ante annos mille extitit, ut alibi oftendimus, licet publice in Officiis divinis non ufurpetur, fed tantum ilia
antiquior.Arabicè etiam tam VetusJ'eft.quam Novum,qus ex antique exemplari Arabico in Ægypto fiipra annos
abhinc 500. exaratoprimus in lucem produxit idem Sionita, qui etiam verfiones Larinas tam Syriacs verfioni,
quamArabicat appofuit. InOpere hoc magnifico prster Sionitam laborarunt etiam viri Doftifsimi Johannes
Morinus & Abraham Ecchellenfis. Dolertdum tamcn opus eximium ex difsidio quorundam abortum quafi paf-
ium fuiffe,& mutilatum in lucem prodiiffe, antequam ultimam manumimpofuerantejuseditores : nam prster
Apparatum,Tabulas, varias leftiones, Indices, &c. multaalia deliderantur, ut ex hujus cum noftra collatione
in ftquentibus patebit.
Abfic ut virorum doftorum laboribus qui ante nos in hac arena ludarunt quicquam detraham, vel eorum no-
minibus tenebras offundam: indignum enim eft vira Chriftiano, honori eorum qui prsclare de Ecclélîa & li-
teris meruerunt, quiviam nobis monftrarunt, facemque tradidcrunt, maculam vel leviflimam inurere; imo
magnas ex pec'tore iis gratias agimus qui tanta nobis reliqnerunt doftrins monuments, quorum ope adjuti hoc
quicquid eft in Domo Deielaboravimus ; nos eorum veftigiis inh.Tremus, & fuper fundamenta ab iis ƒ aft a ædifi-
cavimus ; hsc grati agnofeimus. Cum tamen in omnibus edirionibus multa haftenus ineditadeeffeanimadver-
tcrimus qu.r cum magna utilitateadjici portent, & exemplaria meliora & editiones verbonum c|uarundam lima-
tiores comparari omniaque in meliorem ordinem ad ftudioforum ufiim redigi poffe, quit tamen muleo minori
precio conftarent,nemo de conatu noftro circa novam editionem liniftrè judicet : nam, ut de fe dixit Micron.Epift.
ad Chromatium, nonficMva cudimus,ut'VeteradeJirMmusi fid ut idem Prsf.in Pent. poft priorum /India in domo
Ttomini quod poftumus laborctmus. Quidnam vero à nobis pratftitum fit, per brevem totius operis Hypotypofin expli-
cabimus, ex qua etiam quodnam intercédât difcrimen inter hanc & aliorum editiones omnibus innotefiet.
Itaque prster textus & verfiones qus in Bibliis Complutenfibus, Regiis, vel Parifianis habentur, qusque in
noftris fummâ cura imprimuntur, multa alia vel de novo adduntur, vel ex melioribus editionibus proferuntur,
vel methodo aptiori exhibentur.
I . TextuS cüm verfionibus fie ordinavimus, ad morern Origenis HexapLn, ut Leftor, omnes fimul intueri
& intet ft conferee poffit, fineplurium voluminum inlpeftione, quod in magnisillis Tomis, prsftrtim Pari*
fienfibus, magno tsdio temporilquedilpendio faciendum eft.
a. In Vet. Tell. Textum Hebraicum, veifionum fontem & totius ftrufturæ fundamentum, primo loco lub-
fternimus, cum punftacione nfitata, quam appofuerunt Maforethæ, non exaibitrio fid ficundum antiquam &
receptam leftionem quam à licris Scriptoribus per continuam traditionem acceperunt, ut alibi docuimus. Exemplar
interlineare in Bibliis Regiis fieuti lumus, ficundum quod Keri Sc Ketib notavimus, circello llipra voce
® textualem pofito, ipfiim veto Keri in margine (angufto laris) nonappofuimus,necjUtin Parifianis prorlus
omiiimus, fid inultimum Tomum inter reliquas variantes leftiones rejecimus, ubinon tantum ex Editione
interlineari, fid etiam ex aliis celebrioribus ( inter quas magnum difirimen invenitnr, quicquid in contrarium
affirmarunt nonnulli ) duplicemCatalogum confecimus : quæautemdehisagitantur controverfis, eorumque
origine, numéro, &ufu, in Proleg. examinantur, Lireras etiam majufculas, minufiulas, fufpenfas, inverlas,
médias, voctfs non punftatàs, aliaque hujulmodi, cum in plerilque editionibus exprimantur, rerinuimus, non
quod myftcria in iis inerte eredimüs, fednè qüis aliquid deeffe quod in aliis editionibus babetur conquereretur.
