bevorderen en het levensgenot harer ingezetenen te verhoogen.
Ik heb hier bepaaldelijk bet oog op den spoorweg die sedert
körten tijd Soerabaja met Pasoeroean en, door dwarslijnen die bij
Sidaardja en Bangil aanvangen, ook met Kertäsänä en Malang ver-
bindt ‘). Yan de hoofdlijn gaat de eerste seetie, die te Gempol
aan de Kali Pörong eindigt en 355 kilometer lang i s , geheel door de
residentie Soerabaja; het tweede gedeelte zullen wij bij ons bezoek
aan Pasoeroean leeren kennen. De lijn Sidäardjä-Kertäsänä ligt
ook nagenoeg geheel in de residentie Soerabaja en is gesplitst in
de secties Sidäardjä-Mädjäkertä en Mädjäkertä-Kertäsänä, waar-
van de eerste eene lengte heeft van ruim 31, de tweede van
ruim 38 kilometers; deze spoorwegen zijn van staatswege aan-
gelegd en worden van staatswege geexploiteerd.
"Wat voor het behoud van den westelijken toegang tot de reede
van Soerabaja thans door de Eegeering is ontworpen, werd
boven uiteengezet; maar ook de behoeften van den toegang door
den Trechter, of het zoogenaamde Oostgat, zijn aan hare aandacht
niet ontgaan. En geen wonder, wanneer wjj bedenken hoe over-
groot het belang is dat Soerabaja bij het behoud van dit vaarwater
heeft. Zelfs de schepen die uit het noorden derwaarts komen,
kiezen; als zij diep geladen zijn, thans den weg om Madoera
heen door straat Sapoedi, om Soerabaja van de oostzijde te be-
reiken. Het onderzoek der heeren Dijkstra en Nijgh heeft zieh ook
tot het Oostgat uitgestrekt, en hunne opneming heeft getoond, dat
ook daar, sedert 1847, een verontrustende achteruitgang in het
vaarwater heeft plaats gegrepen, en dat het onvermijdelijk zal zijn
maatregelen te treffen om te beletten, dat de doorgaaps zoovele vaste
stoffen medevoerende bandjirs- zieh bij voortduring door de Kali
Mas en het kanaal van Wänäkrämä in dat vaarwater ontlasten.
De plannen daaromtrent zijn echter nog niet tot rijpheid geko-
men, en nadere voorstellen worden uit Indie gewacht a).
') Van den weg van SidSardjä naar Madioen zijn de secties Sid&ardjä-
Mädjäkertä en MÜdjäkertä-Kertäsanä, na het afdrukken van hetgeen boven,
bl. 754, over dien spoorweg werd medegedeeld , gereed en in exploitatie
gekomen. De beide nog overige secties, Kert^sänS-Wilangan en "Wilangan-
Madioen, zullen vermoedelijk in 1882 gereed komen.
Memorie van toelichting op de begrooting voor N. I. voor 1882, blz. 22.
Ik zal thans beproeven eenig denkbeeid té geven van hettegen-
woordige Soerabaja en de merkwaardigheden die het oplevert,
ofschoon die ta a k , bij het gemis van nauwkeurige berichten van
recente dagteekening en van een vertrouwbaren platten grond1), aan
velerlei misvattingen onderhevig is, waarom ik van den lezer meer dan
gewone toegevendheid voor de volgende bladzijden moet inroepen.
Wanneer men Soerabaja van de zeezijde nadert, wordt men
getroffen door een gewoel en drukte op de reede en in de haven
zooals geene andere plaats op Java te aanschouwen geeft. Talrijke
zeil- en stoomschepen, zoo koopvaarders als oorlogsbodems, lig-
gen hier steeds ten an k e r, en daartusschen is .een gewemel van
booten en prauwen, van allerlei vorm en kaliber, een geraas
en geschreeuw, in het bontste mengelmoes van allerlei talen uit-
gestooten, waarbij men schier gevaar loopt het hoofd te verlie-
zen. Dat rumoer vergezelt u , wanneer gij door den kunstmati-
gen mond van de Kali Mas, in een tambangan, als in een oud-
vaderlandsche trekschuit, naar de ruim 1 j paal verwijderde stad
wordt opgesleept.'Door de noodzakelijkheid om de havenhoofden,
wegens de toenemende aanslibbing, telkens vooruit te bren-
gen, heeft de Kali Mas, van de stad af tot aan hare uitwaterin
g , de gedaante gekregen van een recht en breed kanaal,
ingesloten tusschen loodrechte, gemetselde kaaimuren, met
den weg naar den Boom ten westen en den weg naar het
Maritieme établissement ten oosten. Aan de andere zjjde van
die beide wegen is de bodem geheel moerassig en grootendeels
onbewoond. De Boom is eigenlijk niets dan een tolhuis, maar
heeft zijn naam behouden uit den tijd, toen nog een werkelijke
afsluiting van de rivier door een slagboom plaats had. Dit tolhuis
ligt aan de rivier ongeveer haiverwegen tusschen hare uit-
watering en de stad. Over het Maritieme établissement moet ik
iets meer zeggen, al is ook een gedetailleerde beschrijving van
hetgeen door de Europeesche overheerschers op Java is tot
stand gebracht, van het plan van dit werk uitgesloten.
’) De Platte grond van G. P. P. Cronenberg, in 1864 te Batavia uitgege-
ven, is verouderd en zoo zonderling ingericht, dat het gebruik misleidend en
tijdroovend is.