Ve CËibliprum e iiiïo n ib u s prMipnu. , _________ P roi.eg .TV.
H ujus-.codiets auftpritatem- fæpius addqcit Kimchi, & de eo fcribit Abr.
Zucuth in Juchafin , Anno reundi 4956, cum marna defettio contint ]
in Regno Legionenft, eduiïum futjfe librmn 24. (Biblia fcil.J qui îiiHé- j
IU dicebatur, quern fcripfit R. Hillel, ex quo corrigeant omnesjibros.
Teftatur etiam fe vidiffe partem ejus, qua vendebaturin Africa, 1I10 ve,-
ro tempore, 900 fuiffe annos > cum fcriptus erat. Kimchi etiam parte
prima Grammatics memorat, codicem ilium §p $ t Toleti. Gum vero
>lures fuerint Hilleles, difputant, quifnam fuerit ifte Hillel, qui librum
tune exquifitum fcripfit. Quidam volunt elfe Hillelem Babylonicum,
qui Chrifti tempore vixit, & multos habuit in fchola fua R abbinos, célébrés
: fie Schickardus de Jure Re g . p a g .19 . Alii volunt effe Hillelem
ilium apud Epiphanium in Panario, qui princeps inter fuos dittus erat;
& ut quidam, Chrifti fidem fufeepir, & baptizatus eft : fie D. Buxtorf.
de’ puntiis vocalibüs pag. 353. Nepos hic foie R . Jehudæ auttorts
Miftmæ, & circa annum Chrifti 340 floruit. A lii dicunt, fuiffe quen-
dam Hillelem recentiorem in Hifpania; ad cujus exemplar H ifpani Ju-
dxi libros fuos abhinc 500 annis emendare folebant. Antiquum ilium
non foifse fere omnes conccdunt: nec ullam rationem , vel teftimoni-
um antiquum adducit Schickardus pro hac fententia. Non foifse ilium
qui Chriftianus faftus e ft, indc liquet i quod ilium pofterio-
res Judæi nunquam ica honorarunt, nec codicem illius ita extolle-
r en t , fi ad fidém converfus efset. Imo neutrum horum antiquorum
foifse’, fatis aperte confiât. Nam fi tantæ efset antiquitatis, Maforethæ,
reljqiaique Critici, libros fuos ex hoc emendafsent : nec Ben Afcher &
Ben Naphtali tantum opera impendifsent in codicibus fuis edendis ; vel
tantum diferepafsent, cum uterque exHillelis codice fuos corrigére, ei-
que conformes reddere pofsent. Reftat itaque foifse reeènt-ioris cu-
jufdarrr Hillèlis, qui poft Ben Afcher & Ben Naphtali vixit ; & fortaf-
fe Htfpani illius. Meminit tamen Ramban in lib. Jetfirah. fol. 62. libri
Hilleliani: vixit autem Ramban, tefte Buxt. in Abbreviaturis, circa
annum Chrifti!, 1200. Et Joh. Morinus exercit. in Pent. Samarit. 4.
c. 9. n. 4. dc!*nbir exemplar MS. Hebr. in Bibliotheca Oratoriana,
feriptum anno Chrifti 1208. ubi duo illi vetfus Jof. 2 1 . 36. 37. pri-
mnm feripti foerant: fed poftea ab eo qui feripferat, erafi font, haç nota
in margine addita, »0» invenimus illos duos verfus in Hide liants. Si
quis tamen antiquiorem foifse probaverit, me contradicentem non ha-
bebit. Ratio etiam prob'abilis rèddi poteft, cur non habeamus codices
Hebraos ita antiquos, ut Græcos quofdam Vëteris ac Novi teftamenti :
quia feil. poft Maforetharum Griticam & puntiationem ab omnibus re-
ccptam, Judæorum magiftri omnes codices his non conformes, ut pro-
phanos* & illegitimos, damnarunt : unde poft pauca fecula, omnibus
juxta Maforetharum exemplaria deferiptis, reliqui re je t ii, & aboliti.
