Vitmipj^ntijßodonnßs Efifi+_
' ' fg 8 , ________
^ teientur&agerentpoenitentiaro.Difperdidiergo Gentes
Gentium, tarnen te nolente.de Æthiopia, ^oceft de
Gentilitate, peccâtis nigra & infidelitate tenebrola, defe-
reVitmihi munerà. Ethinc reginaSaba,ideft, Gentium
Ecclefiæ venient audire fapientiam vèri Salohionis.Hinc,
Vtait Ffalmifta, Æthiopia prauenietmanuseius Deo. Flumi-'
na Æthiopiæ iuXta litteram Nilum dicit, qui in leptem
fluminadeducituf. Spiritualitetflumina Æthiopiæ, po-
pülum Gentjum, qui Domino vi&imas confeffionis & o-
rationis & ficrificiàfidei aedeuoti pesons detulerunt. I»
dii inquit iüa, id eft, in tempore quum Gentium credide-
[ rit multitudo, non confunderis tu, o filia difperforum meo-
rum, fuper cunäU adinuentiombus tuü, quibusprauarkata es in
me, eligendo Barrabam, & Dei filium crucifigendo. Quia
tunc aüferam de medio tui mag niloquosfuperbis f«<c,ideftPha-
rifæos & feribas, fiue facerdotes magna contra Deumlo-
quentes. Er non adijeies exalt/ri ampliusin monte fanfto meo,
id eft in eedefiafidelium,ia6lando tedegeneris nobilitate
Sc eleÄione patrum^^bc autem fidumeft quando poll
refurredlionem prædicantibus Deum Apoftoliscrediderunt
,& ô Iuda contrarias ciuitates defolatas feci propter te , &
vias earum feci, inuias, vt nullus per eas tranfiret. Et poil
hcccn fipi'öphetas qui moncrentte,& ad poenitentiam
prouocarent, FecihæC omnia vt timcres me, & fufciperes
dixiplinam. Quod fi-feaffes, non periret habitaculurti
tuum, ideft templurn, propter fceleraquæ Fecëras. Hæc
Domino faciente, illi quaudeinduftria & eX intentione>
manefiirrèxcrunt vt implerent çpgitatiônes (uasi: & qüi
fcftinare debüerant Vt redirent ad Dcum, edlùerfo relti-
nauerunt vtmàlum qüod mente conceperant opéréper»,
agerent» Poflunt hæc tropologice reretri ad Ecclefiam I quæ rede columba vocatûr.quia fimpfices & fine malitia I fimt fideles.fed quia funt intra eam qui eonfieentur le not- :
| fe Deüm,fadis aütem negant,quales funt hæretici &mali
Chriftiani, ideodicitunHæcnonaudiuit yocèm Dorafc.,
ni ,& cuiusmali principes de iudices, hoc eft dodorës ßc
magiftrialfimilànturleonibüs&lupisvèifpçrtinisjhprüm
vias,id eil > praUasadiönes diffipabif Dominusi&yrbes,
• id eft, confidentiam quam in präuis dogroatibus habent,
B defttUet. Dabit etiam iudicium fuum in lucem, finica no-
dfcebuius feculi: & non abfeondetur, qüum exigere coe-
. périt à feruis fuis commiiTam poenitentiam t&tunc dilfi-
pabunturangeli eoriim,ideft ,prau* voluntatesa redo
[there déclinantes. Sed licethæc faciant, tarnen non rece-
det ab eis Dominus ,fed admonet vt dmeant eüm, Si luf-
cipiantdifciplinam: vçrum quia iuftus eft, nôparcic peçcantibus,
fedreftituitqucdinerentur.[.g«4/>r<pfer expefta
me, dick Dominus, in dierefurrettionis me* in futurum.] lud si
& noftri Iudaizantes ad tempora Antjchriftihscrefe-
runt. Putant enim ab illo coadunandaefle omnia miindi
; Gene/, ii. tegnafub vno eius Imperio : & tunc vna, id eft Hebraica
lingua omnes homines loquuturos, ficùtante dilüuiurn
fu it Nosvefcîbeatum Hieronymum fequcntes,iftaré-
feramusad tempora Ecclefis. Expefiame,inquitDomi-
nus, indierefurrefiionis mes., fiue Prasparatead tempiisre-
furredionis mes. Quum enim pollpeccata & vitia, qua;
hint mots an'friæ, äd bônam vitam præparamur, refitrgit
in nobis, C H R lSTV S . Quia enim ipfe eft caput, &
omnes ëledî membra eiüs funt, rede & commôde con-
! * refurgere.dicïtür riiembrisiüis ; ficut ilia confédéré ei in
l C throno eiusjiuxta illud quod in Apocaly pfi promittit:Qai:
