Vndep&tet quod morchja, quamuis proprie de vxore al-
terms dicatur, generaliter tamen vtfaifas fum, pro omni
libidinis inceftu interdicitur. Simili qaoquc mode & hie
cum mulieris concupifeen tia,qu£ veluri generalis.de cor-
de toliitur,nemcechus fit Chriftianus, vt Etiangdii itiffti-
ftitia plenior commendecur; protinus liquet,c6cupifeen-
tiam mafeulorum, velalicuius libidinis flammam , quae
potius monftra flagiciorum font quam vitia nuncupanda,
rundicus a cordibus tollenda mandatfe. Quia prcife&o
ficut maior ex Euangelio caftit&is iuftitia exigitur: ficc
conrrarioacriorpcenareis exeoincutitur. Vnde fummo-
pere curandum npropaffionealiquatitillamur, tollamus
oculos mentis ab intuitu operis, deforce leuis foggeftio
tranfeatin dele&ationem & affedtum cordisjne rei ex paf-
fione dc^ibertatianimi pro fedto damnemur. Quid putas
abfentes quando fimus, fi feeminam; aut quodicelettius
eft,aliud aliquid ita corde afpicimus, vt fifacultasadeflet,
definkum habeamus intus,&perfonam quamliberacThoc
meditatione reuoluimus in confcientia: nun quid non ad-
ulteratur corde, vbi talis verfatur deliberatio, etiamfi de-
fit fpeciescoram iftis exterioribus oculis, quavifu concu-
pifeatur? Immo turn adulteramus corde,cum illi aperiun-
tur oculi, quos propter pcenarn peccatiprimis parentibus
male apertos in Paradifo legimur, & carnis incentiua eos
afficiunt; tune fane in affectum libidinis laxantur fbena
concupifcentiarumjverfatur fpeciesante mentisoculos,
vbi non voluntas, fed fbladeeftoccafio peccandi. Qua
nimirum intentio.non propaffio,fed vctQ& vocn tur,quia
mens maleilleiSta tranfiuit ad paffionem confehfes. lure
igitnr ex Euangelio talis deliberatio in omni moHmine
vitiotum, pro opere rCputaturante oculosintedm iudi-
ds,quod ex hoc quifque cenfetur, quod eft, vel quod corde
gerit. Nam fbla bona voluntas & pfrompta deuotio
mentis, cumdeeftagendicopia,quod procatitatisaffe-
ftu apudpium remuneratorem acceptabflis fit, nemo lane
quiarabigat, nemo qui dubitet* Placetigitur quod in
terns pax hominibus bona: voluntatis, ab Angelis, ficut
& Deo gloria in excelfis praedicdtur.Sic lie planed contra-
rio, quorum voluntas deprauatur,&illicitur fratris ira vel
odio, feu cocupifeenria incefti vel flagitii,luku aufquibuf
libetmalitiaeaffedionibus.&deliberationevjtioru pafei-
tur,iure teams lupplicium iilis denunciator; quia nofecu-
dum|q> quis non potuit,autno licuit, fed fecundu m quod
fuit&propofiiit ex cofcientia,aut accufetur.aut defenditur
in die cum iudicaueritDeus occulta hominum. Sequitun
Q v on fi oculus tutu dexter fcandalixat te, erue eum &
pr«9«<tfott.]Haerethjeelententiafiiperioribus,vbiait,qui
viderit mulierem ad concupifcendum. Ex quo liquet , o -1
culumdextrum, quidquid mentis deledatione interius
concupifcitur.intelligidcberejquiaprofedo, cumille' interior
adioncupifcendum aperitur, mbx turbati motu libidinis
acriusfeandalizamur. Dexterveroex melioripar-1
re mentis non inconuenienter dicitor. Quia ficut pra-
ftantior pars corporis dextra voeata eft: itayifusille ab iii-
ttfc, quia praftantius videt, rede dexter eft nuncupatus.
