pQ jO ' Pajchaßj Ratberti
ciumfcft virtutis parfimoniafc, vbi riön pteparatio efca-
rum,fedfimpliccs quxruntur cibi. Quöd aut^mde atieno
labore fpicasApoftoli tollmit, &nequaquäm reprcheft-
duntur, legis eft cfefenfio qure iuhct, ne tantum exinde
foras eff.rreiit.Sed qüia Sabbatis eunt,& eticllunt Sc cön*
fricant, ab «müktbiibu s legis ütterae c ondem nan tur. Et
notandum quod in Sabbatis a it, & non in Sabbato, quia
non femel lolum,& ferundo, hoc eos fecifle declarat, ve*
rümetism Sc ampliüs, quatenus ex hör, poft öranem in-
ftrmSfionem noua: legis, patefeere t qüodabolenda eflet
lex litter«,& ceflanda obferuatioSabbati. Qu* nam obferuatio
communis trat homini cum peccatoribu s,& id-
eodeftrnitur primum ab Apoftolis,quoniam pradense-
racfpiritalis & vera requies Chriftus, verufque Sabbati
Dominifsi.Cui dixerunt:
Q va r e difiipuli tuifaciunt, cfHod'noft licet eisfacere Sab-
batisi Id eft qua: fupra dixi,ire, vellere ,&conficerc, vel
quippiam facere.Quodquia plurali numero didtum cft in
Sabbatis,videtur quod (ine obleruantia legis difeipuli ifta
fcccrunt&in aliis (abbatis. Sed Dominus pro dilcipulis ■
ludsis calrtminantibus refpondit.
An nontegiftuquid Dauidficerit, quart do efuriit, &qui
cum eo er am, quomodomtraUtt in dotftum Dei, & pang propofi-
tio nis com edit qtcos non licebat ei eiere, neqüe bis q ui cum eo erat,
nififbiisfaterdotibusi ] Veteris obiieitur fa&i au&oritas,
quando Dauid fugiens Saulem, ventt in Nobe, v bifufeep-
tusab Ab imelcch fäcerdote poftulauic cibum ,'quicum
non haberet panes liaicos, dedit ereonfecratos, quos non
licebat edere nifi folis facerdotibus Sc Leuitis. Sicquippe
in Regum Volumifteferiptum legimus, quod panes pro .
pofitionis eis dederit, melius iudicans homines etiptre
de famispericuio, quam penes oblatos Deo, fibi, fuifq^,
quia facrificati fueran t, confertlare. Decreuit en im potius
illud implerc propheticum, Mifert. ordiam Volo magis quam
ficrtficium. Et hoc quad in argumento rerum, vrirar di ui -
natäpienuai olim quod geft-.tm fuerat in Prophetia > & ex
ipfiiis Prophet!« ratione docet apertiffime illud huius fa-
(ftiexemplumfuille. Non enim, (i no licebat fieri, Dauid
fan&us creditür fecifle fine crimine. Sed quia fecit, Sc fine
crimi nis piaculo pofteiis res gefta ad memoriam traditur,
üec dubium quin Prophetiam magisfuifle,vt ipfe Dauid
cumfuis panibus explerecur propofitionis. Oftendens
Chriftum cum fiiis Apoftolis falutem gentium efurifie,de
qtribus fupra dixerat, Mrjfoquidem maltu Sceafilettiperip-
fos in corpus Ecclefia: traiecifle. Ex quo liquido co nftat,
nihil in rebus a Saluatore geftis in uentum,qu od non fue-
ritanteaprxdidum. Etipfedefe fingulaficallumir, ac fi
propria fuioperationis teftimonia,quohoftia placabilis
hominum (Talus eft. Et ideo hoc in loco proponit & dicit
Iudaris calumniantibus illud ex lege, aefi argumentum
quorei geftarveritas commendatur. Quafi dreeret, quod
fi Dauid fan&us eft, & A bi melech Pontifex a vobis iure
nori reprehenditur quinimo legis vterque mandat'um
probabiliexcufärione non violafle docerar, cur eandem
famem non app|pbaris in difeipulis meisf praefertim cum
maximafitdiilantia inter vtrumquereiopusgeftum. Ille
•Equidem panes Leüiticos comedit> ifti (picas confricant
manibusj ille in tabemaculo, ifti in agro; ille in die Neo-
meniarum, quando locus eius äppatuit Vacuus ad mem-
(äm Regis, ifti in Sabbato, ad prac(agium,feriato} ille homo
tantummodo, ego Deus & homo; ille cum (bis mili-
dbus terrenis dimicansarmis: ifti midiaDeo patre,&a
mept*dicatores,vt expügnent tantum duodecim vni-
üetlumOrbem. Qü« mmirum figura prolatain exem-
plum vin'cit oftmia Hhilofophorum Epicheremata, qui-
büs conrexuntur veri fimilia rerum argumenra.Quoniam
ihhoc,vtdixi,exteriuscxemplum 'oftenditur apercifli-
mum, & interius ipfa veritasdiu prophetata, latens,ape-
ritur; dum & duodecim panes propofitionis duodecim
praefiguraht A pöftolos, demeflis de quagrana'decerpunt
vniuerfitaseft gentium.Porro Scriba &Pharifiei,acfi SauL
Dauid, Chriftum profequuntur Regem, quem in Abr-
melechoccidere geftiunc Pontificeni,ita vtDohecldu*
msusludam repr«fentetinfa«fto.
