i f
I 9 7 4 Pafihaßj Eätberti
Ära ntur fern per in numero. loth quippe c
confufiovddejnccrpretatur,
folatio interpretatur, & ideohanc adnibi
adhibere pro eonon
decuit, led illam per quam myfticüi geftorum fignatür
numerus. [Quodautem dicte, Donee coeltim é r terra tranfi-
b u n t, iota tn u m a ù t vhiu apexiion p tatéribit a lege, tale eft aC
fidiceret, non præteribit eoram quippiam ex vtrilque
parti bus, nilî & i 1 lafempCrpetfe<ftiu s agantur ex opere,&'
næcde me fignificantia fian^in Veritateluce clarius con-
fummata. "Sed ramen interea doneecttium &terra trant
eant.ïï qüa reftant vel modicà, quæ needum figuraruni
ænigmatibus fint mônftratà,non præteribit eorum quippiam
ante in corruptionisfbrmam,lenfifti vniueria donee
compléta fiant.His ita did'is non ppelcri bo fimpliciorem
quorumque expianationem ; fèd Ledori e'tiam fi aptius
ali quid inuen'iri potent, quod veritati congruat, ilhid
aperire,« ifta deCernere committo. Duntaxat modis omnibus
e t lege hoc intelligat, quæ minima putanturinea,
quod Sacramentis plena fint omnia. In Euangelio quo-
quecundla recapitulataetiam quoufque elementa nuin-
ditranfeant, operibus&figtuis eaquæ nec dumredhibi-
tafunt,explenda.
Qv.i efgo loluerit vnum, de mandate iftis, minimus vo-
cabitur in regnocoelorum. ] Significantius (atisdixit de man-
datis iftis, quæ per iota&apicemexpreflius ad perfedio-
nemlupraprængurauit, quæ licet minima videantur, fi
quis ea foluerit, ilia fcilicet non agendo,ifta veto non cre-
dendo, & docuerit fic homines,minimus vocabitur in
regno coelorum. Prufedo, non quia docuit, led quia fob
uit&fic docuit. Non inquam, lecundum quod inuenit
& legit, fed lecundum quod non operates êft, vél noh re*
d e credidir.Soluereautem vnum eorum, eft aut non a-
gere quod rede in telligit, aut non rede intelliger e, quod
ex fiia traditione deprauauit, aut forte imminuerê, G quid
àd irttegritatem perfèdionis ex Euangelio manauitv Quo-
libetigitur modo iota vntim aut apicem ex mandacis iftis
minimisIblüeritj&docaèritfiçhomines, minimus vo-
cabitur. non quia land docuit, led quia male foluit, & lie
docuit. Hint velim prudens ledor artendat, quam peri-
culofum fit magjftris Ecclefiarum vel minimis peccatis
obnoxiösefïè.Quid enim prodeft doccre iuftitiam quem
minima dfeftruit culpa , & à gradu maximo deiicitle-
uis prælumptio? Sugillaf ergo hoc locoScribas & Phari-
læos, qui contemptis Dei mândatis proprias'fibi ftatue-
bant tradiriones , quod & Chriftianis etiam eft cauen-
dum. Porro in regno coelorum minimus vocaridicitur,
quiaindign9 nio.erit.Iri eo regn o quippe null9 minimus,
led otrines magni erunt, quia etfi pünlli priuffberiedicurt-
tuT,eaprorlùsbenedidionèdrgni prune, quia inter lum-
ma deliciarum Paradifigaudia tunc magni erunt. Quod
bené captura ilia pilcium defignat, vbi plenum tete ma-
gnispifeibus-,'centumvidelicet quinquaginta tribus, ad
htusttahitur. Poteft&aliterinterpretari, quod minimus
vocabirur in regno coelorum, id eft , in prælènti Chrifti
Ecclefiaiqiiæ iam mülris in locis regnum étèlbrum did-
tu f / Ptoft&o talis qùÜïbet cum ckruetitquod eft,mi-
nirifrisin ficclefifivockbitur, quia delpedûs erir. Idcirco
régüdv'tbi folu mm odo magni erunt nôn élit Vtique
quia prælationis gradu i in iftodameflèt, indignus fait.
