i£
T)e Vanis in Scrimrn Lett'mibtts. P r ö l e ü . V I
les funt in Teft. V e ten , Keri & l p » Maforethis co lled ïe , item
difcrepantcs Orienta!ium& Occidentalium leftiones, <pcqne in ter codices
Ben Afcher & Ben N a pM 'i obfervantur, q u * in Bibliis'Veneus,
Bafilicnfibus, & in noftris imprimuntur. Tales ex Novo Teftamenco
colleeit Rob. Stephanus ex a d exemplaribus anciquiiïimis 1384. quas
in N . Teft. a fe edito excudit, pr*ter loca deficicntia 280. qnae obe-
lifcis nota vit, & multo plures ex vetuftis aliis codicibus a nobis colle-
f t x fu r it qu* in Bibliis noftris exhibentur. ExLatinis codicibus idem
fecere Stephanus in Bibliis fuis magnis, Hentenius, aliique Theolom Lo-
vanienfes in Bibliis a fe editis ; maxime vero m hoe pulvere fndarunt
viriduo, linsuarum, Sc S. Theologie fcientia clari, Lucas.Brugenlis De-
canus Lovanienfis, & Ludov. Capelins S. T . D . & linguae Hebraica:
I profelïor Salmurienlis. ut ex libris de hoe argumento ab iphs editis liquet.
Cumque ipfa fcriptorum Sacrorum Jvltyt***.hodie non extent;
2*ly<*a* vero, qu* kabentur, omnia ab hominibus errori obnoxiis exa-
j rata lint ■ nec fepienti* divins vilûm fit, ut vel Ecclefiara, vel Scriptu-
rarum fcribas Sc librariosab Omni errqris labe immunes fervarct quis
fame mentis negate poteft, leviores quafdam labeculas, & errata qme-
dum ex fcribarum 6c Typographornm ofcitantia, ignorantia, vel au-
dacia irrepere poffe ? quum hoe teftetur quotidiana experientia, Ka
tarnen invinilavit providentia Div ina, Eccleliacque diligent», ut in
fis quac ad fatatem neceffana funt, & ad fidem & mores fpeftant, omnia
punt. 8c integra lint. Si vero in talibus .aliquid forte obrepferic, nemo
fidei & Religionis rudimentis imbutus e ft , qui non ftatim judicare po-
I terit, feribx errorem effe, & corrigi debere. ij .
Judaic, five ex inter pretibus antiquis,aliquas fu i f t prater eaSytnqu
ciderunt Maforetha, fedulo obfervat,& verecunde docet? Lud. De Died
pr*f. animadv. in Evang. idem dicit. Nec efi(mqmt) quod quemc,^
t nr bet ea cofiicum leBionumque varietas, - - quafi nihil certi huberet fifa
Chrifiiana cut inniteretur: nihil enim deprehendo, quod fidei JubJtamim
laderet. ~ Tantum abefi,ut Erafmum, Camerarium, Bezam, viros />/VJ
tatt & eruditione confpicuos culpare audeam, quod in Juts ad jacros AJ
bros notie varias leftiones obfervarunt, ut contra eos uttlem operam nad
vaife eredam. Daniel Heinfius proleg. in Nov. Tefc. ie n o refponfotoA
baud dignos credit , qui aut variajfe olim in quibtfdam libros, aut tx\
iis minus emendatos cum cura refiitutos negant. " E t poft alia, S a tis jd
(inquitj ejufmodi varietates eas ejfe,ut vel qua decejfario credenda f m \
non evertanti vel qua non credenda funt, non doceant. Vide Sc v-roium,
Obferv. in N .T e ft. cap. 1 5 .1 6 . Morin. Diatr. l . i . c . 91
2. Duo enim funt rerum genera, ut inter alios optime notavit Cla-
riff. Capellus(Crit. 1. 6 . c. 5 . ; in Scripturis.. A lia enim funt adfalu-
tem 'neceffaria -, five qua ad fidem & mores fpeB.ant -,- five htfioria fint,
qwt ad fidem & fptm roboraudam multum faciunt : uthifioria de Creation
de providentia divina, de nativitate, vita, morte, refurreBione Chri-
lli & c i- £ * * vero ejufmodi funt, in omnibus codicibus dare & evidente^
traduntur', it a ut dottrina falutaris a Prophet is & Apofiolis tradita
in its omnibus inveniatur. Res enim tales non h it & illic fparfim per
ScrittHreem tradxxtHf : fed ut feengms ferlvems & xmrUs Jertotum
corpus lebiqxe truducitur-, f c UU per totum Scnpmru corpus deftribu-
uuturt itu ut licet in uno loco {Vel .altera nliqud vaneen! oren potent, I veneis tamnfalvsuri, pericKearimnpo0 t,nifivmverJaSçripeura cotetpneres
luxates & compta effet. A lia vero fuut, en putbus error vet egxa-
\ rM ia fine falutis perictelo anti poffet, ut mules, in Chronologee,!, & en
nominibus hominune, urbiurn, repeonum, & c . area qua vareetas codecum
iffc pateft, manente Scriptures xnthoritnte-, & fine fainm dejpendeo vel
periculo errare pffumus : turn quod ref ipfa momentofa non fin t , turn
quia ex i f f * Script nr a judicari poterit, quanam leBio fitvençr.