Nö ft legis, irtqUit, inlege, quia Sabbatis facer dotes in templbSabbatum
violant profanantes eumfine crimîïie\ died autem
vobis qu'ta templo maior eft few.] Àpewiflimeieoï rfeuincît per
finguladierum Sabbata Saccrdotcsin Templo pérora fa*
cere, &Sabbataviolare, immolantes viékimas > cardentes
tautosjholoCauftomatafuper lignorum ftruem ponentesj
&incendio conctemantes àbfqi necefEtatiscontemptut
Acfi diceretydumaliam legem obferuare cupitis,Sabba-
tum vtiqüe Violatis & deftruitis.Verumetiam.ficutinalio
legitur Euangelio, c:rcuncidebàntpuerûsinSabbato,vt
oâaua die circücifio (craaretUT. Nam taliain lege quain -
plurimainueniuntur, ex quo rton puto quod lege* Dei
fibi contrariât fine. Prudenter ramen Chriftus , qui eft Sa»--
pientia Dei partis, hocexemplum ineo(3em rcfertqui
calum niam (ùis intulerant difeipulis. Et grauiora legis op *
ponit difpendia> licet videantureflè fine crimine. Ptopo*
nitur hic üotum.vt filés innocentes comprobct vt eos qui
calum niant ur Apoftolos, reos & plenos inuidia conuin-
cat. Porro quod ait; quia Trnpto maiorvft bit, nonprono-
men, (èd aduerbium loci efle Gratcus oftendit-fetmQ,eo
quod maior fit Templo locus', quiDominum templi fc-
neat:&ip(è Dominus (ànâioratque maior erat, licet in
lôco pratlèns (ècûdum camera, quam illud Hierofolymis
templum. Adhucautetn quod eis obiecerat ex Scriptuiis
comprobatdiuinis. Si (ciretis, inquic, quid eft, Mifiricordiam
volo & non Sacrificium , qui non (olum feipfos conta«
minab.mt, verum & Sabbatum ac templum violabant,
nunquam condcmuaflètis. Et eft (èn(iis, fi railcricordiam
accipitis>Abimelech,i&comprobatis) quia fame périclitantes
panibus ■ recréauit Domino eonfecratis ; quare
meos condemnaris difinpulos, quinon oblatos Dco panes,
(ed grana tantummodo prs fame fumuntî Et notandum
hoc eXemplo, quia opus (àlutis noftræ, non in Sacri-
ficiodocet, (èdinmiicricordia. Nam lege ceflànteyfola
bonitateDei (âiuamur, cuius rei donum fi intellexilEnt,
nunquam condemnaflèntinnpcentes,ideft Apoftolosy
inuidur eau (à. Maxime cum cedante lege, vniuerfis per
eosmiiericordia: nouitas (ùbueniret. Vndeluceclarius
patet (en fus, quia melius eft e (orientes mifericorditer ci-
bo recreate, quam otium Sabbati euftodire.
Q via Domïim, inquit, eft filins bominis etiam Sabbati,
(cilicetChriftusDci & homintsfilius, VeruseltDominus
Sabbati, qûihon hominem propter Sabbatum, (èd Sabbatum
propter homihem conûiruit & creauit. Nam&o-
ronishomoiureideovideturefleSabbati DominUs,quia
pfôptéî quem faâum eft Sabbatum, pote ft ob mifèricor-
diàm (plü ; té legiti mé iura Sabbati .Sed longe aliter C hri-
ftus filias hominis iure dominatur & DomînUseftedaifi
Sabbati, quPniam peripfum omnia creata fùnt&fubfi-
ftunt vniueifa. Sequitur.
