Ich. r.
x .C o r .iii
13
c
Gen. I.
Matth.xo.
M a t tb .iy
D
Matth. i$ .
Ambroßi Ansberti
vtrün(jtterefera,vtpöte per duas partes bïftHónis,rtbminis
icilicecac Verbi,& perfbhæ qualitas, Sc operis infinuetur a-
Iperitas. Eft quoq; adhucaliud nomen,græcalatinaq; con-
fuetudine apud poetas hiiitis fèculi vfurpatum, apudvulgi
vero rnültitudineni pene ignotum. Qüöd fi græcis literis
quibus ipfi numéros lcnbirijt,pxarefurjiplp lexcehtefimus
fèxtus numerus impleïi vi- t ccc y x ccc i 1] titàh,dicitur vero
detur. "Eft éhim riomerij t « i r a vlibLEt reuera hon
ablurdum habet intclledturri,vt daninatus ille' homö tune
folem feiuftitiæ allèrat,acluçem veram quæ illuminate»-,
ifthem hominem veriidtftëttiînhunctàundumi cum fit iii
eoapoftataangelusi fcrärisngurdhs fèiri ângelufnluçis,lua-
dèns homtnibus le lüdem verain profited fquos Vult àlu-
ceiuftitiælepararé. Nàm eClî Iatirte profèramus. qualités
ille homo pëccati.fraudalehtèr lucem le Vocare niadeât, iri
ipfis enam latinis fitèriS'hué riiuj d i c 1 v i Nam aptid noà'
mérum in uenî mus hoc-rivocfb:jd ic l vx 'quirigéntos , i,
vnumicjCèritivmihquihquagïhta: v,quinqUe. àtjdècem per-
ficiunl* Qui fitdüfduâiViëïccerîtos lèxagintàlèx conntm-
maOt.Etquià latino lerpnori^huhc .humer uni etiam nomine
in Îatihôinuénimi&i pomitbiis adhuc eundem numë^
rum, fi pèf litèra1; græcas fcribâtur,Gothico nomine repente
hoc J iii V1 cc yiii c xxx 1xj$ cc genlericus. Qui filnuldu-
culmeni eriguntür hire idem denarius nuhierus dccîes
multipliCatus, ad centeharium pértingit. ' Quia vero fine
èlementis mündi vifibilibus in lèx dièbuS pera&is, fiue
decâlogi ihandatis lexdiebus peràgendis,lêuperfeâ:ioni
labóris finis creditür imponendus; digne idem numerus
centenarius fekies multiplicatus , ad lexcentos peruenit.
Q u i cum ica lint , nöri inconuenienter exiftimamus, vt
idëmieiiariùâilurnerus luis partibusmultiplicatus,omne
tehipus vitæ prilènris quod lex mundi xtatibus pèragitur,
fignificando pctçurrensrnouifiimUm etiam tempus, quo
finis expeda.tür adfuturus, Ipecialiter defighet, & Vt initia
fibi cum fihe cortcotdàri videaritur, adiieirur ad lexcentos
fexaginta,idem fenarius:& fiunt lèxcenti fexagintalèx.Nam
& nomen Chrifti, quod fè p,er hÿp.ocrifift fanditwis anti-
ehrillus nitituf vlurparc, prope lllüm dierum pèrneit nu-
mèram, quèm în perlèciftipïie ëiuîdèm anticfrtilfi Êiç A-
bôÊalyplîs làepiüspïohunciat affutünihiiid eft,dierum thil-
leduçentorùmVigihti ^ c c x cc ccc v x I Ghrifti. In fcuius
qdinque, h de m o d ô ïj^p .f. <r r t t j Ipecie.. frâudu-
lenter iè opporiit aduèrfitas , in jçharà&èrë feilicet lu-
modö. Iy * » & » ç i \ K \b s £li,Faciünt fexcëhtos lex-
agintk fêx. Interpretatie àutem nomitiis eft eiufdem, gen-
uum lèduârorjin eo Ghriftô épntrarluiri, quo ille lèdudtot,
ifte Vëro dicftür gentium Valuator. Siue ergo hoc ,fiueillo
modo* fine iri Gfæca ifiüé iriLatina, fiue in Gothica lingtia
hiè numëriis accipiatûr., lion incongrue âd antichrifti peir-