3 Capello in . hoc confentiunt Theologi plenque, aluque dottrina
& eruditione Hebraica clari -, etiam rigidiffimi textus Hebraici defenfo-
! fores • quorum teftimonia fubjicere libet. Sixtinus Amama linguae He-
braicae profefeor olim in Acad. Franekerana, Ancibar. Bibl. hb. *dde
hac re late differit. . Baud (inquit) negare aufim, & injuria temporum,
I & deferiptorum incuria, errata quadam & fphalmata in textum Hebra-
urn irrepfiffe. Hoc autem dum admittimus , quRoritati Textus Hebras-
« nihil detrahimus : manet nihilomintu textus authenttcus, & omnium
i verfionum norma. -rPoftea addit, E x omnibus variantibus lettionibtts pro-
1 ducatur una, unde v e l orthodox* fidei y t l pietati, ullum detrimentum in-
\ fe r r ip o f it . Certe his talibus nullam iutervenijfe fudaorum mahtiam, non
! tantum hinc apparet, quod nullum ex illis fudaica perfidia patrocini-
umexfculpi poffit 5 fed ex eo quod fontes■ variqntium leBionum ajfi-
I ’r n r i pojftnt : inter quas funt primarii Çaffiteitai f ih f , ut inter »> « &
\ v , v tla ffiu i,u s fiu u r .con fin a r ,m ,u ,iu *V |
X velindifferentin ftnfnt : tfenlta mint eccurrnm loca, ,n sfuebut adto pnl-
ebre utraqnt quadrat, ItlHo, ut mUa Lo’ tca vel Grammatica dtjenere
I p j jli, utra gtnulna fet.Potuefftt quideeu Deus, ab Us quoque erratuliale•
1 ter as Devinas prêefervare, & fuperr.aturale quadbit gratia & ope omnibus,
qui Hebraica exemplaria exferfepfere , adefc , J i‘ ut triinorum exem-
\plariumi,.unbc.e,'fcriptoribeisadft,/,t: at queued non fecet, edeo cum eo
expofiulabimus f Magnum, fans tllud beneficium, quod ccelefie hoc Chtro-
j graphum it a revelfiverit Deus ui adverfus mqlitiofam depravationem
1 lUud farfum teSlum confervaverit. M^dfoufi^atioue diguum,
1 in iflis in fir mit at is humana erratic & &&qi(Mfi non dormit a fie vtgi-
tem providentia oculum, dum cavit diligentiffime, ne vel minima or-
1 thodoxa fidei particula,. vel pietas ex ear urn ufu detrimentum caperet. fcx-
I emplum-profert ex Gen. 3 .1 5 . in loco illo illuftri, ubi primum E van-
‘ gelium e x ta ç , ubi coriftanter l e g i t u r l i c e t fcelerata manus mu-
j tare teruavit in editlone quadam interïineari anno 15 72 ' His gemma
I habet Dodiff. Bochartqs in Geogr. facra. par t.i. lib. 2. çap- i 3- -fl ‘
cet eandem feribis non tribuam quam fersptonbus facris :
non tarnen inde fequitur, quod nonnulli fubinde oggerunt, atlurn ejje de Ji-
\de & falutis doEtrina,'& in ea mhUrejfe rerti : quit enim ferai in alitsfic-
arguentcmi In L iv ii & Suetonii feripta, quidam errores trrepjerur.t: er-
\fo in hifioria Romana nihil eft certi. j & in its qua de Hanmbale, aut
\ U lio aut Augufio leguntur, nutat fides? Ariftotelts G r id codices Jftnt
Ynlicuiei meudofi: ergo, quid ill, M e r i t de
hand poffumus.. guamvit. exemphim fit valde difpar. Nam multo all-
] u r invipilavit Dei providentia , - u t '- f im f ScriptUra codiceb ■ praftartf
immune", faltem in' ift qna ad fidem & fdlptem fu n, nbfolutt ntctffarea.