E t cum indetrànfijfet,‘bénit in 'Synàiogam eoruinf] Porto
Lucas nonfn eodem Sabbato, (èd in alio venifle ilium in
Sÿnngogam dicit. Vbi oftenditur aliquos interfuiflè dies,
inquTbuseadi(putauit quæ fupradi(ftafunt,dcindcàfe-
gete rranfiflè,&in àlio Sabbato deagro Synagogatnin-
trafle.
E t ecce bomb manant habeas arïi,im.~] Tçrtius decimuS
igitur ifteeft, qui curatùr in Synagag 1 éorùm. Ët notandum
quodnoninitihere, nequeforis, fed inconciliabu-
lo Iudæorum vbi manus aruerat,& torpebat præ ariditàte
bonioperis. Porro in Eyangelio quo vtuntur bfalarehi
legitur quod hic ccmentarius fuerit, iftiufmodi auxilium
petens': Cemehtarius inquic eram,manibüs Viàum quæ-
ritans, precor te Iefu vt mihi reftituas fanitatem,ne turpi-
termendicemcibos. Quænimirum manus vfqueinàd-
uentum Saluatorisarida permanfitin Synagogaïudato-
rum . Sed poftquatn ill e veni t, reddi ta eft in Apoftolis cre-
dentibus, Sc dextera reftituta cft operibus bonis,de dona-
taeft(ànitati.
Qv i cum veniffiti» Synagogatorum interrogabant eum di-
centeSj,fi licet Sabbatis curare, vt accufitrent cum. Marcus vero
& Lucas narrant lefum cos interrogate, fi licet Sabbatis
bene facere àut male?animam (âluam facerc, aut perde r&
In quo vide tur quod dlipriusinterrogauerintDominum,
tentâtes eum>vtpoflèntaccu(àre propter Sabbatu. Quotum
In Mattb. Euang. Lib. Vï. ï ô j t
intelligens Iefiis nequitiam ftatuit in medio qui erat
fanandus, SC intërrogâuit ip(è ficut hi duo proteftantur
Euangelift®. Quibus tacentibus fimilitudincm rurfns
Valdeegtcgiam proponit deoue, quæ quæftioVc putaha-
tur iiieùitabilis quafi tela araneæ lolueretur. Alioquinfi
dicctetquodliceret, quafi tran(greflpt.legis tènereture
•quodu diceret nô licere, culpareturimtpilèricors autim-
potens ‘m infirmitate proiata, qui nô fubueniret pecenti»
QV;i s homo, inquit, ex vobis qui habeat ottem vnam,&fi
tetidèrithac Sabbatis infoiteam, nonne tenebit & leuabit eantl
qnantoMagiSmeltor eft homoouef] Propter qutea fatfta eft o-
tlis, & non (plum ouis, verumetiam Sc Sabbatum in quo
cetidit ouis, &ideo quia & Sabbatum violatis "propter
ouem ,& non eftis in crimine, multo magis ego non de-
beoctimine teneri, qui reliqui nonaginta Sc nouemin
montibus, ac veni vnam quaerere, quæ errauerat,Sc ccà-
•deratin mortis foueam. Quæ nimirum figura & (udæos
teuincit, &fa&amipfitis Saluatoris oftendit, qui vcnit
(àluarequodperierat. Sed mifèri Pharifiei malitia obeæ-
cati,nonpoterant(àpientiam Deiintèlligeresidep refi-
ftere conabantur. Reuincuncutaucem de fuis propriis fa-
«ftis,&fuisalligantur yinculis. Chriftus vero,quiverbo
curat, pote (face infirmitates dcpellit,infinuat in feecie
quod fa<fturus erat ingenere. lp(inamqueludæicur.mc.ur
in maftco,quia dandæ falutis fubftantiam non habebatit,
Sc manus omcium ceflibat. Minifterium quoquecprpo-
ris quo aliquid agiturautimparritur, araerac. Cui Dominus
manum iuffit extendere ,ac mox reftitutaeft (ânkati
ficut altera; Cuiuscuratio in verbofuit, & manus ficut altera
(àna redjÿtur fitque ftupendo & admirabili exeiri-
plo virttrs (àlutis; non humanitus, neque cafu, (èd diuina
pr0Curatione,&prophetia,vt ita dicam,Dei (îimmç ope-
quomodo eum perderent.]ïLï(ic&\msïLua,ngleli{i& ait,hoc eu J £
Herodianisinevmt confihuin,id eft, cum militibus Herodisj M*rc.) <
Vtipfividerentur muocentes, cum eum iHi petimerént,
ficut in pâlTionepofteafeciflc legimus. Grauius eftienim
omne malum quoddiu præmeditatur, &præmeditatum
quafi cum conulio peragitur. Sed non eft confilium contra
Deam. Et ideo ait,lefus fitens ftcefiit inde. Seiche ergo in
occpltoquid agerent, qui nouir corda omnium .de quale
inirent confilium. Idcirco feceftit inde.vc occafi'onenl im-
pietatisab eisauferret. Siue quia tempus paflîonrsnou- '
dumaduenerat;fiuevtexempïum(ùis,vitaudipcriculaad \
tempus, daret.