ibnam refertur» Sëd eft adhuc quod de fcodem numéro
fubtiliinueftigationepenfemüs, vtpluradeeo offerentes, ;
ledtori pleniits (àtisfaciahiûsj. Dicatur ergo i Numerus eîiis
lèxcenti fexagintalèi. Senàrius quippë numerus apud fe*
eulaiem féientiam ideo perfédus eft, qüia primus in nu-,
mèris compfetur pattibus fuis ,id eft ,Textä fuiparte, tertiâ
& dimidia, quie funt vnum & duo & ttia : quæ in fummam
dudta, lèx façiunt: nec alius ante fenàriuin numerum rfepe-
ritur, qtii fiiis pattibus dum diuiditùr ■ tota eiusfumrfia cö-
pleatur: qûique dum à lèxta fui partei id eft J b v^io lndena-
rium, àtertia^utem invièenarium j’à dimftfia vèrörnulti-
pUéatü^ift trice narium furgit , qun (î q uad «itu rp denatium
reddit. S Sed vt folidetur rurlum,d lèxta lùi parte,quæ in de-
nariiim lùfgit ,* ad centenatium pef uenit : wcq; in fuis parri-
b us mulüplicâtus, fexcen tps conlümnVàti Sed quia cunéta
hæc perlacræ lcripturæ cellîtudinem piroficiendo tranl-
cendimus, ibi lenariüm,ibidenarium,ibifexägehariuih,ibi
céntènarium,vnde fîtperfcâ:us,inuenimus. In Icriptutae-
tenim làcra nunierus lèriarius ideo perfeâus eft» .quia iti
mundi ffigine dominus eàqux primo die coepit, lèxto diè
opéré impleuitjÇum hôminém proptèt qüem cumfta trea-
uerat, adimaginem fuanlfecit. Denarius, numerus in eo
perfe&useft,quialexin decern præceptis cocluditur. Om-
pis culpa non amplius quam per decern verba cohibctur:
atqueenarrante,veritate3operatores vinei deiiârio remu*
herântünSexagenarius in eo perfeóhiSeft,quia omnia q
iri fekdicbusöperantur.eiuldcm decâlogi ftiandatis con-
cluduntur iatqueeuangclico proteftante eloquio Jerrabo-
nafruäumfixagefimum reddih Centenariusin eo perfeâus
eft, quia dum decâlogi mandata decies m ultiplicata corn -
préhendit.omnem operations fummam conclhdit. Nifi
enimceritenârius numerus perfe<ftionem delîgnaret, ne-
qüâquam Dominus ad dilcipulos diceret : Otnnis qui reli-
qtièrit dömum vel fratres i aut{ordres, aut pàtrem, aut matrem*,
aut vxoretn, aut filios, aut agros propter notoeti tneunr.centuplum
accipiet,&vitam aternam pofsidebtt. Quia ergo primus ho*
mólexta die conditus, v itx pracepta conterancns, huma-
numgenus à legè conditoris ekclulcrat: fed tte fine lege pe-
riretj diuina eum pictas decâlogi mandatis adftrinXit, red
e dfextapartefenarii iVnüsad deceiri peruemr. Et quia
eadem præcepta lex diebus quibus operari licet , itapera-
guntür.vt étiam làluatore in lèxta mundi ktäte apparente
ac legeöi mandatonim in decretis euacuante, nequaqüam
abolerijfedimpleripræcipiantur : beneidem denarius fe-
xiesmidriplicatusjle^ginta perficit, Onaautemiplade-,
calogi mandata quidam tranlcehdcntds , in perfe&ionis
perius exprelîo, vbi compendiptotum
Chrifti nomen includitur. Quia ergpho-
moillepeccati j filius pcrdiriohis,'Chri-
ftum felè elîè fallaciter nouilïîmil lècülil
diebus affirmât, tan quam iplè fiftopdi-l
tor omniuih,quae ih lèx diebus perafta
voluunturj lèque &• & «, princrpmm & fi.
