Remigiji^inttßiodortltfts Epifc.
fi derate qm feciftis & q iii paflîeftis. Omnis enim labor j cuntur.fedgopiilus
B
vefter nullum poulie haberepröuenturü. [Seminaftts muh '
htm, & imufiftisp-trum. ■ Id efts mulco minus quam ferai-
naftis, Cöllegiftis. Et noit pdteftis dicerc ideo fernem fub-
fequü'tam, quod in e'xercenda terra agcicöla ceflauerit.
Corned fits, &honeftefaturkti. Non tantum poteftis di-
ccre voluntarium luifle ieiunium,fed quia paruos fru&us
co.ngregaueratis in hönea.ywum b’tbiftis, fed non tantum
quodfuffecerit ad exhilàranda corda potantîum. Ipfè
quoque veftitus non potu; fc pellere frigtfs aut calefecere.
Siquis etiam mercedes congregaücrat,fiue negotiation^
Hue mercetiaria manu, fruftra laborauerat, quiaomnes
pecuniæ défluxértint veluti in fatculum pertuîum millae.
Spiritualiserillicordà fuper viasponunt^qui abfqüeiü-
dicio difcrötiöftiS nihil hciuntr&qui ante mentis ocri-
los lucernam verbi Deifempèr babenc. Multunlàutertl
feminat, fed parum ceiligît, qui in pnedicationis opeffe
affidue labo rat, fed minimum ex auditorunq fide.& ope-
rarione fra&um percipit,dum eos Vèrbo vel exempta
ofR'nditi Corttedit& non feturatur, bibit & non inébria-
tur,qui âd hoc tantum in feripturarum ftudio labor*,
vtfôiatqüidloquidebeat.'Hinc Salomon dicit:Oinnisla*
borb'omnuinoreeitis,&animaeiusnod implebitur. Corne-
dit Vero & feturatpr , bibit & inebriàutr, qüi redta quæ
nouit operatur. Hincidem Salomon dicit : la/?-* corne dit,
& replet animam fliant : venter autem impiorum infitwabilis.
Congregâtas vero mercedes in pertufum fecculum mit-
rit, quiviriutum operapröpter oftentatiouem varia; lau
dis peragit, vel qui de rapinis eleemofy narn tnbuit. Ope-
ritutautem & excalore non fouetur,qui duiinam fapien-,
tiamqua ornetqr Stà frigore malitiæ defendatlir âccipit,
fed tepide & defidiofe eatn exequendo, caloris illiusgra-
l tia non iuuatur. [ Bac dicit Dominus eXcrcituum : bonite côrda
Veßra fuper viss veflras, afceHditem montent after te lignum Sc
adifitate domum, See.] Confederate, inquitj-cunéfcaquae
geriris, & reliâta cura veftratum domtirim. afeenditein
montem Libanum, præfcidite ligna, &ædificate dömurrt
roéâtft : & ètitütibideceptabilit. Quod autemligna tantum
^.Uönkpideä iübetadferri, id elt quod Hebræidicunt,
qùod pöuiriccrifüm cempluul parietes permanferaftt,&
idcirco ligna tantum ad çontignandum étant hècelfaria.
Myftice,in montem afeendere eft, akitudinemcontem-
plationis, vjrtutum profe&ibus lcandere,& teftimonia
(cripturarum quarrendo inctdere, Vt inde aèdificetur tem -
plum accep tabile Döminino. j RejpcXiftu ad ampliust & . ecce
, Ecd.f.