De quibus, ut ScdeMalora, Cabala, &c. in iifdem Proleg.
3 ■ Cumque nec in Complutenfibus nec in Parifianis extet verfio aliqua Latina qus Hebrxum adverbum ex-
prittlif , Pagnini verfionem qus omnium maxime ad textum Hebrsum accedit, à Ben. Aria Montano & aliis ad
verbum expenfhm, &alicubi mutatam , utcumHebrso exacte conveniret, alio tamen charaftere notatam, in-
ftruimus, qute lièet alicubi batbara, nec ita commode finfum exprimereac Pagnini videri poflit, in hoc tamen
veriiàm rrieretur, quod non ad elegantiam firmonis Latini, fid ad vim vocis Hebraicæ exprimendam in ufurn
tÿronUm rftutatafit, unde qui Hebraics Lingus periti funteam omittere pollunt: nec énim fine caula queritur
Vilerianus Flavig. profeffor Regius Hebraicus Parifiis, in epiftolis quas de Heptaplis Parifienfibus edidit, quod
tratlflatione Latini, qux Hebraicum textum plenè exprimât, careat nobilis illaeditio.
4. Poft Textum Hebraicum, proximum fibi locum vendicat Pentatéuchus Samaritanus, qui inter Textûs
ptimsvi exemplaria vétuftiffima numerari poffe videtur; Charaftere enim Hebraeo antiquo,qui Judsis&Sa-
maritanis ante Efdrs tefflpora communiserat, exaratum habemus,quemretinuerunt.Samaritahi,Artyriacoscui
Judsi magis affueti erànt, ab Efdra ( poft reditum Babylonicum ) introdtlElo. Hune PentateUchumde quo
poll Hieronymum altùm filçnt Scriptores è tenebris eruit D. Joh. Morinus, primulque publicaVit in Heptaplis
Parifianis, una cum àntiqua verfieme Samaritica, quam ita exacte cumTextu Samaritano convenire exiftimat,
ut Una eademque Latina verfio utrifqueinfirviré poflit. Cirm verb verfionem illam Samariticam àTextufiepius
diflenrird deprehendcrimus, & illam D. Morini Latinam interdumab utroque difiedere, & potius Vulgatam
Latinam exprimere, ideo loca in>quibus verfio Samaritana à Textu differt, ad finem èujuflibet columns, apponi
fecimus.
5. Verfionem GrscamLXXII Interp. celeberrimam & omnium anriquiffimam Editionis Romans, ficundum
exemplar Vaticanum lupra 1200. antehac annos deferiptum, exhibemus; quâè üt maxime fincera docto-
rum calculis àpprobafür , rejeitâ illâ Complutenfium, quam fieuti funt in Regiis & Parifianis, ut omnium
qus hodie extant maximè mixtâ & interpolatâ, &quæ à genuina 7^0* omnium longilfimè diftàt,quam tamen,
ubi à Romana differt, inter collationes Grscarum verfionum Tomo noftro 6°' Lector in vcnict.