nem,& Deum fcilicetante fecula,& hominem in fine lecu
lorum meheitur : rede numerüs beftiæ per intélle<ftum
computatusfexcèntefimüs lèxagefimus lèxtüs, omhe tempus
vita: pràîlèritis cothprehendens, & diabolic® fraüdis
nequitiam, & finalem leculi terminum oftendif. ' Verum
quia Idlutus quôquë humferus hominis, præfatam rurliim
dierum mille ducentotiim yiginti quinque perficit fummam,
non debemus elîè ad indagandum pigri, maxime
cum aptus fit idem lenfuS huieexpofitïoni. Inquadrage-
hario efenim atqde lènario numero, inlînuatàm nobis ihe-
minimus dominici eprpons fôrtnafti, quàm pro primi A-
dam erroribuscorrigendisi feCühduS Adam Chriftus del
beata virgipe fufcêpit. Propter quod in eüangelioait: ^ |
ùite templulfihoc, & in tribus diebus excitabo illui. Etrclpon-
dentibus Iudsis, quadragmta &{ex annisadificatümefttem-
plum hot,& tuiti tribus diebus exiitabis i//»rf.?Quodeuange-
lifta exponens,ait. Hoc auiern diqebat de templo corporis fut. Inl
quibus feilicet verbis & errantes non errabant , quia hoc
quod de templo terreno®ftimabant , d'e corpore Çfirifti
prophetabant. Necimmerito. Nomen quippe Adaim lite-
risgræcis exaratum ,lècundûm quod ipfi numéros com-
pütant, quadragenatium & fenaïium complet hpctnpdo.
î iiij i xi Adaimquifaciunt quadragintafex.. Siautemïblè
■ a i a ia quoquenumerusfueritfblutus,&perlemetipfum
ficut latine dicitur, græcis liceris fcriptus & du«ftus, id eft,
quadragihtà lèx, illum profeèlo üumérum cbthplet hoc
to o -1 xx lxx cccc i iiii c i iii x 1 ccc i ce'v Ix Quadragin-
do: «I K o v u i ç a y 1 v r a <r * % ralèx,qui fi-
mul d u â i, fàciunt mille duCentos vigintiqùinque. Ecce
etenim tempus illud,quod luperius incharaétereexprel-
fùmoftendimuSjhunc loluti hominis digefta fériés,eiuf
demnutoeri fiimma demonftrac conclu di. Quamobrem
dum fibi Vtraque co^ueniunt ^noriinanisjïèd ccrti câtilàm
myfterii indubitanrer oftehdunt. Hinc eft enimqüodde
fimulationeantichrifti Apoftolusait ItavtintemploDtife-
deàty ojlendetii fe tanquamfit Deus. Vt videlicet ficut fallà agni
occifi imitatione ac rerfim fini ilium , quæ luptâ menii-
hjmusjfic etiam in templum ie Dei arte,non v eritate trans-
figuret*
Polïimtquidem de hoc numeroplunietiamintelleâui
aPcaP^0^erri,fed iam iftadebent,lufncere» Inter hæcautem
quæftioanimumpullàt, quomodo vera fit expofitio hxç,
quam modonrotulimus, cum dies mille ducèntivigmri
quinque in chara»ftere comprehenfi, a tribus annis & lèx
mcnlibusqui in perfecutione antichrifti fpecialiter aclæ-
pius deferibuntur, duos &'quinquaginta dies minus habe-
jÿîdeantur. Qham quaeftioném- nifi enodauerimus,irri-
dendus potius éric,quam lulcipicMdus,pr®milIçexpofitio'
n
lo'im.i,
mm
H
Daniel- h -
_____________ . . . . ' 4 4 jr
! Nuncvlqùe tri lira expónebamus, lèd Deo‘gratias,qnîa
ad lætaenodandàtta'nlxuimus. Hincergo lætaptocedafo-