Hinc eft,quod pauca habemus exemplaria Hebraiea 500 vel 600 anno-
rum : quædam tamen affirmât D . Buxtorfius fe vidifse annorum 700
vel 8 00, quæ rarifiima. G racà tamen habemus fupra mille ducentos
annos abhinc -feripta, ut MS. Vaticanum, noftrumque AleXandrinum,
70 Interjjrettfm &c. . ' ' ^
*j 9. Codices Ben Afcher & Ben Naphtali conjungimus. Erant hi Rab-
b in i, ut fcribit Elias, duo capita five redores Academiarum : & a R.
Gedal. vocantur magni fapientes : certe nobilcs fuo feculo Maforethæ
foerunt. Ben Afcher, ut ex libro de accentibus confiât, qui in Bibl.
Ven. primis extat, & huic auftori adfcribitur, foit ex Tiberiade, juxta
Gennefarech, vel Red o r Academia?, vel D od o r Celebris. Ubi obiter no-
tàndum,Tiberiade poft pundationem inventam, longo tempore fuiffe feho-
las & Dodores. Ben Naphtali pqjâtur foifle Babÿlonius, unde Orientales
ejus lectioiïem ftquuntur; Floruerûnt, tefte eodem Gedaliah, circa annum
îtræjudaicæ 4794. id eft, Chrifti, 1034. Uterque multum laborabat, ür
Biblia quam emendatiflime ederént. Ortæ tamen in ter eos diflentiones,
non dé dictïonibus integris' vel literis, fed de punctis vocalibüs, & ae-
atibus, prsefertim minoribus. Differences utriufque lectiones notantur
... Biblits Venet. & Bafilienf. fed valde confofe j nec notantur capita
vel verfus, ubi inveniuntur; quod in folis noftris Bibhis hactenus factum
eft. Magni’ ndminis uterque erat : unde Babylonii fecuti font lectionem
Ben Naphtali, Palæftini Ben Afcher : ad cujus normam conformantur
omnia Biblibrum exemplaria imprefla. Codex autem hic Ben Afcher, a-
liquando vocatur Ægyptiacus, de quo Maim, in Hil. feph. Thora. c.
8. f. 4. ita fcribit, Liber, cut innixi fumtts in rebus ifiU, eft liber ctle-
berrimus per vÆgpytum, qui a plurimis annis erat Hierofoljmis, ut ex
jrrigerentur libri. Huic autem omnes innitebantur, eo quod cum eun
correxifet. Ben-Afcher, & multos annos diligentem in eo operam navaf-
ftt, & fapius eum recenfuijfet : iftum librum fecutus fum & ego in libro
Le gis, qUem defcripft juxta ejus formam. De hoc etiam libro fcribit
Elias. fcil. Librum ejfe, cut innititur R. fonts Grammaticus, qui
fortajfe eft liber, quem emendavit R. Afcher, qui longo terhpore Hie-
rofoljmU vixit. Aadic, ad hujus libri formam deferiptos codices vtcari
libros Ifraelis, id eft, Palaftinorum : codicem vero Ben Naphtali vocari
Babjlmcùm. R. Mofes Bar Nachman, quem per abbreviaturam vocant
Ramban j qui circa ânrium C h fift i, 1200 floruit, comment, in Lib.
Jetfirah. foîi <5i . meminit trium codicam praccipuorum, cum dicit, In
n n y »O«repeririDaghes per totam Scripturam, ut deprehenditur ar.
cur at a perquifitione, in omnibus libris Babjlonicis & Hiérofolyma,
libro Hilleliano. Ex quibus verbis liquet, hos très codices tunc célébrés
foifle. D e -Bén. Afcher & Ben Naphtali, vide D . Buxt. 1. 1 . de pùn-
d is ,c . 15 . j c L-
al latum : citât inter alia lpca,Numer. 13. 22. p j y n H 'S quod bis
ca liiftoria occurrit. In codice vero Jerechuntino, prius eft plenum, p<J|
fterius defectivum.. . _ ,
12. Pratter codices hos MSS.. celebres inter Judacos, non dciunc co-J
dices MSS. Hebraici antiquiflimi, qui hodie in Bibliothecis Chriftiano.
