i.Pr/y.j.
I fil-
Matt.i$.
4ZI. 'sjim b ro jii 'Ànsbérû
Vafecündum abiit, & ecce vs. tertiurti v em t dito.
T&c finis eft duplicis recapitulafionisfed non liuic le-»
cundum væ aflcribitur.Diiftû nanq;fupefius fuerat pè'rado
praelio lpcuftarum,væ vnijm abifle,& alia dito ventura eflé:
atque çnarratis qu æ ad fecûndum ; vit pertinèbànt,id eft,fo-
lütionem quatuor angelorum wnumerofà millià equi-_
turn,none fl: redditum va fecundûm.Hocaurem idcîrco,
quia recapitulatio a t a d uentu Chri ftifëqu ebâtur,ne pu ta •
remus fi ibi di&umïuiflët,yæ fècundum abiit, tettiùm væ
àd recapîtulâtîônêm pemnere. Finira àmem recapitulatio-
ne,væ fccuridum inangelïs &,eqhis àbiïïè dçfçnbiàir. Ac fi
apérte diceretur:Nonad hune, fed ad fiiperiôfe'm locum,
vætccundumfiibauditioiiem haber. Èuarate erg© recapi-
tulatione,quæ ordinèm coheidit, væ focunaum reddatur
ordiniconcifco. Quod fit autem fèrtîum vie , quod cito
venturum prædicitur »mànifeftatur cum ftatim fùbiungi-
tur. ' •
Etjêptimus Angelus tuba cectnït, drfatfafunt voces
magna in coelo, dicentes-.Tactum ejl regnum hums mundi
domini 'riojlri dr'ÇhHJU e'tus,dr regndbunt infècula fècu-
lorurh. Eivigintiquatmr.feniores qui in conft ettu Dei
fèdent in jèdibm ftus, ceùderunt in faciès fuas, dr adora-
uerunt Deum3eücentes: Gratins agimus tibi domine De-
us omnipâtens, qui es dr quieras, qui accepiJH virtutem
tm m magnam, dr regnafti. d? iratoefimt gerit es, dradue-
nitiratua>dr tempus tnortuorum.
Poft immanitatem illius nouiftî m* perfècutionis,appareil
te euam domino ad iudicandum in maieftate fùa, nie
ïêptimus angelus tuba canere perbibetur: in quo ceric nil
aliud quam ecclefiaexprimitur, nohquidem populis iam
tune prædicans, fèd in conïpcûu iudiçis lui miféricordiam
&iudicium df cantans.Iam enim tune definet prædicare,
cum tcriipu s r c ci pie nd i mercedem prb labore prædicatio-
nis aduenerit. Hinc eft quod angelus fiiper mare ac iupei
terrain ftans,perviuentem infécula ïéeuforum iurat, quia
tempus iam non erit.Sed in diebus vocis féptimi angeli, &
cum coeperit tuba canere, çonfùtamabitur myfterium Dei
ficüt euangelizauit per leruos fuos prpphetas.Septimp au-
tem angelo tuba canente,voces magnæ fiunt in eælo,id eft
in ipià eledorüm ecclefia, quæ cælum& fedes eft Dei, gratiarum
perfonant adiones-. Nec fimpliciter, led cumaddi-
bmehto,magnævo£eseflëperhibentur: quianimirum de
magnis rébus; magnum exorimr cordis defiderium. Quid
veró fit,vndé in lias tunpvpces ci upant ele&i,ïohannes im-
finuar,quieositàperhibet di&urps;[Faâum éftregnum
Huius mundi,domini noftri & Chriftieius, & regnabunt
in feculaieculorumv] Hinc voces, hinc magnæ in cælo re-
fonant voces,cum regnuni huius mundi, cuipridem anti-
quus hoftis dominabatur, fââum fit regnum Dei noftri &
Chrifti eius,p.itris Icilicct filiiqueeius. Vbi confequenter
lècundum illâ intelligentiæ formam,quam longe (uperius
in hac Apocalypfi coatteftantibus ac concordantibus diui-
ilarùm feripturarumoraeu lis exprelfimus, amborum ipiri-
tüm intelligere debemus: quib iis æqualis maieftas,æqualis
! Üeternîtas Çqualiseftregnandipotentia.Quanquamàutem
I în fuperioribus Huius opens partibqs, de vigintiquamor
lènioribus pleniflimetraiftatum fitjca nunc breuiterexpô-
nendo rcteximusme forte dum Vidons mens quid inde fii-
perius tractatum fuei it non reminilcitur, expofitionem
nosinhis præteriflearbitremr. Seniores nanque prædica-
tores ecclefii vocantur. Petro atfeftante qui ait: Obfetro vos
feniortsi onfensor & tejlis reuelat'umU. Yndc &Ilàias dicit :Ecce
vtnit dominas adiudicturn cum fmionbuspopulijùi. Qui veroefi
ientifti lèniores idem dominus qui cum illis in iudicio ap-
parebitjoftendit dicensad apoftolos: Cumfedtrïtfihusbom-
nisin fedemaufiatis fuajèdebitü & vos fuper fedes duudecim , iu-
dicantes duodecm tribus Ifiael.