ratio, hinc iucunda proueniat eKp'ofitio.Quid autem acci-
pimusperrpontemSion, qui iritërpretatuslpeeulam fo>
nâtmifi faniftam eccleliam, quæ & ventura malacaüénda
dehunciat, & bonà æterna indelinenter Ipeculari cohteri-
ditîQuiàn. Sioriecclèfiâm defignet, teftatùr Plàlmifta, di-
cchs: Mater Siotidiceihowoy & homo fallus eflin ea, & ipfefun-
d.iuit eafn altifsimus. De qua rurfuto per eundemPfalmiftam
dicit'ùr.Quiconfidunt inào vino ficut mons Sion, noncommdue-
biturinaternum, quihabitàttnlerufalem. IplaeftergoSibn,
quæ & Ierulàlem,làn£fca videlicet ele&orum écclefia.Quis
vero ifte agnus fit,expPni hécelïe non eft,lèd dici opus eft/
Ipfevtique eft, qui in vefpera diei pro làlifte mündi immo-
latus eft. Dé quo à nobis pro amoris eius magnitudine -, Io-
hanhfs vocé læpilfime diôlum ed:Ecceagnus Dei, ecce qui toi-
litpeccftta m«#*ft.Et de quo alibi Icriptum eftiOblatusèjhqüià
ipfe voluit:&peccata noßraipfe poriabit.Qui aufém fignifican-
tùr per hune numerum lacratum inilî (vtexconfequenti-
busagnofcitousjcarne &anirha virgines ChriftifQm videlicet
numerus ca^quam finitus pro infinito debet inteßigi,
&facratuslecretilïgnificatione myfterii. Centenatius et*
enim numerus in diaina lcriptura, lèmpër pçrfçâus ofteri-
ditur. Vnde& a làluatore iri euàngelibdeiaâisleminibus
dicitur: Alïudceciditinterramboham, &orium, fecitfruäunt
cen'uplum. Quod feil.iuxtapaternarii traditionetoiad Virgi-
num pertinere probatiurprofeffionero. Rurliimque phari-
læis parabolam proponens, ait : Quis éx vobis homo, qui habet
centum ouei, &fiperdiflertt vnam ex illis, nonne dimittit nona-
gintanouem in deferto^&vàdit ad Mam,qua perierat, dotiec iriûè-
niat i & illud quod uipra pofîtimus, eiufdeth làlliatofis di-
6tum:0w» isqui r cliquent domum velfratres,àutfor or es > dut putrem,
aut matrem, aut vxorem, aut filios,dutagrös propter nomen
meum:centuplum accipiet,& vit am aterndm pofsidebiti Quädra-
genarius autem numerus qüanquam multis^diuinis coat-
teftantibusoraculisprobeturperfeiStus, in eötarnen riP-
bis maxime commendatur, quo Vel decâlogi mandata per
quatuor libros landi euangelii quater düda adimplentur,
vel quo dominus nofter quadragihra diebùs ièiüniuhl pér-
egiflè cognolèitur.Quaternarius Vero, filië propter quàtüôf
luafenfus.Sed'lcîendumriobis eft, qüia præfatum perfecù-
tionis tempus nec vno femper mo^o, nec fubvniusciuf
demquenumeri definitione, lacra fcriptùrà ponere con-
fueuit. Nam & in hac Âpocalypfi de multere quidem parturiente
dicitur: Data funt mulieri dua aid aquild magna , vt volant
in defer turn in locum fuum\ vbi alatur per templis & tempora
fr dimidium temporis, dfacieferpentis. Rurfumqlie idem tempus
recapitulando compleditur, cum de dracorie*& beftià
dicitur : Data efi eipotefias facere menfibus quddraginiaduobw.