\vudeeft, quod Mint Htbrai & Grad codices variant enmteeutulss, & fa -
\ cri textus interprètes fape in diverfa abeunt: tarnen in fides capitibus &
! n vou>v irti< uvrifut eadem ubique doElrina occurrit , non jam dicam
I in ûroye&àit f e d & in verfiohibus corruptiffimis. Magnus G rotius Epift.
ad Gallos, qiiac eft 186. Exignns hofttr nodnm in feirpo qnarit -, non
! metuenda metuens. Nam f i No v i foederis auaoritatt non objtent tot,
A q u a e lm deprehenf* funt, & quotidie deprehenduntur, tfiferepantesfert-
■ j ptur*i quid mali fecit t qui in Veteris fader is libris, five{exOricntaltbus
4. Sed quid multis opus e ft, cum cextus Hebraici vindices acernmi
idem diferte feceantur, licet de numero variarum- leftionum idem cum a-
liis non fentiant. D odiff. Buxtorfius, eruditione Hebraica nulli fecun-
dus, D e Punft. Antiq. parte. 1. c - i 6- & Ancient, part. 2. c, m p.
848 : neque rait) exifiimo tales fuife, (codices Hebr«os.) in nu/lo pU.
ne punBulo, apiculo, aut literula, a primis Mofis & Prophetarum
tographis, apographa unauam difcejferint aut nullum omntno vtti.urn m
leviffimum in eos irrepferit. Nam nec tpfi quidem hof™ e,r.*rnt\
-cum inter ctlebres auBores, turn, inter exemplariadifenttones&diJcrA
pantes quafdam leBiones notant. Tales funt prater .not4s k B H 1 i).|
Ment,ones inter Orientates & Occident ales , & inter Ben AJcher &
Ben Naphtali: nec diffimnlant varietates nonnullas ex libris Mzb . et-.
leberrimis, & magna auBoritatis,fit Librorum Hicrofoljmtanorum, &.
bylonicorum, Hifpanienfium, exemplaris Hilleliani&c. Idem Anticrit.partJ
1 . c. 4 p. 67 Icribit, Emendatum fatis exemplar ctidt pofte., hett m
ad extremum ufque apicem: tfiud enim facile conctdimus, nec ifte, »A
fuifse, imo nee efse pofse. RevertndifT. UfTerius Epift. ad Lud. Capell.