Bené autem vigihtiquatuor, quia videlicet ex vtroquè
tefta^pehto in duodecim tribubusacduodecimapoftolis.
p lerunquc veroin his vigin ti quatuo r le nior i bus, qu ibn s o-
mûecôrpüsdefignaturpfæpofitprum, tota figuratur ec- ,
défia iuftorum, tanquam Icilicct genus in Iptcic vidcatur
I exprellumjdeft, generale corpus èle£totum,fi>eciali cor-
Kporis parte omnium formam gerentis prçdicàcôrum.Cum
vero lient nune in ledibus luis fédéréperhibenrur lèniores
per fedes quibus præfident, fübiebtæ pie bés inieïliguntur
I quasdiiudicantesregunt;cum quoque &feniéVe^:& fedes
; ad principem fèniorum»qiÙ cunâos fingulaii iudicio examinât,
relèruntur:& lèniores & fèdes, vna Chiifti fedes rc-
periuntur. Rei^e etiam lèniores non in çonfpeâu homi-
num, led in con(pedu Dei in fèdibus fuis fédéré perhiben-
tur:quatenus(ubiedorum fabta examinantes, non huma-
nara per hoc gratiam fed Dei gloriani requirant.In confpe-
btu Dei fédent, qui incunâis quæ dicunt vel àgun t, Deum
fîbipræfèntem fémperattendunt. time IoHannes cuan^e-
hfta dicit.-;« confpettu eiiu perfuademus corda nojlra. Hinc l’au-
lusair: Tanquam ex Deo coram Üeo.in Chrijioloqutmur. Hinc
Dauid atteftatur, dicens : Prouidtbamdomïnum tn confpectu
meo femper.Hïnc de ipfbDàuid poftacceptum diuitVçreprb-
miffionisotaculum, vtèi dominus domum fidelem con-
ftrueret.dicitur quod léd^rit coram domino gratia ru m Vo-
raperfblueris.Séd quid-fibi vulr, quod fénioresqui ih côn-
fpebtu Dei fédent, cum gratias agentes Deum adorant, de
fedibus fuis in facietn caduntniii quia illi omnia tribuunt,
à quo fé talia poflé præfumuiit Y Quid autem adbràntés di-
cant, audiamüs; Àiuiit enim: [ Gratias tibi agimus dommeDe-
usomnipotensy qui es & qui em.]Inquibûs verbis liquido
clarec, hæc omnia in exrremo iudicio diccnda vel agenda
efié: quia cum domino dicunt,qui es & qui eras.- ac nequa-
quam lufeiungunt,vtfolebarit,& quiventuruses tprælèn-
^temiam dempnftranr, quem venturum eflè minime predicant.
V nde veto gratiarum perloluant adtiones, féquen-
tes demonftrant cum dieuhe. [Quiaaccepifii vïrtuttm tuant
magnam, & regnafti&iratafuntgenres, & aduenit ira tua &
tempus mortuorum. ] in quibus videlicet gratiarum adhoni-
bus , duos domini aduentus comprehendunc, primum
& lècu hdhm, humilem & exeelfum, occultum & nunife-
ftuin.