Hinélèquitur, Quiautemfecerit ér docuerttfic, Magnus vo-
xuVhitb in regno coelorum. Fortaffis ergo quia in Ecclefia
hümiKs & ptrfedhiSjlicet abie&usfuerit, idcirco iure in ;
illo rhagnUSerit.‘Àt vferoècontrafile, quia indigne præ-
lâcuscôremptorfiiir,tiôindieo inillo magnus, verumeti-
anfirtprælèhtiregno Ecèlefiarum Deidt hominum iudi-
cio minimus iam vöcatus , com emptibilis êrit.
Dicoenimvobis , quia n ifi a bm d a u erit iu jlitia vejlrapltu
quam Scribarum & Pbartfzorum non intrabitis in regnum cóe-
lo rum :^ Sane quod a it, Dicovobts, magnam in animo lettons
vim &: pro fundam cogitandi mtelligentiam in-
cuflih ■
Quiâ non quicunque.îèd dhiina Maieftas, & immeii-
fus orpiripotensp e rfe à k ,D ic o v o b is. IlleinqUam eft, qui
& ea imperftttioribtis pet miniftros legis & Propheta-
rum fiio tempore mandauir, & nunc nobis per femerip-
fitm iam doâioribuS abundantiota lalutis uiperaddidit.
Superaddidit namqUe,&non quæ prius mahdaUetat,absolu
it. Idcirco, inquit,N ifiabundauertt iu jlitiavejlra ,&iu.
ftitiam eorum dicit omnia ilia àd diuinum cultum attuali-
terpræceptafeufigurarum myftica, tamen ad litteram In-
ftituca, quibusomnibusfimulexpletis iuftitia Scribarum
àpplaudcbatur. Sed quia Chriftus quæ deerant agen*
dæ vitæluperaddidit, & quæ fuerant fignificandæ vit*
prothilfionibus adiimbrata, veritatclui acpcrfettionc rc-
pleuit,iure perfeétidfibus iam difeipulis, vel omnibus
Chriftianis dicit, N tfi abundauerit iuftitia. vefir-a plus quant
Pharijâorum, & c. Plus enimabund.it, cùmilli oderintini*
micos,&noseosdiligimus, cum illi tantum non adultérant,
& nos mulierem ad concupifcendum alpicimus,
cum illi non occiderenr, & nos nec iralcamur? Talia fi-j
quidem & huiu(modi,quæ à Chrifto appofita funt.potio-
rcmnoftramiuftitiam l3 eocommendant,quaiuftincatur
omnis qui exfide vibit. Non enim alia eft Chriftianorum
iuftitiâVquam vera fîdes ex lege in Euangelio perfèttis o-|
peribus.cqnfiimmata.Sed quiaScribæ & Pharilæieum ex
^ege venl^nullatenüs crediderunt , idcirco ea quæ ad
complerionem præceptorum lunt, Üùlcipere relpuerunt.
Ex quibus omnibus, nifi Chriftianorumduftitia plus a-
bundaucritquam illorum, nonppterint, Veritaté telle,
regnu m coelorum intrare. Sed quæritur ab al iquibus.cum
lupra dixeiit, S t cjiiis foluertt v n um de m andatis iftis minimis,
deinde. Q uiautem & doiueritfic, de quibus accipiendum
fit mandat is. Siénirn de lègalibus, quomodo mine dicit,
N iji abundauerit iuftitia veftraflus.quam Scribarum, non intra-
bitts m reg n üm coelorum, cum qui ea fecerit & docuerit fie,
magnus fit in régno coelorum/ Vel quid eifdem minimis
luperàddi fuerat opus, cum ex fiis quilque implendo
ôc docendomagnusfuturusel!èt.Vnde,ficutdixi; de v-
trilque partibùsditiu m liquido Confiât, Quia qui vnum
iota vel vnum apicem, fcilicetminima præceptorum legi
adhibita , non ibluerir, omnia legis & Euangeliorum
mandata confiimmabir. Qupniam dum fiûnt ilia quæ ad -
dùntur adperièâioneHïiétiàrn & ilia lorçge plenius agun^
tuf , ’ quæ præmiïïà fiinr ad- in,choatibnem. Quia qui
roulierémnon yideri^dcqncupïlcen<|,ufn» nec forniça-
tur; Et, n noniralci'ctir,rn.ulto reqiqtiorat> homicidioerit.
