zegt men dat nergens op Java zulke fijne en smakelijke oestera
gevonden worden als de kleine soort die hier op de kust wordt
gevischt ').
De omstreken van Pemalang zijn vruchtbaar en goed bebouwd.
Men vindt er o. a. op 4 palen afstands de suikerfabriek Bandjar
Dawa van den heer von Bultzingslöwen, werkende op contract
met het Gouvernement, met een aanplant van 400 bouws. Ook
ligt omstreeks tien palen ten zuid-zuidwesten van Pemalang,
nabij den linkeroever der Kali Bamboet en nabij de grens van
het district Pemalang met Mandi Radja, eene merkwaardige rots,
de Goenoeng Gadjah of Olifantsberg *) geheeten. Zij ontleent dezen
naam aan een fantastische gelijkenis op een reusachtigen, lig-
genden olifant, en verheft zieh tot eene hoogte van 316 meters,
in den vorm van een geknotten en half verbrijzelden kegel. De kolossale,
schuins overhangende rotsbrokken van dezen berg, die ieder
oogenblik dreigen neer te störten, doen vermoeden dat hij vroe-
ger een veel aanzienlijker hoogte heeft gehad. Hij is bijna geheel
kaal en siechte aan de zuidzijde, die alleen beklimbaar is , nog
eenigszins begroeid.
Yan Pemalang gaat de weg bijna recht oostwaarts naar Oeloe
Djami, gelegen aan de Kali Sragi of rivier van Oeloe Djami,
die de grens vormt tusschen Tegal en Pekalongan. De afstand
bedraagt 14 palen. Daar de kustlijn tot aan den hoek van Pemalang
aanmerkelijk noordwaarts oploopt en zieh aan de andere
zijde met veel zachter helling terugbuigt, is de afstand tusschen
den weg en het strand hier overal veel grooter dan in het
gedeelte van Tegal naar Pemalang. Na de geheele vlakte van
het district Pemalang doorreden te hebben, komen wij in het
gebied dat naar de Kali Tjomal genoemd wordt en in de districten
Tjomal lor en Tjomal kidoel (noord- en zuid-Tjomal) gescheiden
is. De weg zelf vormt hier, over een afstand van eenige palen,
>) Y. Sevenhoven in T. v R. I., II 1. 332.
") Op de topographische kaart Staat G. Gladjah, wat echter, blijkens den
Regeeringsalmanak v. 1879, Bijl Y, bl. CLXXVII, stellig slechts een verschrij-
ving is. 55ie over dezen berg Roorda v. Eysinga, Ld. en Yk. III. III. 11, en
Kussendrager, Java. 161.
de grens tusschen die beide districten en kruist de Tjomal een
weinig benoorden het naar haar genoemde dorp, de hoofdplaats
van Tjomal kidoel. De rivier Tjomal, die wij in hären boven-
loop te Moga en Randoe Dongkal leerden kennen, doorstroomt,
na een eind weegs de grens tusschen de districten Bongas en
Mandi Radja beschreven te hebben, de oostelijke helft van het
laatstgenoemde met sterke kronkelingen in noordoostelijke rich-
ting, tot zij op de grens van Tjomal kidoel komt, waarna ze
nog een eind weegs de scheiding tusschen dit district met Mandi
Radja vormt. Op dit gedeelte is zij aan de linkerzijde nogdoor delaat-
ste uitloopers van het gebergte, aan de rechter reeds geheel door de
vlakte begrensd. Waar zij geheel in de vlakte komt, strekt Tjomal
kidoel zieh längs hare beide oevers uit en besproeit zij weldra de
rijst- en suikerrietvelden van het hoofddorp Tjomal, waarbij
eene op contract met het Gouvernement werkende suikerfabriek,
met een aanplant van 300 bouws, thans behoorende aan de er-
ven Jhr. P. J. Th. van der Wijck, is gelegen. De fabriek is
van den post, die aan de snijding van den grooten weg door de
rivier lig t, nog 1J paal verwijderd; de rivier, die men met een
vlot van bamboe overgaat, is hier 150 voet breed, en de wel
20 voet hooge oevers zijn in den regentijd moerassig. Zij komt
nu in Tjomal lor en doorsnijdt d it, steeds kronkelende, in noord-
westelijke riebting, tot zij zijne grens met het district Pemalang
raakt, die gij dan verder volgt tot zij zieh bjj den hoek van Pemalang
in zee stört. Deze grootste der Tegalsche rivieren is tot
60 palen van hare monding voor visschersprauwen bevaarbaar ’).
Yan den post Tjomal tot Oeloe Djami, de hoofdplaats van
Tjomal lor, is de afstand nog 3 | paal. Oeloe Djami was in den
tijd der Compagnie de hoofdplaats van een particulier land, ver-
huurd aan den Kapitein der Chineezen te Samarang s) ; zij werd
1) Kussendrager, Java. 149. De naam der rivier wordt gemeenlijk Tji
Omal geschreven; maar de topographische kaart heeft Tjomal. De samentrek-
king van Tji Omal tot Tjomal zou niets vreemds zijn; maar het Soendasche
T ji past niet in de samenstelling van den naam eener Javaansche rivier.
Echter zjjn wij hier nog niet zoo ver van de Soendasche grenzen, dat wij
haar bepaald onaannemelijk kunnen aohten.
2) Zie Dl. II. 522.