o. Gum exemplari Romano etiam fimul exhibemus MS. noftrum ebdieem Alexandrinum celeberrimum,
“diü multumque à dobtis defideratum, quem ab Alexandria ficum attulit Gyrillus Leucaris cum à Patriarchatu
Alexandrine ad fedem Conftafltinopolitanam tranllatus effet, illumque ad Regem noftrum,ut magnum Orientis
Thefiurvim,
Thelaurum,mifit. Hunc,quicum Romano deantiquitate contendere videtur, non totum cxcudimus, fed ubi t
Romano difirepat in qualibet pagina notavimus : haud enim honori hujus MS. convenire videbatur, ut tale Ec-
défis antiqus monumentum inter aliarum editionum lectiones varias ad ealeemoperis detruderetur. Duoita-
que hsc nobiWffima & antiquifsima totius orbis exemplaria Grscs verfionis, per lingulas paginas fi ledtori, ut ea
conferre pofsit, offerunt, de quibus ut & de omnibus verfionibus Græds prolixe egimus Proleg. 9.
7. Vetus etiam Vulgata Latina ex Grsca rfiT S expreffa (qua ufaeft Ecclefia Latina ante Hieronymum, & und
cum nova Hieronymi ulque ad Greg.magni tempora,donee ex utraque mixta Vulgata hodierna coaluit) cum pror-
fiis periiffe videremr per mille annos intermortua, hîc rediviva fiftiturex antiquorum Latinorum firiptis, ium-
mo labore Flam. Nobilii compilata, quam, eliminatâ illâ qus ad Complutenfem aptata erat, fiio loco cum honore
debito reftituimus.
8. V ulgatam Latinam, qus per mille annos fere fola per Occidentem in ufu fuit, ficundum Sixti V. & Clem.
VIII. editiones emendatas & corredlas, & à multis errorum millibus, per Lucam Brugenfim & alios enumeratis,
repurgatas, reliquis adjecimus, Etfi enim Complutcnfis editio & Regia ante Corredtionem Sixtinam velCle-
mentinam prodierant, merito tamen à fuis reprehenduntur qui Parifiansprsfueruntquod Vulgatam Latinam
tot mendis fiatentem, poft duorum Pontificum décréta in contrarium,publicarunt.
. 9. Çhaldaicas etiam Paraphrafts damns, ficundum editionem Bafileenfim, magno labore ac ftudio virifum-
rni D-Joh. Buxtorfii P. elaboratam, qui, ut fuprà diximus, infinitis locis pundlationem qus in Bib. Veneris, Complut.
Regiis, & , qus poft Bafileenfia excufi funt, Parifianis imperfedta & vitiofa extitit,reftituit,& ad Analogiam
Danielis Sc Eldrs revocavit, loca plurima depravata emendavit, multaquequsin Regiis expundla, mutata ali-
terque quam inantiquis exemplaribus extiterant excufa,integritati fus,Venetas fecutus, reftituit,ut ex hujus editio-
nis cum Regijs & alijs collatione & obfirvationibus circa eorum defirepantias,in Tomo noftro ult.palam fecimus,1
10. TargumPentateucbi triplex,quod in prioribus editionibus noncon!picitur,Appendicis loco ad Vetus Tell,
adjecimus, quod fere dimidium facit Tomi Qumti, 1. Targum five paraphrafin Hierofolymitanam, cum ver-
fione Latina Cevallerii ipfius manu feripta, quam mihicommunicavit vir doâiff. Mericus Cafaubonus Ifiaci
filiusS.T.D. in multis tamen ita vitiola, ut in ea repurganda & emendanda multumopers inlumendum effet.
2. Targum Jonathani adferiptum cum verfione Lati na ejufdem Cevallerii, ita tamen defeedata ut revifionem
neceffario poftularit. 3. Perficam Paraphrafin JacobiTufinfis quemTawollim& Tufium appellant: hanc
I Charafteribus Hebrsis ediderunt Judsi Conftanrinopolitani, an. Chrifti 1551. cum Pentateucho Hebraico, On-
‘ kelofi Chaldaieo, & Saadis Arabico, quam Charafteribus Perficis delcriptam & Latina interpretatione donatam
cum csteris imprimendam duximus,
ir. His addidimus Pfalterium Æthiopicum, exemplaribus Colonis & Roms impreftis cum MS. Pocockiano
collatis, Latina interpretatione, ubi à Grsca r i f », vel à Vulg. Lat. difirepat, annex^. Item Canticum Cantico-
xum,totumqueN.Teftam.Æthiop. variiscollatis exemplaribus, cum verfione Latina nunc primumedita.