Trouer.i).
fuel um iß »ri fiu^QDicamy inquit, aliud quod vobisaccidit
I quum iam meteridi tempusioftaret, St irumçüta vos in
I manibus tenere putareris,meflniftis vacuos culmos, Sf. [
J inadts ftipulas fine^raniscoagregaftis. Sed& hoc quod
de magnis àçetuis modicum fuerat.eleâum, quum intu-
liiTetis in domos yeftras» exfiifflauiid,&mta virfure di-
fperfum & ad nihilum redaâü eftiSpiritualiter illi ad am-
plius relpiciunt, & minorarecipiunç,qui.de (ois operibti s
gloriantes æternam merçedem.fibi facile à Domino pol-
1 icentur. Quam ob çaulfem djeit Dominus exercituum:
[Qtûi domus me a deferta eß, &e.§Myïlice illi in domum fuâ
d^lèrtadofmo. Dei feftinant, qui mundanis cupiditatibus
capti, & terreniS adibiis occupati, tem plum Dei infe
conftruere negligunt. Propter hoc fuper vos prohibit!,
Ijmtcepli nedarént pliiuiaf i , ôi terraprohibitaeft ne dà-
retgermen iuum. Non folum, inquit , cçeli non dede-
fciint pluuiarafuam, fed ne roremmatùtiniim ,yt à rentes
agrl modico felîçnahumore teniperarentur.Typicé Apo*
ftoli rôrem&pluuiatn doétrinxcceleftisterrisj;id bd: cor*
dibus auditor um, infundentes tanqüam coeliprohibit!
feint né datent foremi quândopetfidis Iudæis yçrbum
falutis fpetpentibus tranlierunt ad Gentes. [ßrtocauific
Oftatemfuper terrant.] V ocatur iiccitas primo luptr térramj
deinde fuperomniaquæproferthumiis »advltimum fii-
perhominest&luperiumenta. Quia præcedeôte fame,
profefto feipgD.homines & fupér iumenta mars venir*
ficque idem glâdius quecunque manus hominttm labo-
raiierat confurait. [ Etaudiuit Zorobàbel ûliùs Salathiel,
ItfaßtiwlofidCffacer dot m^«#f,&e.2DiHgenter4 teenden-
j, dum quodnOri Zorobabel Sc, lefus fecerdos timuifle diillorum
C^riftum fignificac, qui eft rex & facerdoSin
duabus nâturis Dei& hominis, & vqàperfona. Audien-
tibus ergOÎZorôbabel & JefufaeefdOtetmagno & populo
verba Domini, timuit folamultitudo qu* needum inyi-
rum perieâum euaferat, afacie Domini,id eft indignation
ne^quia vultus Domini fripier fecientes msjai
gàûs nuntius Domini.'] Èx höcjoco quidam fumpferurit er-
rorcm ,putantes Aggaeum angelicas faille iiaràras, & af-
fumpfiliejpropterhoc qriod didtur, [Dixit Aggaus nuntius
Domini, i Hôc idem &de Malachia & de Iohànnc Baptiiia
opinantur .Sed feiendum eos homines natura fuifle, offi-
d o vcrOângcloS, idéft nuntio s, qüi populis voluntatem
Dei annrintiabânt.Hic ergo Propheta nuntius didtur, fi.
rie àngelrià, qüia tÿpum g e ftabat Domini Saluatoris, qui
Sc îpfe màgni confilii angelus dicitur, Quod autem dicit,
Nuntius Domini,de nrintiis Domini,taie eft ac fi dicerqt:
Propheta de prophjfis.E^a vobifeum fum dicit, Deminus. Nô
hoc ad Zqrobabel.nêque ad lefura didt,l!ed ad populum
qui timuerat à fade Domini. Illi autem in perfona Ghri fti
accipiuntur, vt di&um eft,& cum eis & in eis feraper erat
Dôrairius. Confortât autem Dominus Deus populum,
dices ; [£f jùfcitau'tt DominusJpiritum Zorobabelfiltj Salathiel
ducis I#d4,dv*]Sufcitatur fpiritus Zorobabel & lefu fpiri-
tus, vt regnum & fecerdotiùm ædificaret templum.S«/«-
tatur fpiritus reliqubrum populi, id eft deuotio animi & voluntas,
vt fecèret quod prarcepetat Dominus. [Etingrep
funt ôcfaciebant opus indomo Domini.] Ingreffi fiint.quia fo- .
ras exierant.id eft fuimet obliti erant.ficut prodigus filius, 1
de quo dicitur quodi» fe reuerfus eft, qqando deereuit ad
patrem redire.