pag. '2i f Sententia ( inquit) mea hac perpetua fuit, Hebraum Vet. Teft \
codicem fcribarum erroribus non minus obnoxium efse, quam Novi col,-
cem, & omnes alios libros: fed ad errores illos digtiofeendos & corrim-l
dos, peculiare hie nobis fuppeditavifse fubfidium Maforetharum tnduftr,-
am - ex quibufdam veterum interpretationibus etiam excerpt pojse ahqMu\
variances Textus Hebraici leBiones. - In variantibus leBionibus magun
antiquitatis exemplarium habendam efse rationem,& ubi cater a Junt fi-
ria, ex variantibus leBionibus earn praferendam, qua JenJum pant com-
modiorem. Arnold. Bootius Epift. ad eundem lifter, fe a . 64. Non m-
oamus, vel irrepere potuifse in facros Codices Hebratcos vanas | g | g
vel revera irrepfifse: neque infefti fumus iis, qut vel ab alitsdepM
fas agnofeunt, velipfi plures deprehendere fatagunt,atquc deprehenjas inm-\
dium proferunt. - nec in ifiud album eos dunt ax at, codices admittmusM
hodie extant, fed et qui unquam fuerint j nominatmque tllos, quibns vt-]
teres interpretes ufi funt. See. Eadem dicunt Ecclefi* Romans do ftp-
res'inter quos Bellar. de Verbo Dei. 1. z. c. 2 . Varietates ijta non
ti funt momenti, ut in iis qua ad fidem & mores pertinent, # g p |
ra integritas defideretur : plerunque enim differentia ejt in diBiombn\
quibufdam pofita, qua fenfurn aut parum aut nihil w ^ Bellarm cot.
fentiunt Döminicus Bannes, Sixt. Senenfis,& alii multi. E t hinc in Vul-
gata Latina, quam pro Authentica habent, errata fcribarum & leflione
varias eius auftowtati nihil derogare ftatuunt, licec millia qu*dam variarum
leftionum in ea notarunt Lucas Brugenfis, & TheoL-Lovam-
enfes: imo poft correftiones Sixti 5. duorum annorum lnteryallo, (nm
inter Sixtinam & Clemcntis editionem plus. temporis non intercept)
millia aliquot diferepantiarum, inter Biblia Sixti & Glementis, annotan-
tur. HiS plura adjicere licet ex Talm. aliifque Judaeorum fcnptis, qua
•in Pröleg'. fequenti adducemu's. : 1 ' , . .
5. Hxc vero virorum - doftorum teftimonia proferenda duximus, w
eorum timori occurramus, qui nimis meciculofi, & in exempiaribus anj
tiquis- conferendis parum exercitati, verentur, ne hoc modo labetarie-
tur divina Scripturse auftoritas, fidefque noftra mcerto fluftuet: unA
ex ufu efle exiftimant, licet fint variae leftiones, de 11s tacere prorg
& nullas colligere, ne fcrüpulos in animis infirmorum excitcmus. W
prxter ea quac ex viris doftiflimis jam citavimus, & hasc addenda du-,
ximus, Vamim effe iftorum metum, & militates non fpernéndas habere
yariarum leftionum colleftionem. Multum enim fecit ad veram Wj
onem turn confervandam, turn reftituendam, ejufque reftam mteingcjj
tiam. Godicum innumerorum confenfus mirus in omnibus, qu* Kelig j
onis fubftantiam fp eftan t, veritatem divinam multum conhrma!,
Deique curam fpecialem circa hos libros demonftrat: qui hominum nt|
ligentiac, ignorantiae., & temcritati permifit cutim quaft ftr,”Zcrt.'
levioribut, (ut cum DoftilT. Sixt. Amama. loquar,)\ at vulnera lethal« '
'fiigi (felutaria dogmata corrumpendo) non fivit. Qu! ver0; n(;^ ilp0
mas a textu Originario variationes dati pofte defendant, »n »5“
& nodos inexplicabiles fe involvunt, fimulque impiis & prophanis n
minibus, (quorum h*c actas. feraciffima,) fe ndendos prabent: qui a
obfervant ifi libris Rcgum, & Chronicorum, & alibi, qu*dam ^
ut-in 2. Reg. 22. 8. collate cum 2. -Chron. 22. 2. de aetate An»"
filil Joram. Unde colligunt, nullam effe in facris literis certicitudinc.
