Wij staan op het punt van in gedachte de oude stad te betreden;
maar misschien zou ik menigen lezer teleurstellen, indien
ik verzuimde hem eenigszins in te lichten omtrent de nieuwe
havenwerken die thans op eenigen afstand ten Oosten van Batavia.
in aanbouw zijn, en door wegen en een vaart met
de stad zullen verbonden worden. Wanneer men onder het
woord „haven“ een ingesloten kom verstaat, waar de schepen
in stil water liggen en onmiddellijk aan den wal lossen kunnen,
dan moet men vooralsnog aan geheel Nederlandsch Indie het
bezit eener haven ontzeggen. De nieuwe grootsche plannen die
in 1877 een begin van uitvoering hebben erlangd, zullen Batavia
het eerst beschenken met zulk eene inrichting, die door de be-
langrijke uitbreiding der stoomvaart op Indie meer en meer
noodzakelijk is geworden. Drie plaatsen hebben aanvankelijk voor
den aanleg der nieuwe werken om den voorrang gedongen. Het
plan om de nieuwe haven nabij de eilanden Onrust en Kuiper
te plaatsen, werd het eerst opgegeven; meer beval zieh het ont-
werp aan om ze op een afstand van 1200 tot 1500 meters beoosten
het tegenwoordige havenkanaal aan te leggen; maar ten
laatste heeft het denkbeeid gezegepraald, om Tandjong Priok,
den eersten vooruitspringenden landhoek dien men oostwaarts
van de Hoofdstad in de baai van Batavia ontmoet, voor het
groote werk uit te kiezen. Ofschoon de aanmerkelijke afstand
vele deskundigen tot het tweede plan deed overhellen, heeft ten
slotte de overtuiging den doorslag gegeven, dat eene goede, niet
aan opslibbing blootgestelde haven alleen bij Tandjong Priok
zou te bouwen zijn. Ik kan echter niet ontveinzen dat ik omtrent
de gegrondheid dier overtuiging nog wel eens twijfel heb hooren
opperen, en dat nog de stemmen niet geheel verstomd zijn, die
het betreuren, dat een vroeger plan van den heer Maarschalk,
om een hoofd op ijzeren schroefpalen te doen uitbrengen, de
schepen daaraan vast te meren, ten einde ze zonder behulp van
prauwen te doen laden en lossen, en het transport van en naar
de stad over rails met stoom te doen plaats hebben, bij de
latere onderzoekingen zoo geheel is ter zijde gesteld. Wel heeft
men voldingend kunnen aantoonen, dat het plan op zieh zelf niet
toereikend was, omdat daarbij niet voor de veiligheid der schepen
in den Westmoeson was gezorgd; maar het blijft de vraag of
het n ie t; aangevuld, zooals is voorgesteld, met den bouw van
een beschüttenden zeebreker, met veel minder kosten eene vol-
doende verbetering zou hebben opgeleverd, onderhevig aan minder
gevaar dat de werking der natuur in hare worsteling tegen het
menscheljjk genie (of — men vergeve mij de woordspeling —
de Nederlandsche genie) de overhand behoudt *).
Niemand kan vuriger dan ik wenschen dat de vrees der zwaar-
hoofden ongegrond blijke. In ieder geval neemt het plan der
haven te Tandjong Priok voor zieh in door de grootschheid van
het ontwerp en de kracht waarmede de uitvoering is aangevat.
Men vergunne mij aan het jongste Begeeringsverslag over de
Kolonien (dat van 1877) een kort overzieht van de ontworpen
werken bij Tandjong Priok te ontleenen.
„Te Tandjong Priok zal moeten worden aangelegd eene voorhaven,
besloten tussclien twee z'eehoofden, die te zamen 3728 meters lang zijn;
voorts eene binnenhaven ter lengte yan 1300 meters en ter breedte van
175 meters, met twee loskaden, die te zamen 1388 meters lang zullen
zjjn. Het haventerrein zal van de noodige inrichtingen, als entrepots,
loskranen , spoorwegen enz. moeten worden voorzien. Tusschen de haven
en de hoofdplaats Batavia zullen moeten worden aangelegd een spoor-
weg van bijna 8 kilometers met dubbel spoor, een rijweg breed 15
meters en een scheepvaartkanaal met jaagpad.
„De zeehoofden zullen zijn samengesteld uit ongeveer 800,000 kubiek-
meters stortsteen, 64,100 kubiek-meters beton en 76,500 kubiek-meters
zand.
„Tot de vorming van de voorhaven en de binnenhaven zullen moeten
worden uitgebaggerd ongeveer 6,000,000 kubiek-meters specie en uit-
gegraven nagenoeg 400,000 kubiek-meters. Bovendien moeten voor
glooiingen nog worden verwerkt 10,000 kubiek-meters steen.
„Voor den bouw der loskaden worden vereischt 20,000 heipalen,
10,000 kubiek-meters zand, 44,000 kubiek-meters beton en 14,000 kubiek
meters metselwerk.
„De kosten der verschillende inrichtingen op en bij het haventerrein
zijn op omstreeks f 1,000,000 geschat.
„Voor den aanleg van den spoorweg, den rijweg en het jaagpad
') Wie er nog belang in stelt dit plan te leeren kennen, kan daarover het
T. v. N. I. Jg. 1861, D. I I , bl. 208 vv. raadplegen.