Cum ehirti drcunt,accepifti virtutfetn hiabi mâgiiam,&
regnafti f &iratæfuntgentes fine dübiô primum cius ad-
üénturti in carné defignahr: cuin vero lùbiungunt,aduenit
ira tua & tempiis mortuorum, lécundumin maieftate præ-
clarum.T ühe àutemmèdiator noftér magnam virtüteth fîi-
athaccepit,'&iëgnàuit,cum refurgens a morciiis, gloriatti
mundi fibi proftrauit. Magnam verovirtutem accepit.f u b-
audis in humànitate,qui virtus indeficiens eft ih fuadiuini-
tate. Chriftus enim fecundum Apoftolum : Deivirtusejl&
Deifapientta. Hancillam eius beata humanitas acccpit,cuitt
ex car ni s infirraitace in fortitudinem diuinæ virtuns excre-
uit,Paulo atteftante qui aiiiEtftirucifixus eft ex infirrhttatefed
viùitexvirtute Dei. Vel certê magnam virtutem accépitih
membris, per qu» totum mundum debéllans fibi fubiccit:
exquorum perfona}ip la in Chrifto humanitas dicit; Data
eft mibtomnispoteftas inedo & in terra. Et hinc gentès irat®
fuifté perhibentur.ficut Pialmifta teftatu 1 :Do?nmus regnauit
ir4)?4»fttrpi^«//.Irafdamurigitur&u!ant,fi-emantdominuS
humilisjhumilitatis regnum tenens te regens,patiensper-
liftit, tempus expèdhns quo & gëritiü ira definat, & lua in
peccatores exardefeat. Appafuit quidc humili6,manfuct9,
mitis &iratæ funtgentes. Vcnietqüandoque tempus» vtis
qui benignus apparuit.iratus adueniat, & irafeentium cer-
uices confringa t. Scd cum idem dominus præçipiat, diligi-
teinimicos veftros benefacitehis quioderunt vos &orate
pro perfequentibus Sc câlümniantibus vos : quomodo ifti
de aduentuiræeius.in reprobos, gratias agere referunturi'
Dicüntenirn: Çratiasagtsfius 'tibi^üia aduenit ira tua & 'tem-
pusmortuorum.Scienà\xm nobis eft, quia non ideogaudent
ele6b,quia reprobi damnantur:lèd ideogaudent, quia illud
tempus aduenit,quo & impii iuftam damnationem, & ipfi
recipiuc bonorum operura dignara mercedem Neq, n.di-
cunc gratias agimus ti'Bi quia iniquos condënasrqnod om-
ninofifacercnt,nil delinqueretièd potius iuftaiûdicia eius
collaudarent.féd aiunt quia aduenit ira tua & tempus mor-
tuqrum, feientes proculdubio quia nequaquam tranféunt
âd regnü corpora piorum nifipræcdïérit damnatioimpio-
rum.luxta huncinrelle(ftum,animæ occifor um fiibtus alta-
reDeiclaln.aiepahibentuK^af quo domine/ai Uns&verut Jfot.s
'Matth.il.
H
Matthä
I pfidtrt-
K fpdèt rîn
Âftùcdlypfim> L ibér Q uin tu s. 4.2j
Tudiçdi & ^ihikaifangmiiem noftrum débit qui habitant in I oççid^i,fé4 fextefmi|iatidicuhfdi::^ ipfiiis extermiqub
fëilicètV|naiaÀth^^ëxpql^htjfed^uôtepüS
indift« adueniat^ in qüo ipfi^qft ïpfafo' ftjalorum vindt:
àattt’Çtia cum cdiÿôrîbfià^faim recopiant vi j^m.Sècur
dum hancrationém&Pfalmiftaloquitur,dicens:I^î4fctf«r •
iullus cum vUeritvindittam tüipiorum.
perturbationèm ihéiitis^féd rçditudftiem înfinùat. Quje^
nim iufte tuhe iniquos dàmnabit » açhètjuaquam indignis
miléricordiâhi præftabit,hpn in fua ,fédin illdrum cohfci-
entiis quos damnabit,iratus apparebit.Qualem itaqueantë
eum confcientiam quîâ tulèrit » talem & ilium videbit.
Nam in mentibus ele&orum non iratus, fed bèhignus vi-
debitur.Hincnanq; ifcriptuth eft : Cum exârferit in breui ira
eius,beats omnes qui confiduht in w.Noû enim iratum, fe4 pla-
catum corilpiciunt hi,qui in eum confidunr, qüiq; adhut
in eius laudem fubiungunt:
Judicare d r reddete mercedem feruis tuis prophétisa
dr fanftidi & timenùbm nomeft tuum,pùJiUis d r ma-
Apoc, 10,
clwqjk
Cum Paulus dicat fidelibus, Gratia faluifaäieftis perfidem,
hoc non ex operibus, vt he quis glorietur illud
delärgitorepmniuni bonorum, Quisprior deütilli,&retriker
«Whqüpmodoiftisréddimercesnarratur?Nonënim.