CAP. IL
IN die vïgtfxma & quart a menfisftnfexto menfe, in anno fecutU
do Darq regis coeperunt adificare.] In eodemyidelicetanno
qui’feipra poficuseft,&in eodem menfe,fed noninea-
dem die. Supra enira vnus dies menfis, id eft primus po-
pitur,hicverovigefimufquartus. ExquointeUigimusin-
i ter primum diem quo Dominus loquucus eft per Ag-
i gæum, & vigefimumquartum quo operari coeperunt,
fuiffe medios yigintiduos dies. A pud Hcbræos vigin-
tidu* liter* funt, vt per hoc oftenditur quod populus
riecefle habebat, doceri & difeere elementa lermonis
Dei My (lice, quandiu in hac vitafumus, quafi filb Dario
viuimus, quia caro repUgnat Ipiritui & fpiritus cami : fed
in fexto menfe, in quo numero perficit Dominus omnia:
&in (ecundb ânno, qui diuidit vnionem : nam materia,
quaconfiftit mundi reparatioaC fobolis, duplicemnu-
mehim diligit,necefle eft vt rimeamus à faciè Donurii , &
ingrediamur & faciamUs çpera Dei, id eft, yirtutibus !
Domino in nobis cemplümaïdiftóemus. Vigefimaquar- ,
ta dies, qui numerus nabet duplicatum duodenariam,
defignat ex vtroque populo , Iudaico videlicet & Gen-
tili congrcgandos fideleS &Ipirituale templum adifica-
turos’ Aut qüia triplicaçus o&onarius vigintiquatuor
pçrficit,hocdocemurytasdificemus domum Domini
in ampiitatrohe carnis & vitiorum circuncifione, &tem-
blum fpirituale aedificemtis in nomine fenâiflimæ Tri-
nitatis. [lAfeptimo menfe,vigefima &pritnamenfts,faftum
eftverbum Dominiin manu Aggai Prophetadicens:Loqueread
Zorobabel, &c.] Eodem quippeanno quo &fiipra, id eft,
I fecundo Darii,fediaramenfe fepriino&: yigefimaprimâ
i é menfis’, itcrumfeâumeft verbum Dominiin manri
A^*i. Mcÿifis fèptimüs to tus 6 rat feftiuus &folemnis.
• lure itaque fit fermo Domini ad Aggasum, id eft, Fefti-
uum* feèrimô id eft feftîuo menfe: &vigefima fecunda
dié mtrifis, implétis feilicdt tribus hebdomadibus», corn-
piéton Videlicet myftetio ïrin ita tis, ter euim feptem
viginti Vrtutii efficiunt. [ Quit in vobis eft detelittut, qui Vidit
domum iftam in gloriafua prima ?Et quid Vos videtû halte nunol^
&c.~] Clementiffime confblatur Deus populum » qui
priorem domum in fuâ gloria viderai, in cuius compa-
! ratione hoc videbatüt quafi non elfe. Confortamini,
j inquit, &nolite manus fùbmittere. Ego enim vobifeum fttm^
- r-.nr-.rr — — - ? ~ I g O
Pfahl-
ff,h.