Superius veto eiufdem temporis humerus ita termiriàtuf:
Et dabó duobus tefiibus mets » &prophetabunt diebus mille ducentis
fexagintaJLi certe quadraginta&duP merilesjid eft,tempus
& tempora& dimidium’ tempus.decem Sc féptem dies lu-
perrailleducentos lexaginta, haberévideritür. Sednecin
iftatantü Apqcalypfieiufdem temporisriumerus vàriatur,
cum in Danielis vifione idipfum fieri reperianir.Nam cum
angelus qui eidem prophetæ viliorié oftendebat, de nöuif
fimis tnbulationibus qiceret : VeMet tempus quale non fuitj
ab eo ex qUogenteseffeeoeperuntfupcr terram f vfque ad tempus il-
/«<l,&c.atqueid’em beatris interrogaret Daniel, vfque quo
finis horum mirabilium, fècütus angelus expofuit, didèns:
Quia in tempus temporum,&cum compléta fuerit drjperfio manus
populifaniïi,complebuntur vniuerfa /;ic:tcmpus fc.temporum,
vnum & duos annos fignificans, qui faciunt dies mille no-
nagintaquinque. Quod rurfum tempus exprimit, dicens:
A tempore cum ablatum fuerit iugé facrïficium, & pofita fuerit
abominatio in defolatione, diebus mille duc,eniis nonaginta : Rurlum
que hoc iplum tempusfepneludie, dicens: Beatus qui ex-
peftat & peruenit ad dies mille trecentostrigintaquinque. De cuius
exprelfione temporis alibi aic,ciyn lamftös in manu anti
chrifti ipfo in tempore tradi dénunciat^mwori.’i contra ex-
celfum loque tur,&fdnttös altifiimi conteret, & tradgiturin manu
eius vfque ad tempus & tempora & dimidium temporis, id eft,
tribus a.rinis & lèx menfibus, qui faciunt dies mille ducen-
‘tösièptuaginta&ièptem. Ecce etenim vno in loco dies
millenonagintaquinq;, alio autem mille treceritos trigin-
taquinque, riiias veró’mille ducentos lèptuaginta* poli tos
inuenimus,qui eiufdem temporis fignificantquantitatem.
Quæ cum ita firit, non abliirdein chara<ftére,quo dies mil-
le ducenti vigintiquinqué continentur, eiulHem temporis
quantiratééxprefsafuilïèdiximus, perquâfraus&nequi- paradififlumina, qüatuorque eüangeliaChriftiifèüprp-
tiaillius hominis perucrftoftenaÄcur. Nam & ingræco I pter quatuor notilumas mundi parres, quatuorqueprinci-
ccc v cc cc v c i xx Ixx 1 ccc i v lxj teflèracontahex, id eft, j pales virtutes,manifefte pçrfedus nabétpr. Sed & millenà-
T t a <r s g et K o v r a i Ç | quadragintalèx » per j riusiniplà làcra lcriptura verepérfèdüs habetur, quiaap-
fuos charaderes Icriptum, Ipecialibus numeris fiaflîime* pellatione eiufdem,vniuerfitasdefighatur. Vridèlcriptünl
tur, ab iplîus fignifiçatiônç temporis non elongat. Facit n* J eft: Verbt quod mandatât in millegêneraïiones. Cumériirané-
mille trecentosdeccm&lèptem.Sed quid fibi vult, quod ! quaquam;credendum fit, quod ad cènturii gèrieràtiories
hic numerus circa ipfiris figaificationem temporis ita va* I mundus eXtendatur ; qüid aliud mille gehèratioriibus ^ hifi
jjSB
riatur, nifi quia per hoc faélum ÔC diei iudicii ac lecundi ad-
uentus notitiainipfius etiam nouiflimisfeculi diebus po-