rextahe. Scribit A r. Mont, fe habuifse quofdam, utexmodo feripm.
x con jicit, ante 400. annos deferiptos, dr in Complut. Academia fO
antiquiores , Bononia & Mediolani antiquiffimos. In Coll. Gonyilli ^
Caii Acad. Cantab, extat MS. exemplar antiquiffimum, cui deeft Pen|
tateuchus; & hoc peculiare habet, quod nullum Keri in margine no.|
ar, ut in aliis exemplaribus, fed in textum plerumque inferitur • J
collationibus hUjus libri cum hodiernis impreffis, quas mihi militl
. . . doftilf. iftius Academia?, apparet. Habeo exemplar MS. quod olimj
erat Joh. Seldeni, feriptum annis abhinc 350. cum varjis leftionibusl
Orientalium & Occidentalium, Ben Afcher & Ben Naphtali •• ex qui-l
bus quxdam fopplevimus in noftris Bibliis, quae nec in \ enetis, nec ini
Bafilienfibus habentur. Erat quondam Leonis Modenae, feriptum vero an.j
no aerae Judaicae 5064, Chriftianae 1304- ut in fine libri notatur. Joh.
Morinus meminit ctiam exemplarium quorundum antiquorum, ex oc-l
cafibne verfoum duorum, Jof. 21. 36. 37. qui in plaerifqueantiquisco.
dicibus defont. In Pent. Samar, exerc. 4. c. 9. o . 4, 5, 6, 7 . memo-
rat unum efle in Biblioth. Oratoriana deferiptum anno Chrifti, 1208.1
Aliud ibidem feriptum anno 1300. Aliud in Regia Bibliotheca, quod,
ut fertur, Veneti Henrico 2. Regi obtulerunt, propter antiquicatem
magnam, cum e Polonia in Gal'liam rediens Venetiis hofpicaretur. In ho,
rum primo fit mentiocodicis Hillelis, in quo deficiebant ifti verfus .-'in re.
liquis etiam defunt. In Bibliotheca Heidelb. extabat Codex MS. anti]
quifiimus, eujus au&oritatem D . Junius codicibus vulgaribus praetulic,
ut ex verfione ejus Lat. 2 Chron. 26 .5 . & 35. 3- liquet. Dicic etiam
D . Buxtorfius, quofdam codices efle MSS. Hebraicos ante annos 800J
exaratos, Anticrit. p. 149. Exemplaris vero illius Marchionis Badenfoi
quod olim. erat Rcuchlini, quodque Macchabarorum temporibus defcriJ
ptum efse volunt, antiquitas plane confifta eft | nec aliam fidem niercJ
tur, quam illud Bononienfe Efdrae manu confcriptum, de quo fupra.
13. Prater editiones Hebraicas Judaeorum, vix aliquas a Ohriftianid
ante "hoc ultimo elapfum feculum prodiifse legimus, excepta ilia in Oril
genis Hexaplis. Hie enim poft Biblia fua Tetrapla , ex 4 verfionibusll
G r a t is concinnata, Septuaginta, Symmachi, Theodotionis, & AquilseJ
Hebraicum textum adjecit, literis tam Hebraicis quam G r a t is , per coJ
lumnas duas fibi invicem refpondentes deferiptum • (unde Hexapla di<fta5)
Opus magni laboris, nec minoris utilitatis: quod magno Ecclefi^ damnoJ
& intoleranda Graecorum negligentia periit. Si enim, hodie extaret,
quaeftiones varise, quae circa textum Hebraicum, ejufque letfionem ho-
’die agitantur, facile terminari poflent. Sola verfio rme 0, quia in publiJ
co ufo Ecclefiarum foit, adhuc fervatur: reliqua? verfiones evanueruntl
nifi quod earum reliquiae quardam , hie illic in veterum feriptis fparfi
inveniuntur: quaefommo Audio colle&ae, in ultimo Bibliorum noflroJ
rum Tomo habentur. Sed de hoc Origenis opere fufius agemus | |
ad Sept. Verfionem deventum erit. - .