Notandum véro qqpdiam fupramemini, iuftitiam fi-
dei virtutum partibus îujbfiftere. ^t.pulcherrimus or-
dp perfetliqhis.yt per earn oppslegis vçrus incipiat Chri-
ftianus excedere , qua abiindantipri profectu iuftitiam
Pharilæorum précelleret. Vrideièqidtur:
A v o i STi s quia diftumeft antiqw, non occides. Qui autem
occiderity reusertt iudic ioHic magifter egregiüs per-
fedîonem quam venitJmplere, manifeftius incipit ex-
plànare,vtveradilcipulorum iuftitia dignipr decîaretur
Sëd^uærendumafbitforeiâf dixerif’, reus erit iudicioï
Nifi quialcriptum eratjn lege,Si quis occident hominem
fellis i ra permqtus, vt iplè rurfiis iëgjs iudicio reus mpr-
teplederetur.
£ g o autem dico Polis, quia omnts qui irafciturfatri fito fine
caufa, ] &c. qua? lèquuntur. Ergo, fine caàfa de medio
radendum puto,quiain quibufdam Hebræorum codici-
bus confiât non inueniri, etfi Græcorum pene omnes ha-
beant, lèu Latini antiq uiores. i Sed tamen confideranda
eft ratio, cur Apoftolus Paulus ad Galatas Icriberis. ftul-
cos& infènlàtos eos vocat.quoscorrigendo monens,non
minus fratres appellat, maxime çam & multis laudibus e-
os commendet. Vnde pro tali & aliis quibulque caufis,
for tafias hancparticulam nonnullirlànjoerunt, non loliun
lèmel inferibi debere,Verumériam & in aliis duabus clau-
lulis fubaudiri.vt lit cumca parte prior integra verborum
lèntentia; lequens vero, qui dixèrit f fa tri luo racha, ytlub
intelligatur une caufat deinde tertio^ qui dixèrit fatue, Vt
fitinregriorlènlus fratri luo , fine caulà, quafi præcflà
fententia lubaudiatur. Siquidem hæc illiacfi prouide
confiderantes , Céfièrunt infirmitati humaine quibus
iralci aiunt, natura eft ita tamen ne fine caulà fian SànC ;
hûic lènfui forte videtur illud propheticnm iuré apta- 1
ri, Irafcim mi & nolite peccare , nifi quod omms occafio
iræ tollitu£, dum iriimicos diligere , & verberanti ma*
xîllam præberc aîteram iubemuf. Veruntamen prius
Exchs
>//*/• 4-1-
In (JMatth.Euang. Lib. I l l - _______________ ____________975
quippe eft,quodfiéut inhàc quærendum, quîdfic inter eum qui fratri liip iralcitur, iSc vita nihil felicius bono Chrieuni
qui dixèrit racha,& qui fatue fratri conuitiatur.Quo*
modo & pro his gradus poenarum à le uioribus ad grauio-
ra, donee ad gehennàm ignis vlque intencantun Non
enim vltio deJ;<äorum varies haberct damnationis ter-
minoSjfi non etiam commilïàin diuino iudicio efTentdifi-
paria. Irahamquedifcordiarum fomes & homicidiorum
arma, dum adhueneedum incitata acrius animo tegitur,
leuiorefièconuincitur, quam fimÿoce irafcentisarfe<5lu
exteriusprorumpat. Nam irariihil aliud eft quam motus
animi feile amaritudinis contra quemlibec inci tac us. Racha
vero ira eft, cum voce iralcencis, fed racha Hebræum
elle probatur,fignificans indignantis animi motum, quas
Grammarici partes, Intericâiones vocant,velut cumin
Latino dicitur, à dolente, heu ! ab iralcente, hem ! Quæ
nimirum voces ip nullam facile aliam transfetri queunt
linguam, vnde nec transfprrihæc potmt,led làporem lèn-
fu? etiam in Latino cum vqcp jTeriiauit.. Cæterum qui di-
xerit,fiit^ rqale^4li^is. îWifno, plus y tjque fit reus criming,
quo fçpttavitupcratio.co,ntra qpç^pfjpfertur ex-
âggçratut;. Nequeenjm modicus furor eft, yncutis graui-
tat .m, & patientiàrum, violari,&,quem Deus laie lapien-
tiæ fuæ condiu it, contumelia infatuati fenfus laçeflère, o-
perantem quoqueac làlientem Deum interius fatuitatis
verbo impie derogare. .
