stille en als uitgestorven oude stad, 'slechts op sommige plaatsen
en tijden worden aangetroffen. Tot dit contrast draagt de eigen-
aardige luidruchtigheid van de Chineezen zeker evenveel bij als
de bijzondere kalmte van de inlanders, die op hunne bloote
voeten bijna zonder eenig gerucht over de straten schuiven. In
het Chineesche kamp is ieder huis een winkel in de manier van
wat wij een „uitdragerij“ noemen; allerlei rommel is er te koop ten
behoeve van Europeanen zoowel als Inlanders, zelfs Europeesehe
boeken niet buitengesloten, en wanneer iemand bij den Chinee-
schen handelaar niet vindt wat van zijne gading i s , geeft deze
zieh onverdroten moeite om het hem uit de magazijnen zijner
buren te verschaffen. Ook heeft het Chineesche kamp een eigen
visch- en groentemarkt, onder den naam van Pasar Gelap bekend,
niet te verwarren met de reeds vermelde groente- en vischmarkten,
die meer in het noorden der stad aan de Westzijde der Groote
rivier zjjn gelegen, maar waar toch ook het meeste vertier door
de Chineezen wordt aangebracht.
In dit kamp vindt men ruime gelegenheid om de zonderlinge
en eigenaardige gebruiken, bedrijven en vermaken van deze
merkwaardige natie gade te slaan. Zij zijn echter zoo algemeen
bekend en zoo dikwijls beschreven, dat het mij onnoodig schijnt
er bij stil te staan, om niet te zeggen dat men eene beschrijving
daarvan eer in een der zoo snel in aantal wassende werken over
China, dan in een boek over Java zal zoeken. Wij laten ons
dus thans geen oogenblik langer weerhouden van den blik naar
het nieuwe Batavia te richten.
De maatregelen van Daendels tot verbetering der oude stad
waren ongenoegzaam om Batavia tot een gezond en aangenaam
verblijf te herscheppen; zij werden aangevuld door de stichting
der nieuwe stad, waartoe hij den stoot gaf door op het terrein
van Weltevreden nieuwe kasernes, nette officierswoningen en
een, oorspronkelijk voor den Gouverneur-Generaal bestemd, later,
zooals wjj zien zullen, van bestemming veranderd, paleis te doen
optrekken. De Europeesehe ingezetenen volgden dat voorbeeld als
om strijd. Yroeger waren reeds vele tuinen en lusthuizen in den
naasten omtrek van Batavia aangelegd, en in de vorige eeuw had
de weg die, ten zuidoosten der stad, naar het fort Jakatra voerde ') ,
daarvoor eene groote vermaardheid. De buitenverblijven längs
dien weg beschrijft een werk van dien tijd als eene aaneenscha-
keling van aardsche paradijzen, door de aanzienlijkste burgers
en inwoners van Batavia, omdat de lucht daar veel beterwerd
geacht dan in de stad, zoowel vermaaks- als gezondheidshalve
gesticht, beschaduwd door de koele lommer van hoog geboomte
en besproeid door de wateren der Groote Rivier, die er in groote
uitgestrektheid kronkelend door heen dartelden en wier kristal-
helder vocht zieh aan eene menigte vaarten en grachten mede-
deelde 2). Doch van die heerlijkheid is thans niets meer overig,
en de tegenwoordige wijk Jakatra biedt weinig merkwaardigs aan
behalve een schilderachtigen rijweg, beplant met prächtige oude
boomen, en aan het einde een uitgestrekt veld met Chineesche graven
bezaaid. Overigens ziet men er nog slechts den aan een witten muur
genagelden schedel van Pieter Erberveld, waaronder een blauwe
gedenksteen is geplaatst, die in het Kederduitsch en in Javaansche
vertaling de volgende woorden bevat: „Uyt een verfoeyelijke gedag-
tenisse teegen den gestraften landverraader Pieter Erberveld sal
niemand vermoogen te deeser plaatsete bouwen, timmeren, metse-
len ofte planten nu ofte ten eenigen daage. Batavia den 14den April
A° 1722 3).“ De tijdgenooten van Daendels schjjnen, — en zeker
niet zonder reden, — van oordeel te zijn geweest, dat de weg naar
Jakatra nog niet ver genoeg van de verpestende dampen van Batavia
verwijderd was, en bouwden dus liever hunne villa’s op nog wat
grooteren afstand van de stad.' De verplaatsing der Europeesehe
bevolking ging voort met verbazende snelheid. Reeds tijdens
het herstel van het Rederlandsch gezag in 1816 werd de oude
stad door de Europeanen slechts voor zaken bezocht, terwijl zij
in de wijken Molenvliet, Noordwijk, Rijswijk en Goenong Sahari
nieuwe, smaakvolle, luchtige en wijd uiteenstaande huizen be-
) Batavia was toen aan de landzjjde beschermd door een reeks van buitenwer-
ken, beginnende met Angke ten westen en zieh voortschakelende indenVijf-
hoek, Rijswijk, Roordwijk en Jakatra, om ten oosten met Antjol te eindigen.
2) Batavia in deszelfs gelegenheid, I. 146.
) Zie over Erberveld D. II bl. 447 v. Vgl. (Jevers Ueynoot, Herinneringen
eener reis naar Red, Indie, 29.