redditutjuifi qUqd déb etur, Er certe idem Paulus alio loco
corona
reddet min Donunm in iUadie iuftus iudexj. Quid eft 9 do&or
gentium,b praidicator egregie,qudd ita.varias fibique coq-
frarias illi priot dedit
vt retcibuatur ei » quid eft quod dicis, tib i in die ilia a iuftp
iudice.reddi cdronamfSè^léiendum hobis èft »quia vt äliquid
Deo daremus,prius ab illo accepimus» fiCut idem A-
hariivocaburo,perpetuum damnationisexilium, aternä-
que. iÜorunj^emonfträretur^ mendicitas atqüe inopiä. Ex*
terminatürenimVqubaextm fermihum eiieitur. A ctelorü
igiturlimite'exclufi, atq; ab h*teditate fan&orü elimitiäti,
perpdtüb4ftc)iämnatilimittio:tehebl:äriim atque-igriium
receptaculis,quafi quibufdam retrüdunttir carceribus, vbi
maximam oitmium abfentiae Dei patiantur inopiam. lila ,
certe eftdeterior mors, illa nequior fames. Nopenimdu-
bium quod ficut recedente anima moritur caro»fic Deo
delerente anima moriapür. Et reuerä dignum eft vt hi qui
terrarnjne debitösftu6tusredderent,corrupetunt.-k terra
viuentium excluli,perpetux fami mancipentur. Quid eft:
autem terram cörrumperej nifi prauis dogtnatibus quo-
tundam mentesperuerrere \ Qpideft terräm Corrumpere»
nifi iniquis operibus vitam deprauare ? Quid eft terram:
Co^rumpere,nificomelatiönibus>ebrietatibus,fornicatio-
nibus3adulteriis,homicidiis,furtis,periunis,fallisteftimo-
niisjodiis.detradlionibus, maledidtis ,& exterisperuerfo-
rum adionibus conuerfätionem matulate? Iftä eft certe il- «
la terra,qua: Ipinäs & tribülos gprminans,femen Dei fuffo-:
cat,neincrementa frugum proficiant. De hac Apoftoltis
dici t:Terraproferens fpinxs ac tribulos, reproba eft & malediäio- Htb. &
niproxima :cuius confummatioin combuftionem. Hinc pendet
terdum vxmalorum, quod in feptimo angelo prsdid'um
fueratcitoventurum.Sequitur:
ppftoiusiefcimt: Quid babes quod nortaccepiftsi Ethoë omni^
no quod äccepim9, & Dei, quiaipfé dedit:& noftïüm,qui^
npsaccepimus, veraciter pronunciamus. Quamobremcfi
Deus mercedem feruis reddit,ipfa fua in eis donaremune-
rat.Non n. reddere mercedem fe dicerec, iiifi opefitnerce^
dis acce|)ilïét.Séd nos opus mereedls.habere tteqiiiuimus>;
hifi ab illó vt operarentur accepilfomus. Sub hac certe iu-
telligetitiaqUolidie oramus: Panem noßrum quotidianuni da
nobis WfoSi noftrttm eft.cur vt detur petimus ?.Sedfit no-
fter aceipiendojqiunon erat habendo. Quasri autem po-
teft,cur homihatis ecclefia: membns ,ideft, féruis & prp-
phetis i'findtis & nömen Domini timentibus, pufilli's &x
magnis,ad hanepercipiertdam mercedem apbftoli non
defcribuntür.In qua pinurum fentéhtia illud datur intelli-
gi,quiapröphetarum vocabulo,iidem apoftöli,nöüi f pro*
phétaè cumveteriljuSyéXprimuntur.An non pröpheta: no-
didigpe^dCänturapoftoliiCum Iohanni de Ca:lo per häriC
reuelationem dicatiir, Oportet te iterumprophetarrt Magna i-
gitür.épnfplatio demönftratur irt èo qttod' fobditiir: ([Ti-'
mentibus Homen tuum,pufillis & 7»4g«».3NulIus itaque de füa
imperfeäionp delperetVfitamen perfeifta agerê cötenditi
nec valetiqüia nón foluth m'agni, vérumetiam' p.ufilli äd il-
Iam mercedem pertingunt.Huic féhtentié böätus & iuftäjS
lob concinit, diceüs :Paruust& tnagnus ibijunt. HinC eft
qüöd idenvDei hdthö,firiabus ftiis haere,ditatéth'aédi0 e|iti’’i
tér frafrésduos pérhibètür.Hic Im^orüm eCcléfia pöffli*
po dicit:lmperfè(5türn meum viderunt ociili tui, &ih libro
tup ömnès fcribenmr.Omnes,vtiqu?&perfe&i & impeffedfcf.