14 . Superiori, Ut & noftro feculo, variae prodierunt editiones Bib-1
licae Hebraicae, typis imprefsae, turn a Judaeis, turn a Chriftianis adorna-j
tae: quarum praecipuas enumerabimus, turn quae totum vetus Teftamen-
turn completion tur, turn quae ejus partes quafdam. Quafdam recenfet Bus-
torf. in Bibliothaa Rabbinica .• quibus alias adjungimus, quas nobis v M
contigit.
1. Biblia Complutenfia, eodem tempore adornata, quo primae edio
onis Veneta. Prodierunt in fol. anno 15 15. impenfis Francifci Xinitl
nii Gardinalis, Archiepif. Toletani, collatis ftudiis Theologorum Acadc
miae Complutenfis. Complectuntur Textum Hebraicum, Verfionem G *
cam Sept. Vulgatam Latinam, Ghaldaicam etiam, fed Pentateuchi tar-
turn, foil. Onkelofi, Novum Teftamentum Gracum fine fpirkibus, 1
accentibus, cum Verfione Latina. Extant in 6. voluminibus, cumApH
ratu, Grammaticis, Lexicis, Indicibiis, &c. •
10. Codék Sin ai, érat Pentateuchus emendatus, ut fcribit
Elias in Tab. fràctis. Dicit enim, Sinai efte nomen Pentateuchi correfti,
trait antis dïihirfttatem dccentuum. Exempla. pro fert, in vocibus y 0®’1
W ubi prb Gerafchïtn, in libro Sinai notatur Rebhiah; & in illis
verbis V« T~Wn *7« ubi pro Zakef, in libro Sinai notatur
zàkëf gadol ; authorèm vero fè nefeire prbfitetür. .
1 1 . D e Pentatéücho Jèrichuntino, idem Elias ibid, fcribit, hune codicem
Hgire non de accentibjts, "ut Sinai ; fed. de vocibus plenis & defelli-
vis. Vocat Chnmafch fericho, exemplar Legis corr'eltijfitnum ferichuntt
2. Venera editiones quatijor. Prima incceptaanno i S 15- hnita a1
no 1 5 1 7 . opera & impenfis Danielis Bombergi, Typographi celebrj
Operi prafuit Fcelix Pratenfis , cujus dutiu & hortatu Bombergi
primo literas Hebraicas didicit, & per 1 ypographiam mirifice prop:
gavit. Continet haec editio Textum Hebraum, Targum, & varij
Rabbinorum Commentaries. In fine adjiciuntur, Targum Hierq
fol. in Pentateuchum, Targum fecundum in librum Efther ^-TabuB
feftionum Legis & Haphtararum five letiionum Prophetiearum , Ar|l
culi 13 five fondamenta fidei Judaeorum, praecepta jubentia & prolj
b en tia , libellus de Accentibus R . Ben Afch er, letiioneS variant
inter Bed Afcher & Ben Nephtali, cum notis quibufdam Maforetlucl
in quas vehementer invehitur Elias in praef., lib. 3. Maforeth: quiaijj
1 a Judaeo non font appofitse: fcribit etiam, quod in Mafora n ih t lw f
x it, qui eas appdfuiti fed palpat,ut cacus in tenebrU. Secunda, in K
per-eundem Bombergum, inchoata anno 1523. finita anno 1528. jl
hac editione ufus eft Bombergus opera R . Jacob Ben Chajim, n
magna pecuniae fomma conduxit. Pramilsa operi, 1 Prafacio R.