^nec iifdem fidem adhibendam. Quibus facile os obftruitur,. cum ^
variante codicum leftione, noq ex ipfo textu o nn dici >
unde confequentia ilia nullum habet robur. Variationes itaque
viores idem praeftant Scripturam legentibus, quod acus magnetis va
nones a vero mundi polo ejufque litu nautis in medio mari j-qm _
fum fuum èo melius & tutius dirigére norunt, quum variationes >
rum quorundam. cognofcunt •, quam .fi acum veram Poll i(
dinem Temper indicare credcrent :. tunc enim extra viam vagairent,
icopulos impingerent. • •
6. Praeterea notandum eft, dari media certa, quibus vera lectio,
codices diferepant, ftabiliri poteft v fcil. Analogia fidei, antiq^rum1
pta & commentaria, antiquae; verfiones, cod,cum antiquorum c0} ^
’ r O L E G i VL Barits in Scriptura lYetiiohiltis.
axime vero ipfa ScriptUra, in qua antecedentium éc confequehtium
[ fideratio, & loccyrum parallelorum & fimilium obfervatio, multum
M "veram leftionum conferunt. Nam ilia le ftio , quæ'xum anteceden-
f. . ^ confequentibus, & cum locis parallelis confentit, & analogiac
i § c0nfona eft, vel cum aliis bonac no t* codicibus concordat j & ex
-tiquis Patrum Ecclefi* feriptis corroboratur, proculdubio pro v^ra
> cenuinà habenda eft. Si vero, his omnibus penfifculatis, adhuc leftip
cubia maneat, liberum efto cuiquam judicium .- non enim poteft efle
' icujus momenti ilia varietas, utramlibec elegeris : utraque emm vera
I f j poteft. Non dico cum Morino, exer. Bibl. 6. cap. 12. n. 4 .5 . &e.
ironique authenticam ejfe pojfe. Nam cum uno tantum modo fcnpferit
rooheta & unica leftio fit ex fe divina j impoflibile eft urramque efle
Sithenticam, licet altçra nil felfi in fe fcontineat m fe fpeftata ut pro-
vera enim efle poteft, & aliquid fecere ad lociexplicationem:
I (jc je divinis codicibus dici poteft quodammodo ; ’A« ydf & * 1-
m ,! niCot, femper bene cadunt fovis taxilli. Inter codices ve-
‘o ipfos variantes, regul* quaedam obfervand* funt. Primo enim,
^ua ex codicibus antiquioribus elicitur leBio, cater if paribus, praferri
ante tarn, qua ex recentioribus coUigitkr. Veritas enim left errore
fntiquior • & codices quo antiquiores, eo primis propio-
1« per pauciores deferiptiones a primis fontibus denvantur : quo
^nim faepius unum ex altero exemplar deferibitur, eo fecilius errata ir-
feDcre poflunt : ut r ivuli, quo longius a fontibus abfunt, eo liiinus
intium puritatem fapiunt, & fordes ac aliénas qualitates contrahunt.
^inc colligitur, leftionem, quam fecuti funt antiqui Ecclefi* fcripto-
ics qui propius Apoftolorum ternporjbus vixerunt, plus auftontatis
^abere, quam recentiorum quorum'cùnque, utcunqhc doftrina pol-
L nCi Secundo, qua leBio cum p lu r ib u i,& meliorisnota codicibus con-
1 praferenda eft ea, qua paucioribus, vel non ita accurate feriptis co-
\cibus nititur. Hic enim valçt illud Tert. in Prxfcnpt. g g o d apud
mltos unum invenitur -, non eft erratum , fed traditum. Codices vero
»elioris not* fu n t , qui majori cura,& diligentia, & quam accurate
Iripti funt- ubi pauciora ferib* errata inveniuntur, & fenbam ad e x-
tnplar attendiffe conftat. Codex enim vel unjeus ita fcriptus prsepon-
erat viginti aliis, qu* negligenter & ofeitanter deferipti funt. Undevi-
emus, apud interpretes unum taleth eddieem multis aliis prarferri: ubi au-
U codices xquales efte apparent, ibi antiquiores vel major numerus meri:
to præfertùr. Tertio, S>u*,c*teris paribus,fenfurn fundit veriorem,clario-
|Q , cum antecedentibus & confequentibus magis congruentem, & codi-
fibùs paris auBoritatis confirmatum, - praferenda. Qgarto, V b i utraque
\Bio per has régulas examinata aqualis deprehenditur, non multum refert,
■ -Hum fe quarts. Tandem eft hoc notandum, a recepta leBioue non temere re-
