atias Jringuas tradudhim Ecclefiam colere & confèrvare, ipfum vero T eflamenti Prototypon quafi ad earn non
penmens ut corruptum negligere & rejicere. Semper enim habuit Ecclefia viros Hebraice dodos licet fcriptis baud
multumnotos, necquochocultimum feculum produxit, quorum opera codices Hebraici confervati funt- nec
deerant exemplaria antiquiffima in Chriftianorum Bibliothecis, quæ çum iis qua: Judæi publicarunt prorfus
conveniunt, éx quibus conftat Judæosnec etiamfi vellentpotuifFe libros Vet.Teft. corrumpere, nec in iis corrum-
pendisaliquidtentaffe, cum inter eorurfi exemplaria & noftra'mullum invertiatur diicrimen, nifi quod ex fcri- !
I barum errore Fortuito accidere poiTec.
Etfi vero cumin Judaa tantum notus erat Tleus, & «omenejut magnum inlfraele, (qui tanquam hortus conclufus
a totoorbedivifuserat) oracula fua fermone tantum Hehræo communicate dignatus fit,unde gens ilia iola rore
coeleftiirrigatafuit,apptopinquahte tamen temporumplenitudine, quamaceriam diruere, &pomceria dilatare,
omneiquegentesinièmpiternum foedus recipere ajtimmo' confilio Deus conftituerat, quod per filium ejus uni-
genitum promulgate, & per ejus mortem fancire voluit, ante exortum Solis illius juftitiæ, Vécus Teftamentum in
I Græcum fèrmonem, qui omnium latiifime per orbem eo tempore propagatus erat, per LXXII Interprètes juffu
j Ptolemsi Philadelphi Regis Aegypti admirando confilio transferri voluit; quæ verfîo inftar ftellæ matutinæ
sentesdenfiffimis ignorjatiæ tenebris immerfas ad Evangelium recipiendum paratioresreddidit, cum quæ de
Chrifto ab Apoftolis promulgata erant à Prophecis in linguam fibi notam transfufis multo antea prædiéta fuiffe
legerent, unde verfionem hanc ofhum ad Cbrijlum, non fine caufa, appellavitS. Chryloftomus. Ex hoc autem
Ut&ex eo quod Novum Teftamentum eadem lingua confcriptum fit, &quod cum ApoftoloS cum mandatis
mifit Dominus ut Evangelium omni creaturar fiub ccelo annunciarent, variarum linguarum dona eis ccelitus
I contulerit, fit omnes ubique linguis propriis audirent, oftendit fe nolle doârinam coeleftemin
j aliquô orbis angulo delitefcere, led in omnes linguas fore traducendam, ut ex fontibus per verfiones tanquam ca-
I nales, nationes fingulæ aquam filutis haurirent. In quo âdorandam Dei làpientiam cernere licet, qui utpet
Linguarum divifionem ædificatores Babelis impediit, eofque in varias terras difperfit, fic per linguarum varie-
tatem Ecclefiam ex omnibus terris eollegit, Domumque fpirituâlem cujus faftigium ccelos fuperat earundem
Linguarum adminiculo æternùm permanfuram erexit, adeout quod primùm magna’ in homines pcenæ loco in»
flidtum erat, poftea inter divini favoris fummaque bénéficia quæ nafeenti Ecclefiæ contulit meritonumeraretur.