Scandahxataiiwm, cum ad eoncupifeendum aperitur, &
,niens per varias & illicitas cogitatiopum formas a ftatu
puritdtis & iuftitia captiua ducitor. Qui nimirumoculus
dexter dum ad concupifcentias illedus trahirury&eruen-
dus & proiiciendus eft a nobis, ne per eum noxiacarpa-
mus. Euehdus lane ahtequam labatur in vitium, ne quod
innobis optimum eftcitofiedatyradculpam. Quidigi-
tur magis Icandalizarepoteft, quam quod nos reuocac a
propomo, & remouetdeviaiuftrtiae i Ergo nifi primum
parentem hie oculus feandalixlafiet, nequaquam timore
ac pudore preflusa facie Dei, locatus in Paradifo feab-
fcondifter. Qjiem fipriulquampetulanriaeura foedarer,
ab intuitu vetiiireupcaffet, nequaquam fcandalum patereturerroris.
Etideo proiiciendus eftilico talis afpedus,
antequam mens labatur in vitium, non quia dexter eft,
fed quia Icandalizat nos male' concupifeendov in lege
mandatorum Dei quam bene pbfitos. Alioquin quam diu
in caritate defigitur, continuandus & feruandus eft in
alpedu.quia pax multa diligentibus legemDei a<^efle creditor,
& nullum iilis feandalum deuenire poterit.i Quod
fi nos Icadatiiare coeperitab illecetra deledarionis , mox
cruendus'eft yifiis cogi tationum ne forte videat mulierem
ad eoncupifeendum. Abiiciepdus eft ergo, ne ad ea qua;
carnis funtextetiusfe diffundat ,»fed purgatus difeiplmis
coeleftibusjfemper veluri Chérubin circa aram in propi-
tiatorium le referédo cuftodiat. De quo nimirum vifioips
oculo in Cantiçis Ecciefia: à Iponlo canitur, Vulnerafti cot
meumyfiror mea,vtdneraßi cor men in vnocrine coUttai. ] Vul-
nerauicenim cor (ponfi in vno oculorum,caritarisgladio,
quia nulla carnis petulanda maculata aliubi quam in idem
propitiatorium relpicere confueuerat, cuius amore nimio
perfulà etiam de fe dicëbat,vulnerata cadras ego funj-Ta-
lisqilippc oculus columbarum dicitur,quæ relident ad fe-
neftras (uas. Idcirco non feandalum, fed pacem fcrens.ni*
hilad eoncupifeendum exccrius attrahit,fed quæ faluris
fimt manda omnia interiu s feruantur, Igitur propter cir-
cunftantiamle<ftionis,quia hincindede mulieredicitur,
medium duarü partium, vt ferino diuinus continuarecur,
melius ad huncfenlum rettrlimus Nam fiipra,qui viderit
mulierem ad concupifeendü,moechumefie cum in corde
denunciat. Nuncitcrum priulquam deüeniar,eundé cordis
oculü iubet erui & prôiicere nealpiciat, quo malede-
ceprus homo perear. Et notandum fi ea qua: in nobis dex
tra funtjfialicetoculus aut manus.nosinrerdum fcandali-
xant,quanto magis ea qua: finiftrafunr t Quia fi anima in-
trorfiis labitur, multo magis corpus, quod ad peccandum
procliuius eft, Etideoprarftantiorille purganduseftocu-
lus,& entendus tllicitus aljjebtus. Quoniam dum is fine
Icandalo praus vifionisin^propitiatorium alfiduusrefer-
tur,iftc finifter &exterior lége illius frçnatuS ab omni labe
vitiorümimmunisquotidiecuftoditur. Veruntamenetfi
ita dixerim ; nö præienbimus numerofiorem fenliium ex-
planationem. Poteft enim in dextro Oculo, velin dextra
manu, fratrum Scvxoris .^cliberorum feu carontm amf-
Coriim affinitas,vclquoruml)berpropinquoru monftrari
affeitus; quia nihil minus eos qüam oculos noftros diligi?
mus.S'oktenim ab his.qui fe vehementer diligere quem-
hbec volunt öftendere,ita dicijdiiigo eqmvc oculos me OS.
Etidco forçaIfisad auginencü dileâionis exaggeranduro
pofitum eft , fi oculus tuus dexteraut manus dextrafean-
dalizet te^quatenus ad contemplandam veram lucem im-
pedimentumfiat , debeas illud abfeindere, & quidquid
præcipuia'moris effb poteft, netibiobfiftat, penitusde-
truncaie.Cauendü igitur,ne dum volumus alios hiCEifieri,
ipfi in Sternum pereamus. Hinclane & in Leuicico de fa -
cerdote magno dicitor, cuiusânîma Dei cultuimancipata
eft,ne luprapatrem,aut roatrem,velfiliospolluatur,id eft;
vt nulliusafre<ftü feiat præter eiiis, cuius cultut-dedicatur.