ubi de Mafora, Keri & Kctib, de diferepantiis in ter Talmudiftas & J j
forethasj de 18 locis, qttos vocant Corretiiones feribarum, & dc
fo ra magnae ordine. 2 Indices capitum five parafehioth ,
onum, ordinum partium totius Scriptura juxta Maforethas. :
Prafatio A b enE z ra de rationc commentandi in Scripturam, & de 51»
dis interpretan'di. Adjetia eft duplex Mafora; Minor, quae firigulis p
ginis ad latera textus imprimitur: & Major, quae parcim ad finemP]
feriem Alphabeticam apponitur, cum inftruenone Ben Ghajim.; p" ■
per fingulas paginas infra & fupra textum. Poflea fobjiciuntur leco
nes vanantes Ben Afcher & Ben Naphtali, Orientalium &.Occiden^
liuin & libellus de accentibus. Hanc editionem magms encomiif
iebra’t Elias, & in ejus laudem carmen Encomiafticum compofuit-
tia editib Velieta, imprefsa anno 16 18. Eadem eft cum fecund?»^
g f iL E c i . | V i_ J)e ‘Biblionim "ditlonibits proeçipuis.
r m correcciór : vix tamen vitéfimahi partem animadverterunt Cor-
L nres corum quæ emendationemdeliderarunt ; ut affirmât D . Buxtor-
r C n pr.xf. a’d Biblia Bafilienfia. Qyarta Editio Veneta prodnt anno
r s ‘ gadem eft cum priori; fed Typoruin elegantia & impreffionis ni^
in«*"orsecedentibus multo inferior. . . . . . 8 1
Biblia Regia, fic ditia quia aufpicus & fumptibus Philippi 2 Hilpa-
R eais in ufum Eccleiiae édita. Prodierunt in 8 Tomis, charta
M m Typis Plàntinianis, A n t w e r p , anno « Magnifito huic
R ri oraefuit Ben. Arias Montanus. Haec Biblia opus Complhtenfe
W M t fopetant, turn Chart* & Typorum elegantia, turn quod mul-
r , T i n t quae in Complutenfibus defiderantur. i . Chaidaicam Para-
C intecram1 uura Verfione Latina. 2. Teaturn Hebratum Veteris,
r r ,r ic ii in Pio*i Teftamenti, cum Verfibne interlineari Santis Pagmni,
iofflopetuliari. .3. 'Syriacos Novi Tell, libros. tam Syriacis quam
K i i s charafteribus deferiptos, opera Guidonis Tabncn Boderiam. .
i Aooaratutn magnum duobus Tomis comprehenfum, in quibus tra-
Lrn, varii ad Scripturae inrelligebtiatn facientes, Lènca, Grammatiçx,
P lediones,Tabular, Indices, 8tc. Tomus ille cum Verfione mcerlmeari
E m feorlim ediraseft variis lobis, & formis. Foi. per Planunum. Ite-
Geneva-, cum fupplemento librorum Apocryphorum G r « o - La-
C anno 16 19. In quarto ex officina Plantiniäna Rapbeleiign, anno
f f i seMdianils Munilebus Biblia edidit Hebrato-Latina ; Vcrfionis
broprixi in fbl. Bafil. 1534- in 2 Tomis. Adjiciuntur ex Rabbmqmm
[ommentariis, annotatiqncs baud peenitendae, pulchrc voces ambiguas
hr obfeuriora quatque élucidantes. . ,
i < Elia; Hutteri Biblia Hebraica, literis majufcniis imprefla Hambur-
l: jn f0i, 15S7. Editio bate maxime accommodata eft tyronum captut,:
bam in fingulis dittionibus , liter* fervilis a radicalibus, ut & quie-
Icentes etiam et déficientes, figura diftitiguutitur,
6 Roberti Stephani Biblia, qu* vulgd Francifci Vatabli, lingu*
l i t * profefloris Parifienfis, efle dicuntur,*ompleftentia Textum He-
tnum cum Verfione G ra ta ex Editione Complutenfi, Latinam Vul-
Ltam cum Latina altera nova. Prodierunt primo in amplo quarto
tribus'vohiminibus, ddjundo Novo Teftam. Poftea in fol: tribus Vol.