Hinc èadem iu’ftönirp ecclefia in Cantièis cantico-
rum fponfo fup dicit:Vngentum, ëffufum èft nomen, tuum,idèo
adoleftentuUdilexeruntte. Et quia talium numerofiqr fiim-
mairiuenitur,idèo ihfubléquentibus Salomon ait : Adole•*
fcentularum autem non eft numerus.Six. ergo'Vphintas, defidc*
rium,atquq. ftudipm petficieridi. Et fi non fderit attributä
perfe£tio,nulla fuhtipiat dé imperfediohe dëfperatio.V é-
rax eft ómninp vox,qua invetpri teftamepto dicitiir: Par*-
Uus & magnus ibifunu Vérax & haec in noiió, qua pufilus 8t
magnismercesreddiperhibctur. Eharrata autem retribu-
tioriejuftorum, lubiiingunt l^hiores de damnatibhe ré-
proborüm3dicentes:
' Et exterminandi eos qui corruperunt terram.
E t apert um ejltemplum Deiin calo,dr vija ejlarca ie*
Jtamentieiüs in tempi) eius.
Hsc locutio ad initium fidei recurrit,& rccapitulata rê-
déptoris corporea natiuitate, aótus corporis eius quod eft
ecclefia,confliétufq; quos aduerfus antiquum hoftem agit,
aliis diuerfifquéfigurisintexit. Quid enim aliud hoe loco
per Dei templu,nifi Dominu intelligimus Icium Chriftu?
Bene autemapertum,& non daufiim cernitur templum:
qüiavidelicet Dei filius manifefteincarnatus, veraciter in
carne paflusjmirabiliter in carnefufcitatus, potenter in car*
ne ad cxloseleuatus perhibetur.Quanquam enim bmnes
fandi templum Dei veraciter appellentur,illhd tamejQ corpuspro
humanafalute fufceptum,fingulariterac principa-
liter templum Dei vocatur,in quo bmnis plénitudo diüini*
tatisinhabitatcorporalirer.De quo niminun templo idém ‘ q0\ t-
adludxos loquitür,diccns: Soluite templum hoe, & in tribus lohan. %.
diebus exciubo ///«if.Quod vero efïét templum de quö dice-
ret,euahgeUftafublécütus expofiiit,dicens: Hoé autem di-
cebat de templo corporis fui. In caelo autem hoe témpluiii
aperitur,quia videlicet redemptör ftofter dilpenlatiöneih
human* falixtis* peregilfo in ecclefia praedicatul^jC retihë-
tüt.Vbi reéte adnucfuï>iuhgicur: ïifit eft area iejldmentt
eius in templo ïpfa défignatur pet arcatA téfiaöiènd, -
qó$ videturin templo,ipfa per cadum in quoaperitür tem»
plum,id eft,etedorum ecclefia. Quae propten» area tefia-
menrivocatuE,quia duórumin qa tèftamehtoïüm^VittiiS ’
i.Cor.f.
digito Dei höceft,ln fpiritufahd:q infcribitixr, nbhlam ih
tab ulis lapideisyfèd in tabulis cordis carnalib us .Quae etiam
iuxtafidem Exbdi quatuor circufosaureós habere pèrHi-
betur,in quibus k quatuor vedipüs porteforrquiayidelicèt
Ext « xj.
quatuor eua^eliisarmatür, per qiuea fan dis pr^dicatbrip.
gul^ematur. iiï quayfna quoq; aurea, manna contïnensi.
ineué dicitur,idëft,ifiuini>erbi'fapiehtia, pabulum pond-
héns vita?:neenon & Virga Aaróri jquse frbnduèrat, Hoe èft,
m
approbatie regalis facetdotii, ad cüius membra Petrusa-
poftolusdicit;l^w^eMw regiurh, regale Jacerdotiümi Aperto
itaq; templo,area teftamenti appafet :quia perada noftra
faluds difpenfâtione,in Chrifto aggregatur ecclefia.Poteft
autem in co tehaplum intelKgf apertutta, quo mediatbretn
noftrum legimus in cruce lahceà perforatum : & yila ih-
templo area teftamenti,fiibaudis^ fahguinis &aqmê Qcra-
ïnenta,qüibus ædificatur ecclefia.Sicut enim ex çpfta Ada?'
dotmientis formata eft millier,fic è Iaterë CHrifti pehidêtis
dn cruce fabricate eft ëéclefia. Vnde nècimmérii^^èréo
laéea latere,cu ëxifïet fangui s & aqua, Iohannes dixi (Te .^9-
gnofcituKEtatti viditjeftimoniumpèrbibuit. Acïï ^iisyërbis
Subaudis, tempus aduenit. Qui videlicet idejreo nöh | diceret:Qui afoam dei ih tëplbaperto vidit » quod veru éfc
r PibliQtb.Vet.Patr.TomfrPariu . A N a
lohan.ij . .
K i f
f i