Matt-iy.
tuc.1).
fph.i-.ii '
Expofitioin Agg&tm PrdfhêdtH.
tgoomnipotens loquutùs fum,cuius dixjflfe fecilîècft:
Sc implebo q p i vobifeum pepjgi ,quum vos de Ægypto
eduxii& fpiritus meus ,1 d eftmaieftas diuinitatis meas:
fiue fpiritus fan&its, cuiris eft omnis corifolatio, vrtde &
paracletus vöcatut , critin medjo yefttî. Eft autem hic
commemorataTrinifes. filius enim eft qui d icit} Ego
fum iobifçuin : fteter, Ego omnipotent loqàutus fum » implebo,
quapepigi: Spiritus fendtds; Spiritus, inquit, meus erit in me*
dio vèftrum. [Adhtic vhum modicum eft & ego mouebo t&lumi
terrant i&mare i & àrïdam , ère.] Quando primum in
morite Sinai ceftamentum dabam rhoui caelum, quando
vobis de c*lb loquutüs fum môui terràm, quando ad
meàm prâefèntjam caligotenebræ&turbôcernebantur,
&vtPfelmiftacanit i Deus quum egredererisin confpeftupo-
pulitui terra mot a eft. Moui mare rubrum quanddeir-
cunduxi pöpulum quadraginta antlis per ihüiam & in-
cultairl arque aridam folitudineni. Ego ita<£uë qui illâ
feci tunc»adbucmoüeboipfeelementâ: qriod faâumeft
iriadrientri Domini: nat# tempore pambhis eius motrim
eftcc£lum «|uahdo fol obfcuratus eft Sè teriebr* fadli
funtab hdrafexta vfqucirihdrâriirtonam. Terra mota eft
crim fixa feindérferitur,fèpülc.hra pàtéfcercnt,ipfeqrid-
que terra tremuit. Mo tu m eft mare præfèntis fecrili, flatibus
dæmonum in feditiortem coridtatum, quando &
dracointerfeóhis eft,ideftdiabolus fdperatus quicuba-
bat irt mari huiusfecuÜ. Mouit & aridam, id eft, 1 qualjda
Sc iiifruóèüdfi corda Genrilium. Omnium, ergo vjniriér-,
fecaté Gommotà motie feint omnes Gentes praedicantibris
Apoftölis, quia in oninetn terram exïuit fonus eorum. [Etvè-
niét defiderâtus cunttis Gerttibus.] Manifeftum eft aduentuni
i Ghriffi pr*nuntiâri,qui défidëfabatrir St ëxpeftaBâtut vt
I redimeret gentesi ih qnetti vt Ajioftolris PetrriS>iriqriiri der
fiderantatigeliprofpicere. PdftqUarri ergd venir j impleta eft
igloTiadomus Dömihi,idéftÉccléfiadu*eftdöniüsDëi
de y’iui§ lapidibusædihçata. Sienimgloriofafuit domus
r quæ ædificata eft à fèrûo : quantb diftat feruusà Dorrii-
no, tantomeliqreft domus cui præeft.' Dominus abilla
cui p r^ftxit feruüs. [ Meum eftaurum,meum eft argentum: j
aèfi dtcérét : Ndlïcë dubitare quin poflim impiere quaé
promictó : Ego énim feim qiii condidi omnia : in mafiu
mea eft^urum Sc argentum atque omnes dpes ; Ego om-
niaquænecelferiafunt iritjédificando vel ornandotem-
plq ,d^bo. Iuxta riiyftiçuni. fenfum, au rum éft iènfus&
intéuë^us fpiritualïs qriffa.feripEdtis later, de quo Salo-
.mbridicit : Tbifaurwdeftdérâbilisreqûieftitin orefàpientlt.
