de beide andere regentschappen naar den Slamat vooruitdringt.
Yroeger waren hier Gouvernements-theetuinen, maar met de
gansche Gouvernements-theecultuur zijn zij lang opgeheven '). De
pasanggrahan van Simpar ligt reeds hoog tegen den Slamat,
en als men vandaar nog een weinig het pad opwaarts volgt en
dan rechts afslaat, bereikt men een vierhoekige, 16 schreden
lange en 12 breede, met andjoewang en andong *) omplante en
zorgvuldig schoon gehouden ruimte, die door de bewoners der
omringende desa’s in hooge eere wordt gehouden en waar tot
zelfs de ronggengs zegen komen vragen op haar bedrijf. Toch
worden de mächtige geesten wier bescherming onder offers van
wierook en bloemen wordt afgesmeekt, slechts vertegen woordigd door
een hoop meestal ruwe, maar eenigszins kunstmatig gerangschikte
steenen. Een is een lingga-pedestal, door menschenhanden ge-
vormd 3).
Van Boemi Djawanaar Simpar zijn 6 palen; verder oostwaarts,
6( palen van Simpar, ligt Moga. de höofdplaats van het district
Bongas, dat tot het regentschap Pemalang behoort. Dit dorp
met zijn pasanggrahan ligt aan den noord-noordoostelijken voet
van den Slamat, op eene hoogte van 300 meters, van de alluvi-
aal-vlakte ten noorden gescheiden door onderscheidene zeer ro-
manesk gelegen dwarsche heuvelstrooken. Op kleinen afstand ten
westen en noorden van Moga stroomt de Ttjomal, de grootste rivier
van Tegal, die ten zuiden van Moga op den Slamat ontspringt,
en een weinig verder oostwaarts de grensscheiding vormt tus-
schen de districten Bongas en Mandi Radja. Dit laatste schijnt ge-
noeind te zijn naar het met koel, kristalhelder water gevulde
bekken dat in de nabijheid van Moga de gelegenheid biedt tot
een heerlijk bad, ’t welk onder den naam van Mandi Radja, d. i.
Koningsbad, bekend is. Het is een van die baden, zooals er
*) Eene afbeelding dezer theeplantsoenen, met den Slamat op den achter-
grond, komt voor in de Reis van v. Hoevell, tegenover bl. 88 van D. I.
3) Calodracon Jacqiiinii en Calodracon termihalis In het gebruik der beide
inlandsche namen schijnt verwisseling voor te komen van deze beide soorten
onderling en met Cordyline flexuosa.
3) Brumund in Yerhh, v. h. Bat. Öen. XXXIII. 140.
ook aan de Banjoemasche zijde van den Slamat voorkomen, welke
gevormd worden door het bergwater dat door de poreuse lava-
gesteenten längs onderaardsche kanalen afdaalt, om zieh ten
laatste met geweld een uitweg te banen. Op de plaatsen waar
dit geschiedt, graven dan de inlanders een Vierkanten bak of
vijver, waarin het water hoog opwelt en dien ze met goudvis-
sohen en goerami's bevolken. Daar dit water snel uit de hoogere
streken afdaalt, zonder met de dampkringslucht in aanraking te
komen, is zijne temperatuur steeds een paar graden lager. dan
de gemiddelde luchtwarmte der plaats waar het uitbreekt, en
diensvolgens buitengewoon verfrisschend. Moga zelf wordt naar
dit bad ook wel Mandi Radja genoemd en was vroeger het
hoofddorp van het district Mandi Radja, terwijl het 24J palen
van Moga verwijderde Bongas, in den zuidoostelijken uithoek
van Tegal gelegen, het hoofddorp van Bongas was. Maar de
grenzen tusschen die districten waren toen gebeel anders dan
nu. Mandi Radja was het zuidwestelijke en Bongas het zuidoos-
stelijke deel van het regentschap Pemalang en de Tjomal vloeide
tot Randoe Donkal midden door Mandi Radja, om eerst bij genoemde
plaats het gebied van Bongas te betreden ').
Ten zuidwesten van Moga worden, op een afstand van 3 en 4
palen, twee heilige plekken aangetroffen, die te eer onze aan-
dacht verdienen, daar Tegal aan deze soort van merkwaardig-
heden arm is. De eerste heet Gamboang, en men vindt er
eenige voorwerpen uit kalksteen gehouwen, t. w. een zeer ruwen
Ganesa van Javaansch type, een fragment van een tweeden
Ganesa en eenige meer of min geschonden lingga’s; de tweede,
Goemilang geheeten, heeft bijna niets te toonen, dan een om-
streek8 vier voethoogen, in den grond bevestigden steen, waar-
van het boveneinde tot een zeer ruw hoofd is gevormd, terwijl
längs het lichaam zeer dünne handelooze armen afhangen. Men
noemt dit beeid, dat tot het Padjadjaran-type moet gerekend worden,
Kaki-Kaki, en brengt daaraan offers op een er voor liggenden
‘) Junghuhn, Java, IX. 173; Bleeker in T. v N. I., 1849, II. 189;Kus-
sendrager, Java, bl. 49. Op do kaart van Tegal in den Atlas van Ned. Indie
is het bad Mandi Radja op veel te grooten afstand van Moga geplaatst.