Veruntamen manus & oculoS, quamuis vnius corporis
pra'cipuæpartesfinc, quia non éundem a dum habent,
nun quam dixerim quod voum velint fignificare. Et ideo
per oculum, manenteiUo quem iupra prætuli fen dim,
t poteft intelligi quilibet Magiftrorum » quorum officium
I eft præuidere mores ac vitam lubdiiorum, aur forte ami-
coruaiiquis,cuius confilio vtaris, ad confiderandosadus
tuos,&cceleftia meditanda.Qiii fiprofedo feandalizaue-
ritte, proiiciendus eft, nemalo illius exemplq pelledus
perças, vel erroredeprauatusin mortem ruas. Porto per
manum, aliqua locuples vitae adualisvel proipera opera- ;
tio iuxta fuperiorem fenfum : fecundum hunc autem,
quem iubdidimuS, forte quilibet fttenuusadiUtor inter
vitæ negotia defigna tur, cuius iuuamine proiperis fiiccef-
fibus etiam vitanolbain faculo queat poliere. Qui profe- ;
d o duöi eeßperit nobis obfiftere,& feandalum eflèin lege
mandatorum Dei, toelius eftillo præcifo, abiq; illiusad-
iutorio faluari, quam vt Cum eo toturrf corpus noftrum
pereatingehenna.Poteftaütëperdextram mànum,etiam
Sc ipfapradica Vita fignificari, fub qua Martha fâtagens
yards officiorum negotiis occupaçûr. Simili quoque
modo & pet oculum vitain théorisaexprimitor, quam
fiepe imbecilles non valentes àd purum contemplari,
fcaudalizantur.Hi pro nimia vita defidia Sc torporis otio, ;
illi vero ,pro multiplici fieculi frequentia ,& plurimoe oc-,
cupationis tædio. Quoriimlibet igitur quifque oculo vel
manu patiatur feandalum ; melius.^eft , fi-vnam earrtBi
inter»
I I I
In CMaPtb, Emng,Lib. I IL
întérdumnott poteftfedari vitam, akcram folummodo
9 7 9
retinere, quam pro enormitate duarum infirmitatis fean-
dalo deperixe. Hinc fiimmopere curandum , ne aut tile
qui nonpoteftcontemplatiiiafrui torpeat otio , aduafi
neglcda.aut forte aliquis dum occupaturpradieis negotiorum
ftudiis, arefeät ab interna dulcedine cum melius
incontemplatiua polfet pEoficefe. lam qua dexcrum iu-
bemur oculum v d manum, fi force feandalizauerinc nos,
abfeindere feu ä nobis proiieicere, nihil dubitandum do
finiftris, vbi quidquid praftantius eft io corpore, detrun-
catur: Quod ii adOtceram quiique velitaccipere, licet depie
tätedefeeadat eius afredus , non eft audiendus vt
membtorum abfeiffio pradicetur, ied vt improbitas mo-
rum, & prauitas adionum refecetur. Vnde quidquid in
oculo mentis interius de via iuftitia & p.robitate morum
nos fiibuertere volueric,illico eruarur a nobis , & quid-
quid contra operationem virtutum excerius propulfime-
rit,etfi dextra manus vel oculus videatur,quafefeandalum
noftra (alucis, a corpore Ibcietatis procul pellatur,neforte,
quod abfic, morbo illius corruptis to turn corpus pe-
rea tinge henna.