'Argëfitum vero clàra ëlbqriia feriptürârùàî^. Vilde Pfel-
. mifta: Eloqüia Domini eUqüia Cdfta argentum igrie examind-
hM. His metallis ornatriri Ecclefia Dei * & fit illtiftrior
qtjam quondam fuërat fynagöga : Sc in ldcd ifto iilquit
jdabö pacemi quia adddmum inclytam ædi ficandam nihil
i magis fcimusprodefiequam pacemfcidqo ipfam teprqnli-
fit.IllaënimdqriëefiafecilUiscæteraboBàfequuntur.Sed
& allegoricó fenfeiddt Ddniiriusipacemiri Ecclefiàpræ-
fenti, cornprelfis maligni hoftis infidii§,& niitigatis vi cio^-
trim béllisrin fiitrird dabïf picemiriéWpe vitam ariernam;
[jtivigefimdèr quarianóriinièiifis in annófècündö Ddrq,fa-
clièinéftverbtim DomniddAggauMproplïetam, dicens: Hat du-
cit Dominus exerçitümn : Int er roya facer dot es legem, diccn- : Si
tulerithmocarneinfinftificatamiriöra veftimentifui, &teli-
geriide fmimitate eius pattern aut pulmentu autvinum aut olm;
dtii omnem icibum, nunquid.fanftificabii-ur ? ], Nötandum
qnöd felpra diéfcum eft. Verbum Domini iri rriariu Ag- j
gæicbic verbo, FaÓfcura eftverbum Domini ad Aggjeum.
Suptaeriimqliiä mundâhabebatdpera,fèdiricorde nón-
thimperçeptraÉfepiérifiami &erarit inter eosquinole-
bàrir aïdrfieare templüm Domini,ideoin manu eiusfe-
flilra eft verbhrri Domini: riunc quiafuiidaménta rempli
laéfcafririt ,• Si iam pépulus crim principibus facit opera
terapli Domini i proptereaad Aggaëiim fit ferm o. Et quia
dc immundiÉia populi peccatoris löquritüS eft,idcirco fecundo'
anno ’ Datii riorins menfes iurigitur. Nunquain e-
hminonus ftumerusin bonam parcem ponitür indiuinis
‘cripciU'is.Sedqviia^dhuc dabicureis tempiisagendipoe-
I pi® vigéfïrridqjuarta eiufeiém menfes fit fermd ,
] Domini ad Prophetam: in qu<Q numero' duódenariusdu-
ftibliotlhVet. Pjrr.Tom.y. Paft i
plica tur, qui perfeâus eft vbique riumerus. Intérrôgàjâ*
cetdotes legem.Eorum eft enim feire legem ; & ipfi inter-
tdgati debent tëïpondcre de leg'e. Intérrogat erg’deos
Aggæus Propheta iri perfona Domini dicens, Si fulerit homo
carnem faniïificdtam in or à Vcftiéeftti fui, &c. Card fen-
«Sfcificata dicebàtur caro hoftiæ qtt* immdlabatutinâlçari:
licet inter ipfes fanjftifecàtas ëarnes effet magna dirierfitas
quæ iri LeuitiCoplene dicitrir. Iniiririndus autëmiiiâhi-
ma dicebatut qui niortriurii tan^eBat : quahdiri eiiirii ahi-
mairi Cdrporc eft,non eft immundrim humariririi corpus;
quiahâbet animam ad imaginem & firhilitudiricm Dei
faâam. Statim vero Vt ariima corpus deferüerifc, fefficitur
torpuS immrindum, vtpote terrènum de ex eartli? Volrii
ptate concremm. Hdc dicimus quahtum âd.naturarri;
Gaiterrim fendorum corpora quorum morsëftptetiofa;
faéfca funt ex numéro inhabitatricis fend* animæ. Interrô-
gàtèrgo Prôphetd fi homo quicuttqrié tuleric Catnem fen-
dtifecatàm ; & ligarierit èàm in feimmitate vëftinieiiti fui,
&ipfe fummicas veftiménri tetigeric pariem àrifc âliuttt
quemlibet cibriih liünqriid poterit feriddficaritaâuni
veftimento in quo fendfca caro ligata eft ? Refponderunt fa-
cefdotes: Non. Rurfum poriitür alia quæftio, & intérrogat
■Propheta. Sitetigèfit pollutus in anima, hodëft qui contâ-
dumortui hominis immubduS fatftus èft ex omnibus his
quæfupradiétafunt j nunqüideàquæ terigëritpdlluertr
trir?[Ef refp'onderuttt facer dotes & dixerunt : Contaminate
\ertint.Etrejporidit Aggaus Prophet A : Sicpopulus ifte & fie gens.