; # ! * vicerit,faciam ilium federe in throno meo. Et Apoftoltis^: Con-
^ \ z‘ tnuificauit & confédéré nosfecitin cceleftibus.Votcft. 8c % aCcf-
pi: Expeda me in die refurredionis me*, hoc eft, in temr
porenouifiimiiudicii quando omnes refurgent,& ego
cum memb ris meis refu lgentibus refurgam. Ettunccon-
grcga||Untur Gentes &colligëturregiu ,ideft poteftates
iècult St magiilri peruerforum dogmatum; &tunceffun*
damfuvereosomnem indignationem meant, oniyem iramfuro-
ris met. Super eos quiminus peceauerunty ffunditur indi-
gnatioDomini,quidefignantur per Gentes» Qüi vero
funt potentes in mundo & hsrefiarchs , fiiper eos effun-
dituromnisirafuroris Domini, pw igneenim zsll met deuo -
rabitûr omnis terra Jid eft,quicquid ell terrenum Sc ad cär-
• nis opera pertinet. Ergo quod fupCnus minatuseft.non
eft crndelitatis, led neque nunc quumâdbuC indignatio j
& fiiror efFunditur,vt terra, id eftpeccatorum rubigo,
exuratur. :^Quia tunc reddam bopulis labium eleftum yvt inuo-
cent omnes in nomine Domini, Sc feruiant ei humero vno.]
Tunc» inquit,quum depofuerint errores fuos,reddam
illis labium eleâuin, id eft, antiquum confefliqnis mes
I D eloquiiim. Hocautem erit quum fecundum Apoftolum
rbilip.t. mnomint 1ESVomnegenuflecletur, cceleftium, terreßrium &.
jpfernorum » 0 “ omnis lingua confifebitur quia Dominus Iefets
Chriftus in gloria eß Dei patris. HoC eft enim dicere ,Seruiant
ei humero vno, id eft pari fituotione iugiim donamationis
eius fuaue,&onus ciqsleuefulcipientes. [ VItraflumina,
/Ethiopia, indefupplices mei.filia differ forum mtorum, deferent
ntunus rnihi.'jQrdo verborumeft» 0 filia difperfbrummeo-
xUm ,vltraflumina Æthiopiædeferent munus mihi. Fi-
liairi dilperlbrum vocat iynagpgam quondam filiam,
quam iâm pene in to,to o ^ ^ difpcrferat.*Eftautem ien-
fiis :J0 Ifrael, oiynagoga quondam filia,huncdilper(a &
vnadie tria millia, alia die quinque millia&deinceps
multa millia. Multa etiam turba facerdotum obediebat
fidei. [ Et derelinquam in medio tuipopulum pauperem & ege-
num,&JpcrabuntinnomineDominireliquiaifrael.] Q u ü afi-
ftulerit Deus magniloquos fuperbiæ demedio populifui,
derelinquentur pauperes & egeni, Apoftoli videlicet &
illuminati homines, & qullis opibus mundi fulti, & lpli
fperabunt in nomine Domini Ipfæenim funt reliquiæ
Ifrael, de quibus Iefiias: In veritate reliquia conuertentur. Et
Àpoftolns Sifuerit numéros filiorum ifrael quafi arena marts,
reliquia film fient. [ No» facient iniquitatem,nec loquentur
contra Deum mendacium, 0 “ non inuenietur in ore eorum lingua
dolofd,] vt aliud verbis promant, aliud corde maefainen-
tur.' Quoniam ipft diuiniverbi pabulo pafcentur, & po-
terunt dicere cum Pfal mifta: Dominuspafiei me & nihil mihi
décrit. Accubabtint, id eft, feçure requiefeent in pafeuis Ec-
clefi x.&nonent qui exterreat ,'fide crcdentium fuperante
ömnem perfequutorum fieiiitiam. Pofliint hæc Sc adlb-
enhdum Domini referriaduentum, quum *am éuacuerit
oiiinem principatum & poteftatem, & quum nouiffime
' deftrmftaftieritinimrca mofs,qüändo eledliliberiro omni
cortuptione,& metu mortis acCubabunt (ecutiinpafi
cuis bcatae vifionis Dei. [Laudafill a Sion, iubila lfrael.]ri\\&
Sion fan&aeft Eedefia ékaorum , quæ in fpecula, id eft,
in contemplafione Dominiconfiftit.Hancalloquiturlpi-
ritus fandus ,Vt laudes Sc gratias agantregi Ifrael Chrifto
Domino, qui eam redemit, qui que fadtus eft ei à Domino
iuftitia & fandlificatio & redemptio. Fpfa eft enim filia
; Ierufalcm quæ vifio pdcis dicitur , Sc præfèns Eedefia filia
eft illiusquæ furfum eftlerufalem quæ eft mater noftra.
