafi ad emendandum,
cnmsvim verbloosimeltigerenon valcmus. Et ideonoa
ftrosinLatlnqmfeqnamur in terpretes.qni omnes confona
voze, n quid itrdiquifi me, dixerant. Nee miremur vér-
borumhumiiitatcm, & querimonias dereüai, cnm formamfermmeorecögnöfcimus.&
fcandalumcracisvide-
[ musjitatamen,vtintelligamusquiamors fcKriftinihila-
hud rlLquammortisabolitio, & poteftatilm dehonefta-
tio; hducia victoriar & triumphuspugnantis. Qux quamuis
exinfirmitate carnis ven ia t, non neceffitas fuit, fed voluntas.
Et ideo potius in Sac^merito inteliigenda eft ifta
vox,quam m affedlu dolentis. Nee igituroportet demu-
tare lenfin^ tanti myfterij, ad contumeliam infirmitatis
noftra* naturx.quod voluntas eft, & Sacramentum; quod
poteftas eft & fiducia ac triumphus. Triumphus plane eft»
queriadcrucem & offerentis fe fua fponte; querimonias
innocentlïfu*ptoclamare,ftateadfcntentiammortis,fêd
ïndeconcemirumadextnsvirrutis Deiiclauisèonfiei.lèd
propei-recutoribusotareiacetumpotare&dicereinSactammxo,
anfummmmea, deputati inter iniquos, fed vi<
eora Paradtfum donarej eleuati in ligno, fed terrS tiremere:
Pedere m crucc, (cd Solé ac dié fugare,exuere anima acorpqre,(
edreuocareanimasadCorpora,ip(blquemortuosad
mam reparat^, fepeliri mortnü vt hominé, fed refflmere
Den; fecnnduhominéj nobis ömniainfirma pati, fedfè-
cunduDcu l'tfiÈbrhnib.triöphare. IdcircOjpbisvocibus,
nemonob,spoteftmf„ltarep1uiadieitD«m,«,,D«,mew.
eftexterius ad exemplum, credo nihdominus magna eft i m m Ê m m m W’ r Mj ^ beatimdinumcaufis
SSaacrrraammeennmto iinnttecrriioorriiss hhobmmiinniiss aadd rreemmeeddiinumm j; qouuiiaaoómmnniiss ! tum-fi^a Deo quer«tfr^Q^d fid^a^l^t^fiatresmei^ptn^
voxChrifti, magna vtique probatur,&adeomagnavtin
nouilfimo omnes qui inmmumentis funt, audiant yocemfilü
Dei, qua nunc duplo fedimimur. Et vbicunque inScri-
piuris facris, clam or Iefii, aut clamor Dei, auc clamor fe-
pientixlegitur, femperaliquid magnum, &indfabile Sa-
crameneum intelligereoporcet Porrc Heli intèrprecatur
Dcusmcus; quia Hel vnum eft nomen ex deceni nomini-
bus Dei. Quod Aquila etymologiam eius volens expri-
m^ c’. <f^^ ',,inrcrPretatl,s eft, quod eft fortis ; & hoe ex
principio vigefimiprimi Plalmi vfus eft , ita vt legitur in
Hebrxo, D eusmeus, Deus meus,vtquidme dereliquifli) qauil.
lud quod in medio nos canimus., rejpice in me, luperfluum I
quianqeiretifta vox Chrifla.fiHj Dei vitii, magna. Quanto,
pter quia msgna eft,credo quia in his verbis magn^baliquodnob.
softend.tSaemmentfi.&profandlftl.nhminfe
•m ^M abgqodimm|eo q, clamat ad Deiim, qumme
iar,.,qu,ft,. Non entm &seft,eum fflentifi in eo quodait
?tw emed « 4 j..^ i?N e q ,alt^d v iIea :lbm ari,quiaverneft
tpdtntqucrdofa voce,l.cct per h um iliW human* cêdi-
tioms. Qmaiion m hac vote diuifu, eft Chriftus, neq: tr:.
partiras, vt a le defecerit Deus verbfi, dom homo pafliont-
busexpomtur.sedhxcvoxmagm ex eoeft.cumix forma
Dei.effetpatri Deocoæqualis,ex quo formSférui fufeepit,
ab hums ergo magiimldine defeendens OmaifUm