tfta,&c] De priore interrogàtione tacens, de fecunda reb
o n d it oftendëns cur ifta prdpofeiérit* Qui enim im-
mundus eft iri anima Si morticinium tetigërit,om rie quod
tetigeritvel obtüieritimmuhdüm erit. Eftauterilfenfiisi
Opopule qui àltariftrudo,& adhuedonid rtiëddiriiptâ
hoftias offers in altari,& putas te His Cârriibus fenââficari,
feito te non taritiirclfari&ificariex hoftiis quas in templd
diruto offers, quam cov) taminari om nia qidb agis : propter
hoc, quia negligis domum meam, &doriîoô tuas diligenter
extrais. [Et tunïponuefuper corda veftrd, à dié hdc &
fupra anteqaampsnefetur lapisfapet lapident in iemptà Domini,
! &c.] O popufe Ifrael refpicc àd præte'fitos diès, Sc ab hac
xxiiij. dienorij nienfes: ij. an no Darii, quicquid retro ge^
ftum eft confidëta & perpendè propter quæ & quanta re-
tro (uftinueris quum ndndrimædincaretur templrim :8c
quanta tibieüenerint prdfperaex quo ccbpèrit cohftrrii.
Quæ verb fint ipfe fpecialiterënumëfât dicëüs : Arite-
quam coepiflètis æd incare templum Domini, & àccederi-
tes ad aceruum hordeivel frametiti, iri quo vos putabaris
pofeeHabere, xx. modios, vix mediarn partem inüenie-
batis: Pâti modo quum Veriirétisad tdrcrilar& Iicec am-
phoras vosexindô habituros affirmaretis,vixxx*am-
‘phoras in u c niebaci S. Cric hæc prouenerint oftendit.fPer-
xufti vos ventô vrentt & aurùgine, &grandine omnia opera md-
nuumveftrarüm.] Eftautem Aurugo vitiumfrdmehtifeii
frrigiimabaureocoldre diélum. Hæc inquit fecit Vtfel-
tem afflicfti àd me redirecis : fed hec fuit ex Vdbü qui ad
me reuerterètrir dicit Dominus. Ètgdquaridiu templurri
Domini omnino dèftruâumfriit, &eius ædificatio diffe-
rebatur, omnia eis eilenerecdritraria : atpoftquamædi-
fiçÿre templrim Domini ccbperünt, omnia fluxeruntpro-
fpera. Ex quo datur iritelligi fruftra quemlibet Deo offerte
mririerà , Sc eleemof|mis vel oblationibus velle
Derim placate , quandiu non ettrrixerit irife fempUfni
Domino. Prius enitri débet àliquis femëripfeim fatere
templum Dei pfoficiendo, dëvirtrites virtutibus VelÜt
lapides lapidibus feiperpcmendd ; & fie in altari fidei acce-
pta Deo doria valebitôffèrre. [Ponite corda veftrd à die iftd
ih faturum,i dieÿigefima & quartanoni menfis, à die qudfuri-
datn enta iaâdfunt templt] Nomis menfisapüdnoseftNo-
üember,quiàà Marfio annum iricipimüs: Apud Heb'ræo’s
autem quorum merifes primus eft Nifâri.id eft tricrifîs nd-
üorum, qui irixta Lunæ nouilunium quandoque èft Mar-
tius,quandoqué Aprilis.Quod fi fit Martins,nonusmen-
fis erit Nouemb'erfi vèro Aprilis ; nOnus èrit December:
iri quorum vtroqrie femina latent iri tërrà, necpotëft con-
iedtari vtrum fieri litas an foe'curiditaS fequutura fit. Qüia
ergo bonus menfis e rat, intérrogat Propheta : Nun-
Èee