12. Evangelia Quatuor Perfica nunquam antehac édita, ficundum exem
plar MS . Pocockianum, fupr;
antehac annos deftriptum, inter alias Novi Teil, verfiones collocavimus, cui
plar ficutus eft D.Wheelocus,cujus editionem abiplbinceptam poft ejus mortem perfecit vir doftus, fid noftro
multo recentius eft.
: i g.Syriacam verfionem anriquilfimâ Vet. Teftamenti,qus in Bibliis Parifianis primo lucem vidit,mutila tamen
integritati fus ex variis MSS. Antiquiflimis reftituimus. Libra's enim quolda intégras, qui in editione Parifiana de-
erant, cum eorum verfionibus Latinis nunc primü in lucem protulimus, viz.Librum Ellhers,tam Canonic, quam
Apocr. Judith, Tobiam, Epift. Jeremis, Baruchi alteram, Sulànns hiftoriam duplicem, quarum altera eft ex
editione Heraclienfi, partem Cantici 3 puerorum, lib.2. & 3. Macchabsorum, prster loca innumera in reliquis
libris, ubi vel verba qusdam vel verficuli plures defieiebant in Parif.Jex 11 Idem MSS. fupplevimus.
14. ; LibrumTobisHebr. tam ficundum editionem T.Fagij,quam Seb. Munfteri,cumutriulque verfionibus
Latinis adjecimus.
15. Arabicam verfionem Ægyptiacam five Alexandrinam, qùs in Bibliis Parifianis lacunoli & lacéra extat
locis plurimis ex aliis MSS. fupplevimus, prscipue in Pfilmis & Prophetis ; illorum varia habuimus exemplaria,
MSS", hornm unum prsflanriffimum & antiquiflimum, quod nobis commodavit D. Seldenus, Sc pollea Bibliothecae
Bodleians legavit. Verfio hsc. Prophetarum Textum Hebr. plerumque exprimit, ex qua multos verficu-
los, imo integra capitula defumpfimus ad fiipplendaqus in Parif. deerant, qus ut à reliquis diftinguerentur,uncis
inclufimus, cum his literis. £ MS.Oxon. ]
16. Novum TeftamentumGrscum edimns juxta Roberti Stephani editionem âccuratiftimam, quam fumma
cura & diligentia collatis 16 exemplaribus publicavit, qus quantum Complutenfi, qus in Regiis & Parifianis
habetur,prsftet,facile perlpiciet qui collationem inftituet. Adjecimus etiam Canones.concordanriamEvangeliorum
Eufebianos, cum notis marginalibus qus ad eos leftorem remittunq numerum etiam à Veteribus obfervatum,
Sc libromm fingulorum qus in plerifque antiquis codicibus inveniuntur.
17. Prster hsc qus Texms ScVerfiones relpiciunt, varios traftatus ad Apparatum neceffarios Tomo primo
prsfiximus, juftumq,- Volumen adjunxirijus,quod ultimo loco pofuimus,confirms ex variis annotationibus,obfir-
vationibuSjCollationibus variorum exemplarium antiquorum Heb.Grsc.Lat.Samarit.Chald,Syriac.Arab.Æthiop.
Perfi fumrno labore & ftudio elaboratis, tabulis, indicibus,alijfque hujufinodi s opusTrifallor, magns utilitatis,
prsfertim iisqui circa textum Sacrum ejufque explicationem operam impendunt.
InAppatatu exhibemus, 1. ChronologiamfacramaborbeconditoadTemplificundieverfionemexScriptU-
ralbladepromptam, quam ad hoc opus adornandum iponte mihiobtulit auftor longe Doftiff. Ludovicus Ca-
pellus. Cum enim multis prematur tenebris doftrina temporum, & varia oceurrant îmfu ex quibus perlpieaciffimi