Manet ergo earn vt exultet, non qualicunque exültatio-
ne, fed inomni corde. Et Caufafubditur quare lætaridebeat.
O h m abftulït Dominus iudicium tuum,hoc eft damnationem,
quando temifit iniquitatem plebisfuæ, quum eam redc-
mit ïuo pretiolb languine. PleniuS veroablaturüs eft in ic-
culi conlummationeiudicium eins, quum eamredimet
de intfcritu,&coronabit earn in mifericordia ßc mileratio-
nibus. Auertit quoque inimicos, id eft omnes perlequutores
fiue etiam turbas dæmonum, & ömnia paci æternæ&
quieti contraria» Dominus inmedio tui, non timebismalum vitra.
Ifa. io.
Rom.y.
Pfal.i l .
Ipk enim dixit: Habitabo in illis, & inter illos ambuljtbo.
Et ipfe filius promittit, dicens : Ad eum venienuts,&man-
fionem apud eum faciemus.Illo ergo in medio noftrum &no-
bifeum habitante, non timebimus malum vitra. In die ilia
dicitur Ierufàlem: Noli timere. In die ilia, hoc eft in fine feculi,
dicetùr ad Ierulalem liberam fandlorum matrem, vei
&b angelis vcl a ipirituiànao : No/i riwere. Dicetur &ad
Sion ,id eft ,ipknv Ecclefiam Domini felidter IpeCulan-
tem. No» dijfoluàhtttr manus tua, quia nequaquam vitra o-
péraberisquod ce Feciflepoeniteàt; Et vnde ei tanta fecu-
ritas,oftenditfubdens. Dominus Deut tutis in medio tuifortis,
ipfe faluabit te ,gaudebitfuper te in làtitia &Jilebit, non repu-
tans tibi peccata tua,i» dileftione tua,id eft, in charitate qua
te gratis dilexit : & exultabitfuper te in laude, quia tu eum
exult an do hudabis'. [Nh^ quad lege receferaut congregOr
t -II . n :____nrîpliaricando a
E
I®.
PfaL 6%
PfidM
Pfui, ic
à,.™ : m t U S M m cfucieris & iriuideis filuri j 3 hoc eft inutjles&leueslqui legem'pca;uaricaDdoà_
-------------- --------î— ;-------— ---- :----------- f*—;— :— :—----- . iinu
p/y.+j.
Pfaltî.
Èxpofitiom
finu tuo recelîèrant,côgregabb,qtiià ex te eriàht.Et iecuil-
dum Apoftolum: Non ftfpulitÔeusplébem ftàm qüam
præftiuit. Hos congregabo &rédilcam ad te, libetans eos
de pôteftate dæmorium, Vt non amplius de eortîm përdi-
tione fü ftineas opprobtiu rtl. SciCndUm Nugæ Hebraiçl
efle didionem apud Latinos vfitacam. Vnde (cirepoilu*-
irius Hebraicam lihguam matrem eflè omnium lingua*
mm. [Ecce egointerficiamomnesqàiajjlixerunttt in tempéré
1 m
Mo, Scfaluabo claudicantem. ] Aperta ipirituslàndli confb-
brio ad Ecclefiartl generaliter,vel Ipeciàliter’ad vriam-
quanque' fideiemanimam promitritul. Multiéhiîh fiinc
qui vel totam Ecclefiam, yel limftâm quamqueànimatn
improbantes St irridenteS, quum vi'dcnt àliquem vitiim
ftndum quiémundi iüntfpernere,& ccèleftiaàppetcre,
folent dicerë.Trifînns eft,nott'fic viuit vt nos, côniiçntus
hominumfugitjdélitiàsniuridi ïpérnit, Sïèie&cà hüiüfi
modi. Qui vero infidèles fimt ëxprobraiV illi crùcfem
Chrifti:& fi in aliqua viderinreû tei«5f ione, dicunt quod
in TobiafiindopropinquidiçebàntePbifitntiuftiti*tu<e,&
eleetnoßmd quosfociebos? PolHcetur ergo Dominus de tali-