DicTVMejf autem, qukumqtie dimiferit vxorem fiktm,
det iiii Lbßilum repüdii, Ego autem dico vobisy quicunque dimife-
rit vxordth juam excepta fornicattonu caufa, facit earn mac hart,
&qut dimiffam duxerit m achat ur. ] Hurt clocum Dominus
& Saiuator nofter paulo poftplenius^explaoat, quod hoc
Moyfes propter duritiam cordis eorum iufteric, nondif-
cidium volens,fed auferens homicidiidiferimen. Quoni
am multO leniuserarquamuis lugubremeueniredifeor“
diam , quam per odium & infeftationenv vxoris fundi
fimguinem.Hoc quippe non Dominus atwator pacis pra-
ceperac, fed Moylès ex (uo, propter peius, ne fieret con-
ceffit; Idcirco aiidor dikdionis, & veritatis, reftituie per-
fediqribus quod deerat, & & abnegauit difeidium infe-
dationis, quoddaricordibus, & non piis ac milibus datum
fuerat: N ihil igitur hoc loco Chnftus, vel alibi dem-
pfit legipluraveroaddidic. Vnde lex cum audoritare li-
belli repudii libertatem dari iuftiffet, dum dejiberatur
exeaobrecogitandam gratiam, & vitandi peioris crimi-
n'iscuIpam,indixitnon dico voluntatem pacis,verum ex-r
ofavxorisadultetium, dum dimifla mcechatur, ad virum
contorfit, Qui dimiferit, inquit, vxorem faam except* caufa
frrnicattonistzcü dicar.-Quicumque feedus nuptiarum pro
alicuius-reinegotio, vel pro foedicace morum, aut cor-
porum fpreuerit, &quod Deus coniunxit vidus iniuri-
is feparauefit, is cogit infirmiorem fe cum aho fbrnicari,
&ciu(a reatus eiusipfe efficitur, qui earn laa depulfione
facit mcechari.Pratertim quia olim plureseraMccauia dt-
mittendi vxores, feilicet fi leprofe, fi fterilis, fi odiofa, fi
fornicaria, &c. Atvero Chriftus folummodo caufa for-
nicationis deferendi licentiam dedit. lure igitur quiaillo
tantum vitio fides caftitatis.&con'ilübium nuptiarum prins
rum pitu r, idcirco non earn file fecit mcechari, fed ipfa-
reatns fui caulaeft, &diftolurio federis. Alias autem di-
ligeridaeft & tenenda, vt iuftitia Chriftianorum potior
commendetur, & caritas cöniugii firmior vfque ad mor-
tem feruetur,In quo nimirum cafti atis p.acCptp propter
breuitatis compendium plurima hinc inde quafti-
ones emergitnt: fed folum eas tangeredecreui, qüas ne-
eeffitas Cxpofeit Erquiafi vxor fbrnicarafit, quid liceat
yiro; fe(is expreflum eft, quarendum ergo fuit e contrario,
fi Vit forniauus fuerit, quid agendum fit vxori? Vnde
Paulus dicirquod nulluseorUmprOpxiicorporis potefta-
tem habeat, & Dorn inus folum fornicatio nis cau fam ex §
ciptehs; non dixit'cuius eorum; yici'fcilicëcan fcemina?
Propfcgt qUöd duo termini lege Vila! fimul videntur adne-
flti) tïêaltër eonim faciatquodalterinon licet, etfi virpoJ
teftale I# habeat fhper mulierem. PoteftasaUtem ei ex eo
datür, qüia praftantior eft in natura; & mulier de viro fe-
<fta legicur, & non ex eo quod feruus vxoris eft,& ne quo-
rat foluti one m,ei mandat ur. Alioquin occurric illud de
A poftolb, iftquo enim altcrum iudicas, temetipfum condemn as
tkdrnêhhft ntagü qdaiüdicas. Qua dè cauß quifquis forni-
catit^fs eloquió vult deferèréVxöfcem, debet &ipfe ä fot-5
hicatidneimmunis eftè, quia nihil iniquius quam forni-
E
l.6«r.^,Uv
AUiXp.it:
cationiscaufe VXotém abiieere , & feipfum ab eockm
vitio noncuftodire. Sequitur,
E t quifoiutam,à viro duxerit, m achat ur. ] Mcechattït an-
t«m , quia fecundum Apoftolum debet permanere in-
nupta, aut forte viro fuo reconciliarii Vbi apparet; quod
nec vir, qui earn dimiferit, dum ilia aduiuit, poteft alteram
fitfcipere in coniugium, ficut Apoftolus manifeftat>
Sedquor-iturabaliquibus, vtrum & ilia mcechator, quo
facit eumeum quo coierit, mcechari, quodlatishincinde
aut ex Euangelio, aüt e5t Apoftolo pater, licet ilia à viro
difcelïeritcauiàfomicanonis; quod non liceatei alio fe-
ciari viro,quanto magis fi dinuttaturà viro.? Poteft enim
fieri vt aut ilia difeedat, aut vu earn noient? ilia dimitcac.