iedendum, r.ec aliquid. in textu mutanduni fine ReBorum Ecclefi* confenfu,
Quibus Chriftuf animarùm curam commifit,& oracula fua concredidit: fed
'odefte rationes & conjeBura propone »défunt-, et Ecclefi* judicium expe*
%ndum: qua non Jemper omnia, qua correBione egere videntur, corri-
% i fed quadam fermittit ad populi et infirmorum offenfienem vitan-
nin : quod olim monuit Hieronymus^ & in Vulgat* Latin* emendati-
l ne obfervatufti e f t , ut ex éjuflem præfetione, & ex epiftola Bellar-
, qui ubus erat torréftörum, ad Luc. Brugenfem liquet. Si hoc e-
lim cuilibet concedatur, pro norma fidei Lesbiam regulam haberènius j
Eec jam verbum Dei ultra efset, fed aliorum qui hoc fibi temere per-
^ittunt. Si enim in decretis Principum & Regum aliquid imnyuta-
jé, majeftatis reum efficit} quantum erit crimen aliquid pro Jibitu
jnutaré in facris hifee feriptis, in quibus, ut óliin Si Auguftiniis, I
% caelo R e * regum & Dominas dominantium loquitur. Ex his-yidére 1
icet, quifnam fit variarum leftionum ufus, quern experti funt intersects
antiqui & recentioresj quique vel edicionesBibliorum novas ador-
S ru nt, vel commentariis fuis libros facrós illuftrarunt .* ut vidérè licet
*ipudOrigenem, Auguftinum, Hieronymuni, aliofque veterum. Hoc fe-
Srunt Maforéth*, cum Biblia Hebrxa recenfebant. Idem obfervarunt
^ixtus 5. & Clem. 8. in edjtione Vulgata Latina ; Cardinalis Caraffa,
;lam. NcbiliUs, & alii in nobili ilia editione Romana Grxca i& i e.
k denique Comp'lutenfeS, Eràfmus, Stephanus, L. de Dieu, Beza, &
alii, in Novi Teft. éditione G rxca. P .v . , •
j 7. De caufe, unde fluxerunt variàntès leftiones, non multuin labo-
L*ndum ; cum certum fit Cas a feriptoribus facris oriri non pofte. Nec
jnim audiendi fünt, qui eos alicubi memoria lapfos efle in rebus levi-
V'lis aflereie audent. Eorpm enim dvjóy&up*, cum diftante Sp. S. vel
r'lamum ita dirigente, ut errare non potuerint, exarata fint .j ab omni
el leviflima ërroris làbe immunia effe, pro eerto fumendum. Errores
‘taque omnes a feribis, vel întérprctibus ortos • fuiffe, neeeflariutn eft.
feribis yel librariis, qui exemplaria deferipferunt, & non fatis accurate
cum codice Originario contulerunt, fluxere primo : a quibus alii
ilia defcribéntës i errores eoriim propagaruht qui ( non extanti*
pus codicibus Originariis, utide corrigi & emendari potcraht,) in pluses
derivati funt. Sic ab' lino codice, multa irtillià própagari .poflurirj
pt quo plures codices deferipti » & quo longius a pfototypis diftant :
So plures mendas concrahere proclive eft. Scribarum vero error in-
ierdum ex ofcitantia, vel non fatis attefita ectypi turn archctypo col-
jatione oritur : aliquando èx inftitia vel ignorantia,-cum verba haud fa-
feis intellexit -, unum pro alio; vel fenfu abend reddens jfxpe ex au^acia
Iiimia, cum q u* in marginc notàta in vénit, in textum irife'rit ; vel mcn-
pam fufpicans^ubi nulla eft, fub fpecié cofrigendi textum* corrumpit.pe
lîaereticis etiam frequenà eft inter veteres quéréïa, qui in téxturfi mânùs
tfacrilcgas ïnjccerunt, u t erroribus velum öbcéndërènt, N e t non Interpretes
llipet non ita frequenter, ut ferib* ; quibus’ plerunque' doftiores funt,
Jtcc ita feftinantêr. feribunt, ac ii qui j>fecio conduöi, penfum, quam
fitiflime potcrurit, abfolvunt,) aliquando ex inadverccntià, vèl àlûs de
feufis, verba non apte réddunt, nec verum fenfum exprimunt. Notan-
p m etiam, ex lingu* Hebrxas genio proclivem efse tum , feribatuffl
*Um interpretum errorem -, tum ob literafum quarundath fiibilitüuirieffi*
ut i & 4 ^ 1, ée S &ç. quàs diMçile çft feftitigVerç ; pfxfef’titti
cum libri minutis charaftéribué oliiti deferipti ftierint; -, ita ut Hicronym.