bus fe facere vindidam,Ecre,inquiens,kf^ri4m omnes qui
offlixcrunt te in tempore illo, &faluabo'claudïcantem fnxc affli-
dlam Ecclefiam, fiue fideiemanimam, quæin præiènti vi*
ta Diabbli fiùe membrorum eius perlèquutjone preflà
natat inter procellas, quum tarnen fixo & folido gteflu
ambulet. Hane ergo claudicantem &,affli(ftam|làlüabit,&
àbiedam congrëghbit.' -Abieifta quippe eft Ecclefia & o-
mriis fidelis anima apud fèculiümatores» vtfiepiffimeiiï
Pfalmis iànâri conquëriintur, & dic\ini:Nùncautem repuli-
fii&confudifiinos. Necmirum ,quumipie qüoque Deifi--
lius ex parte humanltatisdicarpatri : Tu vero repulifti & de-
fiexifti, diftulifti Chriftum tuum : [ Etponam cos m landein & in
nomen.] Quos., nifi filiós abicélæ &claudicantis ? Petrum
videlicet & Paulum & reliquos landlos, quorumnomr-
na cum gloria magnificantur totö orbe terramùi diftuïa.
Hoc autem fiet,quurn adducet & fufeipiet filios afflidlæ,
quum fuetinr pôfitæ in gloria,&qù ùm de eofum yidèorià
&triumphis DbtninusfUeritgloriatus,fîcut &de pàtien-
tiâlobgloriabitur contnxDiàboliim. Turi‘ü,vidébünteff&
foelicës , quos irt præiènti putabam éfle milèros. TUffç
cèrhent-captiuïtàcem réduei in coeleftem Terufalem iu
gloriarn æ ternamle autem ' rèlîirgere ih confulîonem
æcérnam. ■ ' ■ } ■
finit Sophonra Ptopheta.
A G G Æ V S PROPHET A.
C * t:
PROOEMIVM IN
AGGÆ.VM ‘PRO PHEGgoeUs
Prvfhèià ftpuiFefitàUs inter-
)>fetaiUr
auratiopfern tçrnpîi Domini ç f
contfqioneyp Gentium (jr mundi co-
, wiotionem ç idque fu b figura Zoroba-
bel & leßsfacerdote & Efdr^nori-
diiin re&dißctiba Ierufàlem, rtu templo Domini, tiabita-
béautemgopulia m ddornibîiè'cencatiif ç f hi'onilibUs,
f uap}' opter‘non Indighi e?iim
$wm àtfià tàfarH 'üema,
gt étantfufDariofPerßrim rege, qui interpretator
Çkne'rationeâfaàljiß u t qu#filcronti eos deßgnans» qui
bperibmßüt'Likidinißritiunt', 'Tqlem regem mer eb at nr
ïàpitttei qui- fine tëtnpfo Dei er at: non
^ .bitàbaitJ
N annofeçundoDarijregis, in mûfefèüto, indie
vna me »fis, ƒectum eft Verbum Doinini in manus
Jggai Prophet*,&€.] Bindrius numeius læ-
pillime in malaponitur figh'ficatioiie. Di*
üidît enim primiam vnitàtem & cöpukin
ëôniügalem , lïlié difeordiam defignat. fn Gerieft qito-
qué qriam in-aliorum dierum omnium côrifiimftiatiô-'
nem dieatnr : Vidït ^cus quod efièi bonum ,in lèciindidiei
fine nort habetur.-In ftxto quoque menie milia eft le-
galis iblennitas, hcüt in aliis, quia ferüilîa opëra & la-
bores defignab. Rede ergo in anno feçundo Darij*, le in
menlè fexto fit verbum 'Dumini ad Aggæum ptopter fii—
pradidascayfàs, quia templum non habebint, &in co'n-
Cattis domibus habitabant, & qüiafub Dario cafnis ope*
ribirs ièruiebant.Quia vetoaltare ædificatumerat,&furi*
damenta tempii iadà, idcirç<>ih vnô die rtienlis fadum
eftverbüm Domini ih manu Àggari. Oftendlt eum bona
hafiuille opera, atqire in eiu&tâdis rëqureuiffè verbum
P el:. Agga&s, vt diiimus, interptetatar^Fefiiuus, eX quo