Sed quid nQtum contigeric ».non licet aliquem eorum,
dum quilibet, aduixerit, cuipiam alteri c opulari.^uia difeidium
quamuis caufa fornicationis qualibet ex parte fiat,
.non tamen eX imperio, fed ex induigentia iulte con-
cedipur.V ndc quia volfintasvnius vfiun fibi ihterdixit,&
reatus alterius id coegit, haud dubium vtrofque manere
debere fine copula, nifi forte in inuicem reconcilicntur,
quibusprius fi velloc,licuit no difcedere. Et hoc feije.quia
non ex voto fuit, fed ex difcidio. Idçirco aut fimul re-
deant, aut fimul fecontineanc,quatenus fornicatio, ne
plus vàleatm caufa, quam feedus nuptiarum. Coterum
vbi vtrorumque votàconueniunt-, quia Deus eft in nego-
tio , nec licet reuocare connubium carnis eo quod non
homo, fed Deus coniunxerit eos. Scriptum quippe eft.
Quod Deus coniunxit homo nefeparet. Homo igitur eos non
feparat»fed Deus melius fibi fodat, quos Ghrifti caritas
ad libertatem vita ex voto felicius inuitat Sed quia cit-
cumc irca quamplurimæ vtdi-xi quæftiones ebulliu n t,hçC
de hisfimpliciter difta fufficiant, licet breuitas ea non fit
palfe praftoiere, & Scripturarum teftimoniis omnia con-
firmari.
Ite r V At,inquit,àuàtjiè, quiadulum efiantiquts, non
peterabu , reddes autem Domino Ded tuo tur amentum tuum.J
Ecce hocloco, ficut & vbrque in iftis cumulus iuftitia re-
dintegratur. Nam per quod quifque iurat, aut venerator,
autdiligir , aut timet , idcirco catnalipopuloiurare per
Deum ex lege lickum erat, Et hoc quafi paruulis ccmcef-
fiim erat, vt quomodovi&imas immoUbant Dèo ; ne i-
doliseas offerrent , ficAriurareillis in Deum permiffiim
erat, non quod re£ie hocfecercnt , fed quia melius, eraè
Deoid exhiberc cjuam dçmonibüs, At veroilliperelemc-
taiurandi lèmper peffimain coniuetudinem tenuere,ficut
à Prophetis quain fepe arguuntur. iatabant namquc per
Angelos, iurabanc & pèr vrbemJHkrulâlem, ac per tem-
plu'm, créatu: as quoque refque carnales obfequio Sc honore
DeivenerabanturJdcIrcoiiiperftitiohem contuma-
cia veceris con de m nat.&xeligi onem iurandi per caelum,
vel terram, aut capUc, aufert, quia in contoineliam Dei
Sacramerici veneratiotlem referebant. Porro Iudæialîaex
lege agebanc, àliaex craditione, & Iuperftitione Pharifie-
orum, aliafelficatis errOredecepti-. Quae omnia magiftgr
veritatis remouens, ea qua leg! deeranrad^mplebat. Hinc
quoqueait, Egodutétndico vobisnoniuraredmninoper calum,
&addidit, quia thronus Dei eft. Thronus vtiqueDcx ,,&*
non Deus, quia creatura effe probatur. Porro in lege»Reif-
dasf inquit, tur amentum tuum Domino Deo tuo. Illi veto e-
contrario, aut ccelum plus aliquid fiifpicantes, aut forte fi
per eum iurarenc, perfuafum habebanc non fe iuramento
teneri. Proprerea prouidus arbiter fie fententiam tempe-
rac,vt& coelum Deicreatura credatur, & tamen quia fc-
cundum fpiritalem intelligentiam thronus Dei eft, fe te-*
neriiuraÇnentq*quifquèpereùm iuraueric, affeuerat. Ita
quoque Sc de rerratfentiendum ; pec quam omnino iura»
re.veut, Quiafcabelliiinpedum eiuseft. Non quod enormitate
membrorum caelum praffideat, & hunc vafti aeris fpa
tium crunbus intetcludac , veluri Anthropomorphic*
fuipicantur,quatenusfeabellum terra pedibus acungatt
fèdquiaper terram feniftaOei Ecclefia hguracur, qua ni-
mirum feabellum pedum eius iure dicicur, quia iubdita
creatori,greffibus eiusproftrata fidelideuotione fubfter*
nitur'Hincquoque in Plàlmo, Donee ponam inimifos toot
fcabtlluntpedum r«or«i».Scabellu quippe iniçniçi ponuntur
Kffil
1