i;8 6 ex officina Santandreana, cum annotationibus,qu* a quibuidam
Vatablo adferibuntur. Editio hare pofterior hunc titulum habet -, Biblia
L ew, Htbraicc, Grace, L a tin , Latin! m t r fn tm o duplex eft, altera
betas’ altera m v a ,cum annotationibas Francifci Vatabli. Omnia
inm Editione Cemplntcnfi diligenter collata, adelitit in margine, qttot
Vatablns in fats Annotatiunibns nonnanejnam omiferat, idiotifmis , ver~
\ornmane difftcilientm radicibas. Nulla prxfigitur prafatio his Edm-
bnibusi nec ex toto opere conftare poteft , quilnam eas proem-
Eavit vel Verfionis nov* author fait. Ac Stephanum audorem efle
imnbtationum illarum, quas primo ipfe edidit tS 45- cum Verfione
Yujeata & TigUtina, qu* poftea a u d * & immucat* font in Editio-
hibus fequentibus, prtfbat Arn. Bootius in Animadv. facris, Indiceau.
Rorum, ex Stephani Pr*f. Edit, prim* ubi dicit, accejpenem ad Imres
fleas anmatienis nolle fibi acceptam referre : htc tantnm praftilifte , Ht
hmnuBa tx iis, qna profcf rnm Regieram andinres txccperant, ad air-
„ typographies ortis bentficio fideliier permanartnt. Addit, Frmmi-
ni itltitnit noftris coUelbaneù. Stephanus autem modelte ad Vatablum
tas refcrt, quia ex ejus prxlcdtionibus quafdam earûm exceperat .-
fum ipfe Vatablus indigne tu le r it , eis fibi attribui -, eo quod multa
baberent, q u* Religionem Refotmatam faperent, a qua ipfe ahetais
I 7. Johannis Buxtorfii Biblia Hebraica & Chaldaica Bafile* prodi.
traut fbl. 1S18. cum Mafora, q u * Critica eft Hebraorum, mama
& parva ', & felcftiflimis Hebraorum Commentariis, Rab. Sain
». Jarchi, Abén E i r a , D . Kimcbi, &c. quibus Textus Grammatte
& Hiftorice illuilratur; .-in quibus poft 4 Editiones Vcnetas , Textus
Chaldaicus à deformitate- pundationis & pravitate vocum innu-
merarum vindlcatus, loca in Mafora tranfpofita , deficientia, pugnan-
tia, numeris depravata, fiibfidió diverforum exemplarinm & concordan-
[iarunt Hebraicarum repofita, reftituta , & recontiliata font. Hanc
huidem Editionem omnibus prioribus corretiiorern fecuti fumus in Bibliis
noftris,. in Chaldaica, feil. Paraphtafi. Licet vero magnam curam
Bc diligentiam in hac editione adhibuit Buxtorf. fatetur tarnen quafdam
^epèriri pofse , qua? diligentiam fuâm effogerunt, quod ex collatione
poftrorum Bibliorum letior alicubi perfpicere poteft. I
[ 8. Biblia magna Heptaglotta, impenfis D . Michaelis de Jay4 ftudio
fe opera Gabrielis Sionftae Maronira, Johannis Morini & Abraham» Ec-
phellehfis in decem tomis, folio magnöj charta Imperiali1 Parifiis excu-
fa 1645. Charaderum elegantia, & Charra? magnificentia, turn Re-
gia, ( quae a quibufdam OrbU miraculum dicebantur, ) turn omnes ah-
is editiones foperantia ; adjetiis etiam* aliis anriquis monuments,
tulit hæc àta9, lirnatiores, quam quæ in Complutenfi, vel Regio opéré
habentur, eos fecutos foifle i ; ut nil dicam de intoleranda ipforum in^
curia < qui corredioni invigilare debuerunr. Unde innumens mendis
&• erratis* ïcatec hæc editio, quae fpléridorem èjus tnultuin obfeura-