E tfecutifunteum multi, &:urauit eos omnes,&prjtcçpit eii
ne manifeftum eum facerent.} Feftinatigitur> lùos quos fa-
naredifponic, edueerefeorfùm, Sc iegregareabmfideli-
bus. Qui verofalutem defiderant, indefefli (èquiincur, &
qui fequuti fueriiu (ànat eos omnes.Nullus igitur excipi-
tur a filute, qui eum (èqui volueritad imitationenr. Quibus
imperat, ne eum manifeftum facerent non timoris
cau(a(èd negloriandi de (è occafionemdaret. Quinimo
iaôhntiam fugere infinuati dumfe virtute(queà (è fadfas»,
celareiubet. Namlàlus vnîcuiquereddita fibi ipiàteftis
erat. Sed iubedo defe tacere, magis cognitionem .(uipjtæ-,
ftat ; quia ob(èruaiKÎa filentij ex re quæ fit (ilenda proficif-.
citùrj’quæresgefta inpropàtulo (e oftendit, licet'racen-,
didefèveritateminfinuec. ExquovtiquC ficutpërïlàiam
prænunciatum erat, clariilime quod iple fit Chriftus Sal-
uator mundi demonftrac,cam præcipit ne manifeftum
eum flftefenc, quoniam indigni erant, vt eisannunciare-
turin publico.Quod vtconfirmaretEuangeli(k,te(limo^
mumaftamit.
S1 c V X diélum eft inquit,iper Sfaiam Prophet am dtcefitetn, .
ration is. Minifterium liquidem Apoftolorum inofficiu ecce puer mens quem elegt,deleft us mens in ijuocoplacuit bcneani-
dand* (alucis,priu(quam vellere cceperunt (picas, eflfici- ; mamea.Ponam Spirit urn meumfuper eum,&iudiciumgentibiu
rar. Aruerat enim manus hominis magis ftupore fidei qua , annunciabit. Non contendetnequeclamabit neque aniiet a iquis
ficcitate neru orum, dcplus culpa confctenti« quam debi- ; in platen vocent eiiu.Aruudinem quajfatum non dnfringet, & U-
.litate camali.AntH|ua manus ifta erar, qmeinipfo mundi ' mtmfumigans no extinguetdonee eiiciat advictotiam iudicium,
principrocontraxerat«griradinem,necartefiominrsnec j & in nomine eius gentes Jperahurit.f Hoc totum ideofimul
benenciopoterat Curan, qu*iuftaDeiindignationefue- ! pofui.vcperpendatprüdensleiftor nononiniah*cadhuC
ratarefa<fta,quiacontigeratvetita.inconceflaprselump(e- 1 locum pertinere teftimonia. Qgiavno tantummodo
ver-
rat,cum (e ad arborem (ciendi bon um malumve porrexe-
rat, & ideo audore indigebat (alutis, no qui malagma imponeret,
fed qui poffitillatam relaxare fententiam, & ig
nofeendo refoluere qirodiufteligaueratdignando. Pro-
pterea, vt dixi,pr*paratur diuinitus homomanum habes
aridam Vein eo fieret argumentum noftras (alutis, qdia
pwf^Äalalusnobis reparaturin Chrifto. Nam tuncati-
ditas noftr« manus mifefanda diflbluitur,cum crttorc
perfunditur Dommiae paffionis, cum in iHovrtali ligno
orucis cjftendftur, cum carpit fruÄuofun de dolore
paffionis virtutem, cum ampleöritur ärfeqrem (alutis,
cum clauisdiuimam'Otis corpus affigitur, lievnquam
ad arbpreni concupifeentiai aridiredeat voluntatis. Sed
miferi Iuda-i qui Chriftum ad fe non recipiun t intrantem-,
necagno(cuntpf§(encem,necdiui'nitus operantem intel-
ligunt. Hinc confiderare oportet quam nihil fir pr-atlenria
corpöralß, vbifbcritk Deb mennsmiferabi'is feparacio:
ficute contranec ofKcitabfenria corporalis vbi corda-fi-
deli u m firerint fociata Deo per fide m ,& iritegri tatem ha-
bnerintbon^ voluntatis. Alioquin (emperoffendUnt bona
malos, pia impios,fantfta propharros. Etideo peffimi
facerdotes obferuabant Sabbatis, non fi peccaret, fed
fi (anareti vtaccularenr eum. Ihfidiantur in accöfatrone
virtutümyquafi contra fi lutem-, nonpröfelüte Sabbatum J
fuerit cbftttutum. lubetUr ergo vtextendat manum, qua- i
tenus largitatem boni operis exhiberet. Scdde (anitare
hominis moxcaluniamfumunt, qniahomo in Sabbato j
fänantür; quafi nuWus eofUm excenderec manum aut pe-
dem^oindielaitemadosppttansdbos , velporrigens
cdiccin. Etin Sabbato atque in temploy vtfupradi&um
eft,maioraoperabantuts prat'fertim cum liceret ex lege v£.