Namhincfaétumeft,utChriftianaReligiototius orbis ambitum brevi occupaverit, & ultra Solis iti-
j nera propagata fuerit. Ceffantibus autem donis illis extraordinariis, verfiones in Linguas vernaculhs necefTario fa-
! ciendæ erant,nam ut Ptolem.Rex in epiftola ad JudæorumPontificem,apud Epiph. lib. de ponder. & menf. ®»onu8
1 pv ïj rows o&Mz ; The/anri abfcondiiiJF fontis ftgnàti qua utdttas ? Undeprimis Ecclefiæ feculis ’
unacum fide, S. Scripturam in plerafque Linguas tradudtam fuifTe legimus, teftibus' Auguftino, Chryfoft. Hiero-
! nymo, aliifque veterum. Inter alios vero affirmât Theodoretus lib. 5. de cur. Græc. affcélibus, fuis temporibus uti-
\ ytrfamfaciem terra, quantacunqucSolifubjicitur, ejufmodi<verborum (Sacræ Scripturæ) plenum ejfe, » E&yim tptao v /sini
J tis -dm EMÎiifflïiUelaÊAwO)), àtox $ usduj PuuaIw, $ ^ nwotay, Ivtiw, £ Ap^Viay, & £ QufoliGjIlu/ ûiriïy '
ms Ttuircu lasyXtfilas nTs ébiarieirâ îioltsAm, Librofque tdebraicos non in Gracum tantum idioma conterfos efe ,
[fed in rRp'manum,Ægyptiacum,<PèrJicum, Indicum, Armemacum, Scythicum, adeoque Sarmaticum, mo <verbo in omnes Liri-
guàsqüa ùUibi in ujufunt Nam quod de Lingua Sclavoriica dixit olim Johannes Papa VUE epift.ad Sfontem. Corni»
j tem de Mechodio apud Baron. anno 88o.de reliquis affirmari poteft, Sana fidei non répugnât facra Evangelia &
lebiiones diYmas Vet.isr NoV.TeJl. bene tranflatas Lingua Sclavonica canere,quoniam quifecit Linguas principales, Hebraam,
Gracam & Latinam, creayit isr alias omnes ad laudem (srgloriam fuam.
Præpoftere quidem agunt, qui Verfiones Authenticas faciunt, vel fontibus æquant , multo magis qui iifdem
præferunt : tacite enim dum hæclcribuntdetrahunrtumProvidentiædivinæ,quafi minus circaTextus originales
quam circa verfiones invigila(Tet,tum Ecclefiæ fidelitati,cui tabulas Authenticas,nonVerfiones Deus primario con-
credidit, quafi eas per negligentiam corrumpi vel perire permitteret : facrum enim hoc depofitum tanquam com.
munem fidelium poffeflionem incolùmem fervare debuit, nec pati tantum thelàurum per incuriam fiiam fibi de
manibus eripi, vel contaminari. Qiiicquid in verfionibus boni reperitur, à fontibus derivatur, & ex hoc audtori-
tatem confequuntnr tranflationes quod cum fontibus conveniunt, eorumque fenfiim apte exprimunt. Qui autem
generatim Textum per verfionem corrigendum volunt, idem faciunt ac qui Solis motum per Horologium
regulandum fore contenderent. Cumque Textus originales à Sp. S. didlati initio authentici fuerint ,
ut omnes concedunt, libénter feire velim quando Sp. S. auguftas illas ædes & facra veluti templa delèrue»
rit; fi vero tempus affignari non poterit, tanquam in poffeffione oifcimspofiti ab omnibus fufeipiendi
funt. Licet autem verfionibus fontium prærogativas non concedamus , multiplicem tamen verfionum
prælèrtim antiqüamm, & quæ Ecclefiæ primis feculis in ufu^Èrant, utilitatem, cæcus eft qui non videt
ingratus qui non agnofeit : verfiones enim velum detrahunt, ut in SânClum SanCtorum introlpiciamus-
corticem frangunt, utnudeum latentem eruerepofsimus; lapidem de fontis oretollunt, ut aquas quis haurire
pofsit tarn pro leipfo quam pro gregibus fuis : verfionum etiam turn inter fe turn cum textu primævo collatio
earumprælèrtim quæ apud prifeam Ecclefiam obtinuerunt, & in Linguas Orientales tradudlæ erant, optima funt
media, turn ratione cognationis cum Linguis Originalibus, turn usûs & auCloritatis per Ecclefiam, quibus verus
in obfeuris locis fenfus elici & ledtio genuina in dubiis vel depravatis reftitui polfit. In verfionibus enim iftis non
privati alicujus DocCoris, fed plurium Ecclefiarum vocem audire, eafque çonlulere licet, quarum lènfum ir
omnibus fidei Chriftianæ capitibus tanquam Ipecula exquifitâ. arte polira lucidifsime repræfentant. Prætere:
Textus. & Verfiones,præfertim antiquæ,mutuas fibi fijppetias feruntmam ut Verfio Textü explicat,fic Textus Ver ■
fionem cum mendæ occurrunt corrigit, & ut Textus Verfionibus audioritatem confert, fic Verfiones antiquæd:
Textus integritate teftantur. Cumque ex Scribarum incuria aliifque caufis fieri r.on polfit quin in minutis quibul -
dam Codices frequenter delcripti variant, unde melius ftabiliri poteft vera ledio, quam ex antiquorum exempla.