quæ,â nemine anrehac Typis évùlgata erant. Nam prater Textus
jfe VerfioneS, q u* in Rcgiis antea extabant,. de novo adduntut Pen-
[ateuchus Samaritanus, una cum Verfione Samaritana^ & Verfione ejus
tatinaj Syriaca'Vérfio Teftamenti Veteris, & tam Veteris quam Novii
nrabica, qüæ in Regiis non extabant. Dolendum vero, Apparatum
[um Prölegomenis ; & Appendicibus variirum -letiionum , TabuUs,
tndicibus, aliifque quac ad opèris cOmplementum pertinebant ; ex .difli-
lio corum, qui ópéri prafucrunt; defiderari ; nec editiones, quas pro»
15 . Prater has editiones in folio; extant & aliae plurimar in quarto,
od a y o , debimo fexto, & viccfimoquartb ; a Plantino & alas, cuiii
pundis & fine pilndis, vaHis lôcis ex'cufae: quas figillatim omnes e -
numerate difficile effet, nec ledori multum profoturum. Editionem ac-
curatam Hebraici tèxtùs cum pundis, & literis elegantiffimis item Keri
& Ketib in marginibus nuper adornavit Manaflcs Ben Ifrael m quarto
Amfteloà. 1635. Aliamque in odavo cum pundis vocalibüs & accentibus,
horifque ftiarginâlibus eifdem, edidit idçm Mamjfles Amftel. 1639.
quae omnium manibus tcruntur. Extant- étiam & àliae editiones, non
totius Vet. Teftamenti, fed quarundam ejus partium : quarum praci-
ptiae font. 1. Pentateuchi, inter quas infigniores font; 1 ; Gonftantino-
politani in fol. a Judaeis imprefla, anno 15 51. Ubi prater textum He-
braiiih,'- imprimitur per fingulas paginas variis columms, Targum O nkelofi,
cum vbrfione Arabica R.Saadiæ, & Perfica JacobiTawufi (utra-
que literis Hebraicis) & Commentariis R . Salomonis. • 2. Pentateuchus
Hebtaicus,cum Triplici J'argum, Onkelofi, Jonathans, & Hierofolyroita-
no & Commentariis Rabbi Salomonis, notis quibufdam Maforethiçis
ac Symbol is G em a t r ic is .& c . Vente, 1590 in quarto. Verfio vero ill«
Perfica, Periicis charaderibus deferipta, & Targumim ilia Jonathan^
& Hier’ofol. cum fingulorum tranflatiombus Latinis., in quarto Tomo
noftrorum BibliOrum imprimi curavimus; 2. pfalmonim, qui fæpius eu*
fi & recüfi. Dùæ tamen eorum infigniores font editiones. 1. A,uguflim
Juftiniani Epifc. Nebienfis, qui Pfaltcrium Hebraicum edidit, cum verfione
Chaldaica, G ra ca & Arabica, adjeda triplici interpretatione Latina
& Schofiis utilibus, Genuæ, in fol. 15 16. 2. Johanms Potkenu
prapofiti Ecdefiae SandiGeorgii Colonise, qui pfalmos Hebraice, Græ-
ce, Æthiopice, & patine per columnas in qualibec pagina fibi refpon-
dentes edidit Colonise, 15* 3* „ n
15 . Inter veteres, licet multi Nov. Teft. commentants îlluftrarunt ;
& de variis ledionibus exemplarium Gracorum in quibufdam locis in-
terdum diflerunt : nemo tamen, quod feiam, editionem novam totius
Novi Teftamenti aggreflus eftj unico excepto Hieronymo, qui juflu
Damafi Pontificis Romani, Verfionem Vulgatam Latinam cum G r a tis
codicibus contulit, & recognovit: cujus tamen fcopus erat magis
Verfionem Latinam emendare ex ejus collatione cum Græcis exemplaribus,
quam editionem aliquam Graccam ex Gracorum codicum colla-