que ad miHe pafltis i rer agere. Vnde patet quia zelo ama-,
ritudinis & inuidia laborabant. Non quod curarenrde
Sabbato,fed quia infidias molfebantur ex odio.
E vNts s autem Pharifiei confilium fackbant adtierfits ettm,
b o prædi<ftam confirmât (èntentia'm quo ait, Neq,atidiet
aliusin platées vocemeius.C^teti. veroalia éarratibnis tax lo*
cafirmare videntut^ vtputa, Eceepuermeus q iemàegi,dile*
dus meus in quo bene •complotait animamea. -lilt atteftatut lo-.
co, vbi ai t,Hie eft films mcusdilettüsjn quo mihi bene placui,Sic
Sc reliqua-fiiis quibufqtfe lock. Quæ tamenomoiaCbci-
ftum dcpingunt,& (uisdcfignantlineàmentis;quæ figura
chara<ft;ri(mos dicitur, latine deferiptio. Qgæ ira defeti-
bit eiusinnocentiam, vtnulli altericongrüete hæc longa
huiuscapituli narratio,nifi (bio Chrifto,videaturjqui nu-
quam vifiis eftcurbulentusdcanxius, iux-ta quod Hieronymus
interprétants eft, eo quod æqualicaté vulrasomni
temporé prærulerit,quod faKoPhilplbphi de Pythagora
gloriaptur, quafi nunquam plus folitorriftis 'fusritVellæ-.
tus. Sed Vt huius teftimonij explanatio de^Gbrifto mani
feftior appareat, curramus per lingula, iuxtavatretatem j
interpretum. Naminprincinio huius loci, fecundum ie-
ptuaginta,iacob puer meus, nibet^ftumam eum, Kracl
eleclus meus,fufeepiearn,Sed Ma thxûs q uiHcbraicam
fecutus eft veri tatem, neclacobpofiift, necPraêlfea tan«
tummodojEccepuer meus, Quoniam vbicunq; de Apofto-
lico choro prophetia eft,(èmperlaccb autïfrael,aut(cmé
appellantur Abraham; quibùsqnafihomiflibus ac ferais
confequenter didXüt,Noli-thnere verrais Ixcobs&patuus numéro
iftael Vbi vèro vaticiftum eft de Ghrifto, profedto vt
ïnpræfentiarum , femperabfque Iacob Sc Ifeacl legitur.
Necmirum igitut Chriftus fi feruus vocetur > pro quo
Euange lifta, Hcce puer meus dixit; quoniâ fadtus eftexiïiû-
liere, & fuftus lu b lege, Qtii cum informa Dei ejfet humihauit
femetipfumformamferuiaccipiens, & habit u inuentusvthomo,
in quo compkcuit fibi anima Dei patris. Non quod Deus
pacer , ex cuius perlbna Pro pheta loquitur, animam habeat,
(cd tropice diftum eft more huiftano, ficut 8c in
quamplurimis locis, vbi & membra ponuneuft inquo nimirum
fibi côplacuiftèteftatur,quia oés in eo vircutes fue^
T t 'tt 4 rant,nul*
Uat.cp.f.
5Pkilip.*..i}.