præf. L 7 . comment, in Ezethl dicat, füo fe'culo, codices fuifte tam ext-
guis literulis depiBos , ut eos ad noBurnurn lumen hequaquam potuerint
difiinguere, & ad Solis ôrïum & diei fulgorem «cuti cacantur j tuM
ob foni in aliis affînitatem, ut in ® & ^ ^ & c : ut <&
per litérarum metathefin & tranfpofitionem j maxime, ob vocum qua-
rundam ex abfentia pûhftorurti ambiguitatem, ut in qux fecun-
düm punftationem variitm, mortem & peftem * vel vtrbum fignificat.
Et licet plerunqué in orationis contextu ambiguitas tollatur • fxpe ta-
men ambignitas manet, & folo ufu tollitur. Aliquando étiam ex verr
bôrurri varia divifione vel compofitione, anibiguitas oritur : quorutn
oiiinuim exempla proferemus in traftatu de Keri, & Ketib.
. 8. Reftat, ut difquiramus* unde leftiones vari* colligendx fint i d*
quo a viris undiquaque doâiffimiS magna animorum contentione difeë;
pta tur. Alii cnim éx folo Textu Originario colligendas efse volünt;
Alii etiam ex antiquis verfionibuSj G r x c a , Çhaldxa, Syriaca, Samari-
tana, &c. Alii licec Ide qüibufdam verfionibus hoc concédant, alias ta-
men excludunt ■ hic Grxcam w r 0, & Samaritanam -, illë Hierohymi La-
tinam & Chaldxam in Rrophetis, &c. quas ita mendis refertas efse
volunt, ut nil cecti indë Hauriri poffit. Alii demqüe e i prbpria çonje-
fturà fine codicum & verfioniim-confenfu extrahi pofse ftatuurit. D e
hifcé vêro feiendum eft primo, non quàflibet diferepantias codicum hic
intelligi j cum multx fint, qux non ex exemplarium diverfirate, fed ex j
fcribarum errore manifefto fluxere : fcribarum vero errores * de quibus
Certo conftat, inter varias leftiones nequaquam referendi. Litet enim
omnes diferepantix a librariorum vel interpretum errorè originem
primo duxerint, (ipfa enim «parliux* a feipfis non poterânt variare : )
tamen; cum liquido ©ftendi non poteft, diferepantiam ex hoc fonce cma-
nafte -, ad exemplarium, ex quibus cpdices fuos deferipferunt, different J
tiam,necefTe êft confugerc -, & taies diferepantix p ro ,variis leftionibus ha-
bendxfunt, ex quarum collatione de vera leftione & loci fenfu genuino j
melius judicare poffumus. Secundo, certum é f t , ex codicibus Hebraicis
Veteris, & Grxcis N. Teflamenti varias leftiones colligi pofse;' eafqué
omnium certiffimas efse. Hoc eriim omnes concedunt, (ut fupra oftendiy
mus*J licec multi olim aliter fcnlèrunt de Textu, feil. Hebraico ; natn .dç
Nôvo Teftamento haud ita foliciti fcrant.Tertio, quod ad Verfiones attinet,
ex quibus nullas textus .origioarii varietates colligi pofle, quidam abfolut^
ftatuunt -, certum eft plerofque Theologos etiam ex verfionibus diferepan-
tes textus G rxc i & Hebraici leftiones collegifse ; quod ex omnium fere
virorum doftorum feriptis liquec, qui Commentaries in Scripturam edi»
derunt, vel qui eruditione Hebraica clari e ràn t j ètiairi qui integi-jtàcis
textus Hebraici dêfenfores funt acerrimi .* ut miror, viros quofdam doftos
contrarium tam fideater fine ulla limitatlone.afserere. Çbricèdb quidem,
bas non pari certitiidiriis gradu cum iis in cêdere, qu x in Codicibus ori- j
ginariis inveniuntur i colligi tjimën pofse, tum excmplis & teftimoni» 1
orbm induftione, tuni rationibus probàtur.