innuitur quod qui folennitates Domini riOri in fermen-
to malitiæ& nequitiæifedin aZymislynceritatis &vërita-
tis ftudetcelebrare,talis pöteft lèrmoïiê'Domini récipe-
read Zotobabel lîiium Salathielducem Iudâ,&ad Ie/ü fa*
cprdotem'magnùm. Salathielifte, cuius filius diciturfuift
feZorôbabeljfuit filius ïeehoniæregi's qui’in Babylonetri
Captiuus düdus eft. Interpretator autem Zorobabël iuxta
varios Hebraicosàceenm«, vel plustus adiacens, fiue expé-
fitus, vél Óf tus ïn%abylotie, vel trinceps in Balÿlone : & défi*
gnat Ghriftum Ie(üm,qui ædificanit templ^nDeo pài
tri de Viüis lapidibits»hoe- èft, vtriufijuetelfâmêhtî &po-
pulifidèlibus/ lplè qûafilargiffimæ fiuius vbnæ expofi*
tus eft nabis adbibendumrSëd vthunc poffimùs biberes
à Dëo debemus pecere,quod innüicSalathîel patér eiuS,r
qüi interpretaturPeritioDeL KicnatuseftinBaéylohè,
quæ Gonfiifio interpretariir: SC Ghriftus Dëi filius in
côfufione huius mundi incarnatus ap'paruit, vtnos qiiiiri
captiuitatèpeccatiténebamureriperét;&adrepr#fflilïïonis
terramteduceret. Faduseft ergo fètrtto Domini ad
Zôrobabel, faduseft & ad lelùfàcerdoférûa'gnum. Iyxtà
hiftoriam quidem Zo&babeltfHfcft#âiië*ftjérii«t'ïhà>l
ininesî vmis de tribu Iuda &ftkpetdÿa)ëltërdeftnpd
facerdotali. Myftice Vero Vnum eurttlëmqfùfe defignànï
Ghriftum, qui eft verus-rex &rmagii&s fàcëfdos? cüiaS
typum fècnhdum qüod re*eft gerebat Zorbbabe^'lè-
cundum quod làcèrdos tj^pum ciuS pOriâbaf lélüS • qttj
erat filius totèdec, qui'intërpretatur Doiftiüüs iuftu^
Siquideni Dominus jüftus eft pater & ÈrfdùsiCtiiusèft
filius Iefiis Chriftus, etianl Dominus luftu’s & laluntOS
noftët. [B*càitDominmexcrcitHum,dicensXFoptt!iisifiedicïft
Nondum Venit tempus domus bemint adificandâ: J Non hoc
Zorobabelnec Iefiis iacerdos* m'agnus diCebanti fed pö-
pulus qui de captiuitate teüerfus adhüO lub Dàtiè feïàt.
Siclpecîâlitëromnis qui ferait voluptatibüs-éarnisv non
Vulc incra lèdemc pédoris fiio ædificate Domino tem-
Iplüm püdicitiæ. Poteft hoc Indæos huius temporis’
jrëfbtó,<jai Antichrift^m pro vero Chriftoekpedant,&
.dicunt iiôn elîétempus aptum ftiæ Ecclëfiæ, quia non*
^dumVénitÊhriftns. [■ Et faftumeilverbuitfBomilii in-manu
■Aggai, dtcénS : Nunquam tempusvobiteft n habitétü in domi-
bus véfimlaqueatis, & domus iflà defer ta?] Contra hoc-
quôo populrts dicëbat: Nondum venit telnpus domus
Domini sedificaridæ> profertuf relponfio. DiGendum
etgoqaod-tiectempûs ëft vt vos habicetis iricompofitiS
& ornatis domibus : quæ non folum ad vfiim fimt, led )
etiam ad delitias: &diâris nondum effè tempus vt méa,
domus reædificetur, in qua filèrant lànda. làn&orutfi & j
Cherubim, quæ none Iqualet lûlitüdiflè'i tqrretur tëftüi
perlnriditurplüuiîsi[Ef rtunCbac dicit DoWinusexercmm:
Pénïoecdtdjivefirajiiperpids v^«,iÿG.](^Mriqn^*<ifcicrst
Nbndum eft tempus re&dificandæ doiriusDohiinl con-
fiderate
! i l l
Çsifief, t.
.Parai, j.i
i 1