,, Qufpropter magifter yeritatis integritatem do&rinæ
perfedioribus volens pftendere,iota vel apicem lùperad-
didit, no n modo vt hopiicidia de medio repipperet, ve-
rumetiam maled/âa &; verba iracundiæ ,nec non dcfomL
temir^ft^ndipenicus de corde to Here t. Vn4 e quam te/-
ribile fit iralci, etfi humanum fit ,pius animus intclligajr.
Quia quod ditftum eft antiquis, fi quis occident reus erit
iudicio,hoç ££ iralcentibus dicitur,vt apparear quid fit inter
iuftitiam Phatilæotum & Chriftianorum, quæ vetaôc
perfetfta elle iuftitia prædicatur. Sed quibus mpdis.diui-^
nadiferetio hæc décernât quis poterit explicate? Nam
qupd.de homicidio inlege, noc de ira ex Euangelio taxa- ;
tur. Vnde'qui verepertimelcit iudicio rëus fieri, erit folli-
citus pro ira, nec vnquam atrociora contumeliarum cri- :
mina fratribus irrogabit. Veruntamen intelligcndum,
quiaetfî pro ira, velut pro .hpmicidio reus Deiiudicipiu- :
dicatur, quiagehennarum in igné variis pro caufis differ
renter y tique puniuntur. Sed inter reum iudicio, & reum
concilio. atque reum gehenuæignis, hoc djftare videtur,
quodân iudicio adhuc dçfenfionidaturlocus. Quæritur
enim reifte prius in eau (ç n egotio, v tr umne reus fi t qui ac-
'culàtur, quia in eo ftatu iuris, qup fæpe deliberatur apud i
indices, plutimæ frequenterfubueninnt qualitatum de-
fenfionës,quibus aut purgatur reusàcri-mine,autcerte
conui(ftus*leprecatur pro eo , açcufàtys fe. peccaflè zeit,
commotions,aut errotis fubreptione,impulfionequo-
que cafus, necelîitatis conllritftu, ream obliuionis. Tali-.
bus & hui ufiu odi quampluriinis rariociniis, an tequam in
concilio de ream iudicetur.quam fieperei,vtdixi,aut pur-
gantât crimine , aut fupplicatione eis venia impetratur;
criminis.
Cæterum in concilio,quamuislæpe indifferenter iu-
dicium &concilium ponantur in Scripmris,non cum,ep-,
dem reo iam agitur, verum damnandus fie pro crimine,
lèdapudiudices decernitur, & conferuntininuiçem,quo
fupplicio damnari debeat reus, quem Confiât ptnnino el-,
fe damnandum. In quo nimirum concftio, nufquam aut
nullainterdum fubuenit ratio, quoufque excipiatreams
fui lèntenciam. Vnde prius oportetnps .deliberate in animo
, dum adhuc in cogitatione res, ftfteiftu perlùafionis
fuggeritqr, vtrumne voce proferenftum fitquod impelli-
tur. Quÿt ficut grauior culpa de prolatu, ira in concilio
ftiatlo:ica nihil illo ùamnabiliusjqui etiam lapfu$>dum va»
cat, pcenitendo non vult cogitate d e venia, neqUe vitio*
firsbonis operibus inhærendo, ce lia te à culpa, bed dun)
hæc quafi minimacontemminus, caulà peccati lâm dam-
nati, ficut Apoftolus docet, ad nefandtura feelerum cri»
mina poeüaliter péragcüda rei relaxamur.
Si ergo obtuleris munus tuum ad altar es &. tbi reçotdatus
fueris, quia frater tuusbabet aliquid aduerfumte .^efiquâf]) j
Explanat ergo,quam coeperat,ampiioicm iuftitiam Chrt-
ftianorum, & fratri, de quo dixerac, eut non
aut racha t vel fame dicere, multo minus fas m ammo
quippiam retmere* quodin odium conuern queat. im»
morecordari conuenitCain&muncrum ems,adquem
cum offerrec non rcfpexit Dominus > neque ad muft^ta
eiusjprofeifto quia liuorera, arque indignations^ ni animo
contcafratrem gerebat. Vnde dicitur, Si recte offers,&
non rette dtuidisypeciafti.qqicfçe. Quid enim e ft dicere,.peç-
cafti, quiefçe, nifi peccafti i raicendo, vel inuidendo ,aut
quolibet pa6to quippiam çontra pryximum moliendo,'
quielce a b hac ftultitia ; cellà iralci y;çlf quide^e,- alioquin
non fufeipiam munus de manu tua ? i^cepf(£<$pm£h.