9. Teftimonia & exempla hic.coàcërvârè fecillimum ; nos pauca felj-
gemus. 'Gén.47. ult. verba hxc n i û a i C m *71) ita reddunt Grxci. intèr-
pretes, Oi' i i i w rai p iM* ivrü, iii fummitatem virga fu a , prout etiafn
citantur in ëpift. ad Hebr. c. 1 1 . & ita vertit Syrus. Cum vero ex |
varia puriftatione HlflOn reddi p offit, leBum, vél yirga,-, & alii reddant
virgam , alii leBum, prout hodie punftatuf, ..quis non hinc fîrmiter con-
dudit, Sept. & Sÿruih legifse H û a n , ntin prxfertim cum nullâ
alia ràtio probabills reddi p o ffit , cur ita tranftulerint. Hieronym. leglt, !
.1 0 0 mina, leBum ,Sc(it. «"1^0 matte, virga, y 1 1 feeptrum, ab eadém ra?
dice n ü i utrumque. Per punfta vero hic non intelligo Màforerha-
rum punfta vocalia, q u * poft multa fecula inventa erànt • fed vo*.
cales ipfa? five ipforum fonos & pronuntiationem , qu* apud Hebrx-?
os, ut apdd omnes alias nationes, femper in ufu erant. Undè v i-
demus ëx verfibnifcùS leftionem variam colligi pofse. Multa lo -
èa prbfèrri pofsùnt ex Sept, ab ipfis aliter tepfe, quam hodie in He-,
brxo leguntur •' quod ex codicum varietatë fluxifse, conftat ex n o - j
tis Maforëthàrum, q u * eafdem leftiônûm varietates in Bibliis obfçr-,1
varunt, fub Keri & Ketib. Jbf. 15 . 47-, legerunt LXX. ut et Hie-
r o n ym r& C h a ld ïu s .V « ™ metgltum, â ’n i , tuai hi testa
hodie legatur D'H1» '& mare termini.. Varietatis çaufe manifefta
e ft, fecilis mutatio fiterarum fimilium quod confirmant
Maforethx, cum in textu ponunt leftionem hodiernam, in margine il ! am
LXX. & Chàîd.fub p. Sed annbn verum fuifset.hiç Variafse Codices, etfi
Mafora nbn annotàfset ? Sic Ei'. 21. 8. tranftulerunt L X X & Hieronym..
qu a .fibi defponfaia fuerat H iy 1 T7 1© « , cum hodie le-1
gatur r n y 1 qui non defponfavit earn. Codicum varietas hic
i appàrét, in 1*7 & S 1?, quod confirmant. Mafo re th*, qui leftionem I
''h ponunt. in margine cum P , alteram ^ in textu. Sic Hieron. Ef.49^ j
«. vërtic,£f. IfraeL non congregabitur : & reprebendit • Aqudam, quj
! tranftulit, & IfraeL ei congregabitur. Certe ex hisyerfiombus colligitur^l
Hiefbn.1 leiifib ih codioe fut) Aquilam vero T » ; quo'à verum e f ie j
confirfeàtur èx' Mâfora, ubi ùtrâqùe leftio notatur. Cur itaque m
aliis fftiusmodi lôcis colligi nbn poffit èx-, verfionibus varia le ftio , !
etiaiflfi Màforëth* non arfnotârùnt ? nam omnes codices non ha-
buerunt , nec cOntulèrunt. Hof. 1 1 . H Tranftulerunt. L X X .
î£3>â aquarunt h At Cum funftis hodiernis fignificac mare. Hab.
1 5 . ùbi tiunC légittir * videte in gentibus , Vèrterunt
L X X » vidtlè téntefnptorts ; & legerunt Ê 3H 33 quant leftionem
t fcquituf