ficis hominibus denegatur > & deuotis ledoribus exetciriu
pii laboris miniftratur. Inquirentibusdenique dilcipulisac
dicentibus, Domine,fi in tempore hoe reftitues regnum ifrael? re-
'fpondit, Non eft veftrum nojfe tempora vel momenta qua patet
pofuit infuapotefiate, hineperpendant, hinc erübelcant, qui
lèx mundi ætates lèxieslenismillibus computàhtes , too*
uilfi mum tempus lua temeritatelcirè lè ia&ant, fi etiam in
ipfo finè pofitis hæc cognitio denegatur. N on n. lèx millia
annocuhi fcripnira computare nos docet, lèd ex mundi æ-
tatibus omne tempus vitæ prælèntis concludi. Prima etenim
lèculiætas, duorum millium ae quadragintaduorum
annorum curriculis èuoluta cognolcitur. Sexta autem ac
nouilfima eft,quænunc agimr , quæ quanto temporis Ipa-
tio proteletur,ignoramus. Et quidem figria quæ a domino
ineuangelio de fine lècoli prædiéta liirit,compléta iato cer-
ninausftèd quantum adhuc ipfius temporis finis in lorigum'
protrahatiuvrielcimus. Atcótraqui dieunteufiniti fuërinc
fex millium anrii,tuneeritconfummatio:quidaliud agunt,
quam contra dominum interdiäiacempo’ra fe feire iaâant/’
Sedabfità fideliuto cordibus , vt hoefe Icire aqt dicantaut
cupiât.quod dominus etia angelos latere voluit. Sequitur:
Et vid i, érecce agnusftabat fufiramontem Sma, &
cumillo centum quadragintaepuatuor milita,habe^Êuiaz
men eius nomen putris einsferiptum in fro n tib ^ ^ fs.
generationum^vniuerfitas figütatür ? Hincëftj qiiöd hóe
pnelens tempus a pafliorië domitoi vfque ad finerii lèculi
milleriario anrioruin numero in hac Apocalypfi defigna-
tur,cum pCrf ohannem de lanétis dicituitEf pixerunt,& rt-
gnauerunt cum Gbrifio mille dnnis i cateri mortuorum noti vtxé-
runt, doneeconfummeMur milleantii. Sciendum etiam quod
hic numerus ex alia ratione inuenitur perfedtus. Nam propter
rationem conquaternanté trihitaris, fiuë tresper qüa-
tuor,fiue quatrior per criaducamits, dd duodenarium për-
uenimus,quo f. pene nullus in nutoeris laCratior inuenitur.
Siue autem ter duodenos per quatuor, fiue quaterdècies
dipondiuspertria'ducamjjsj centum quadragintaqüatuor
peificimus.Siue ergo ifto,nue illp mödo,hicnumerus quia
perfeeftus oftenditur, tanquam finitus pro infinifo debet
accipi.Dicaturigitur: [ Vidi?& ecce agnusfiabatfupra montem
Sion,& cjsmeocentum quadrngmtaqudtuormillia, habentes nomen
eius & nomen p'atns eiusfiriptmn infrontibusftiïs.^Q quam
mira, Óquamartificiolafunc eloquia Dei >o quamoppof-
tunehocinlöco agnus'vidtor contra beftiam opponitur:
agni vidtores, agno triumphatori adh®rentes : agni cuni
agno, contra beftias Ariupos pugriantes: agni cum agnb,
béftias&lupos luperantes; agni bellatores, chafadtereni
befti* abnuentes , vidtorias agni depidlas Sc charadteres
] f rorice habentes.Et reuera oportébat vr oftenlaimaginaria
j fimilitudine, quam colic &cuiféfimilem facitaduerfitas,
:in charadtered^autnomine vel numero nominis, inuidta
quoq; eccleii* caftra demonftrarentur, ne tam vëhementi