ôcexempiumrecolimus. Nullus fibifaueat,nullus,te de-
cipiac. . I
J Quia fi contra ptoximum quippiam m. Ji in
rimus, munus Deo quod placeatoff^rte non pqftùmâ5*'
Si vero pçqximus è contrario adueifum nos quippiam.
habuenc.nondicoiram, fedquameunque læfiqneai,ÿi
qua nos eum læfimus, & recordamur, etianun mqmeq-i
to làcræ oblationis nequimus quod acceptum fitjqftetre;
donee reconçilicm.ur cum eoquemoftendimus..Qtÿ.d
fi a biens, aut quam longe fiieriç vl); ta, mare, lèu extra raq
gionem procul, &tunc quippiam hotumijn mente ve
niât, nunquid relinquendum eft quod oft@çin)U£»& de-
bemus pedibus perquirere, quem forte inuenire nequimus
? Patet omnino lènfus, fi prælèns fuerit is de quo agitur
, quod ei fupplicando lenite ac latisfacere debemusi
quod fi prorfus eum atcingere neqmmps, potius.adeqti1
motibuslanimi& humili atfeiftu, caræque mentis
tione,ire conuenit, & profttatis ant^conipeëlum eius
cuius munus offerimus, fratri bp9|gnitaçecpr4i$i4eQM>l
<fti veniam implorare. NulUdubium, quantum ex nobis
eft, quod cum omnibus pacem habere op or teat, qq.i% cal
folaDeo reconçiliamur. Ecce magifter verit a ris de recor-*
datione præceptum dédit ante al tans facie m. Qvud fi alibi
.munus laudis, autvitæ religionis, vel eleemofynarum,
lèu quodlibet boni operis iacrificium oiferimus ; nun)-
quid fi recordamur aliquid huiulmodi putandum eft pla-
cere polie illud, quia coram aftare.qqfl-fiimus î.AjUt quo
telinquecur munus, fi nonfunjusci^un quo reliuquere iu-
bemur ? Vel fi eft taie aliquid j quodaiDfque nobis-locali-
terdimictere nequimus, quid ergo agendum eft?iVn4 é
conftar,quod hæcomnianon lecundum litteram religii)^
ni lacrç conueniunt: lèd potius fpiritualiter accipiendumj
quanquam & lecundum hiftoriam impletade cultu r|li-
gionisnonabhorreant,vt fides templu^i intelligatur &
altarcChriftus,ante quem noftræfideidonariadeuQtiof-
ferimus. Ule quippe eft ilia lublimis coelorum Ara coraf&
Pattis vultu, fub qua Saniftorum animæ requiefeunt. In
1 quo uimirumaltari fidelium vota& muneraholocaufto-
rum offeruntur Domino. Nemo igitur virtutumyotadàf
tisdefert in holocauftum,qui vfque ad eum fideigreffir
busnon pertingit. Vbi fi recordamur inter Saniftorum
freque n t iam, quod aliquis habeat aliquid aduerfiim nos,
çportec corarn eo munus noftt^ideuorionis relinquere,
&morum affetftione infra conleientiam redite; ibiquefi
abeftquem læfimus,farisfacere donecreconciliati^quan*
periculolior lèntentia de reata.Porro ad vltimum de per- ' tqm ex nobis eft, pura confcientia munus offarejlice^t.
petram opetis, vel quod minus elle lemitur, de fratpis
contumelia, quam terribilis fequatur conclulio, nullis O-
pus eft verbis edicere, quomodo reos quos gehen na ignis
exurit »cülpam fuireatus damnatiluunt. iQuos lane deli-1
iftorum gradus quilquisapudlèlbllidcus noii.præcaueti
Non enim fine caulà coram altar? munus relinquere prç.
cipimur; quia quidquidcoram Deo rede offercur im m u -
tari non vacat. Immo vitium prauæ mentis corrigatur, &
diledionem quam debet prius fratri reftituat. Tuncque
ad eum quantocius coram quo munus ftatuit, fèftinus
experieturiudiciumdamnaiipnbdeadmilfis. geheunani1 ( redeat. Chirographumquoqueinterea illudefievoluic.
vero ignis ex impeenitudine cordis; & reatu,. Certqm| Ideo non refer munus mum, dixit, fed relinque, donee
~ . V ” Billiotb.VetJatr.Tom.c/.Paris'ir' ~ ~ ^ , N n n n z idoneus