tionc emendatam dare. Sic enim fcribit praf. ad Evangel. Hacprafauun-
cula f otticetur quatuor tantum Evangelia, codicum Gracorum emendata collatione,
fed veterum:qua ne multum a ledtoms Lattna confuetudtne dil-
creparent, ita calamum temperavimus j ut his tantum, qua fenfum vtde-
bantur mutare,correaù,reliqua manere pateremur, ut fuerant.Non de*
crane tamen antiquiflimi codices G raci MSS. quos, cum dubium ali-
quod de vera iedione oriebatur, vel cum Hsretici textum corrumpert
laborarunt, confoluerunt Ecdefiae Patres, u t inde veram leâionem con-
firmarent vel reftituerent. Noftro vero feculo plurimæ prodierunt editiones
N . Teft. Gracar, quas omnes enumerare vix pofiibile eft. Prx-
cipuse vero, circa.'quas fudarunt viri d o d j , funt quæ fequuntur. 1. E-
rafmi, viri magnae ledionis, nec minoris judicii, qui multa vctulta exemplaria
MSS. contulit, & ex iis N< Teft. Grace , quam potuir, emendate
publicavit : annotationes etiam dodiffimas edidit, m quibus lectr
onum, quas fecutus eft, rationem reddidit, & ex libris antiquis conhrmavit.
H jc cum Verfione Latina, Bafileæ, Tiguri,Wmenbergae, & alus locis*
variis formis imprefla eft. 2. Complutenfis, quæ in Biblusj Complutenfibus,
Regiis, & Parifienfibus e xtat, a Complutenfibus ad fidem veterum
exemplarium magno Audio & diligentia collata. 3. Roberti I
Stephani, omnium accuratiflima, cujus^ ut ipfe agnofcit in pra f. mtrus j
eft cum Complutenfi ednfenfus. Præter Complutenfe tamen, exemplaria
i s alia* qu* ex Italia, Bibliotheca Regia; & aliunde ab amicis habuit,
contulit, & varias lediones tollegit, quas in margine interiori notavit.
In altera Concordantias Evangeliorum fecundum Canones Eufebwnos:
ejSo tly»v etiam numerum adjecit, & librorum fingulorum *»*«*«*.
Prodik primo Parif. in folio. 15 50. poflèaFrancof. m fol. anno i6 o x .
dein pluribus formis. Hanc editionem feeutt fomus m opere noitro, uC
omnium accuratiffimam. 4. Theodori Be zæ , qui varus collatis codicibus,
multum laboravit in editione Grata' N . le f t , quod c.um verfione La-
tina daplici, Vulgata & propria, ona cum annotationibus, fepius etk-
dit, & recognovit. Accurata hæc editio, præfertim .ukima, multis viae-
tur. Non defunt tamen, qui authorem nimis audacem foifle judicanc,
dum a recepta leftione f*pins fine ncceffitate recedit 3 & umus, lntcr-
dmn nntltos, codicis 11 otitate-frecus Pratoriam exercer poteftatem,
-ex conjeauris' mutando . & interpolando Textum facrum pro bbito.
Vide inter alia,Luc, 9.48: 53. & 3 .3d: l .C o r . 16 . 55. . Prima
vero Bibliorum éditio imprefla; erat Laun* Vu lg ar* , Mogunti*, anno
t * 7 ï . tefte Luca Brugenfi praf. libri de variantibus Scriptura Loas.
Aiiain tamen ilia pfiorem quidam fe yidiffe dicunt. Hanc fubfecut* font
Coionienfis, anno, 1479. Nurenbutgenfis, 15 78 .V en e ta .14 9 7 . P “ *«
prodiit Complutenfis Heb. G rac. Chald. anno 15 15 . Veneta Hebraica
, 1 5 1 7 . G raca , Venetiis, i j r 8 per Aldum Manuuum ■ ali*^ue in -
PROLE-
■ 11