rium & verfionum collatione ? quae ex ipfis libris Archetypis per pauciores delcriptiones traducta eofilem clarius
&fideliusrepra:lentant, quam quae ferius deferipta lunt, quae ficut rivuli quolongius a fontibus feruntur eo minus
eorum puritatemlervant, faciliulque lordes contrahunt. Per plures verfiones etiam Haereticorum aliorum-
que corruptelis occurritur; quod enim in una fortaffe efficere po(Tent,in tot variarum Linguarum nunquam pote-
rant. Tandemconfenfus&Harmoniatotverfionumdiverfis temporibus faClarum, & apud gentes tantis terrae
marilqueintervallis diftantes,quafivox Dei eftdeccelo teftifieantis, fe horum librorum autorem effe,qui contra
omnem hujus mundi potentiam eos mirabiliter confervat,
Praeclaram itaque operam navarunt viri dodtifsimi, quorum memoria in sternum beneffidta erit, qui in hoc
laborarunt ut facra hsc myfteriorum divinorum Scrinia, Regis fummi defalute humani generis ac haereditate
seterna Diplomata, ex optimorum codicum collatione recognita, & a fitu vel fqualore quem temporum injuria
velexaliis caufis contraxerunt, vindicata, pura & incorrupta pofteris tranfmitterent, necnon & illi qui verfiones
antiquasadorharunt, in Ecclefia: commodum & fidei propagationem, maxime qui textus cum verfionibus
ediderunt, omnibus ita difpofitis ut mutua inter omnes collatio inftitui polfet, ut monuments ha:c Religionis
Chriftiante, quantum per humanam diligentiam fieri polfit, immaculata in perpetuum Ecclefia: ufum permane-
r e n t . Quid a veteribuspra:ftitumfit,tum circa S.Scriptura: verfiones turn circa ejufdem editiones, in Prolegome-
nis fuse enarravimus, qua: hie repetere Pracfationis brCvitas non permittit. Ad hsc itaque ledtorem remittimus, I
ubi quteftiones prscipuas de Textu & verfionibus fingulis, & de harum antiquitate, audloritate &ufu pro
virili explicavimus.
De celebiioribus qus hoc noftro & luperiori leculo prodierunt Bibliorum editionibus, qute ad rem noftram|
fpeclant levi brachio perftringam, de quibus etiam in Proleg. uberius di fleruimus.
Complutenfem Bibliorum Editionem procuravit Francifcus Ximeneus, Cardinalis, & Archiepifc. Tole-
tanus ( qui Academiam ComplutCnlem fundavit) opera 1 heologorum Complutenfium, lumptibus pro-,
priis anno 1^15. lex Tomis comprehenfitm. Hacc editio quafi fundamentum erat fiiper quo plura zdi*
ficatunt qui editiones pratcipuas fequentes adornarunt- In ea exhibentur Teft. Vetus Hebraicum cum,
Vulgata Latina , verfio LXXI I Interpretum Grsca Gum tranflatione Latina , Chaldaica Pentateufhi
Paraphtafis Onkelofi cum ejufdem Latina verfione, omnibus per columnas difpofitis more Origenico,
Teftamentum novum Graecum fineSpiritibus Sc Accentibus, ut iplum ablSy^tpoi melius referret, cum Latina
etiam tranflatione, Apparatu,&c.
Circa idem tempus prodiit prima Editio Veneta Bibliorum quxRabbinica a quibufdam vöcantur, per
Dan. Bombergum Typographum celeberrimum, qui poftquam linguam Hebraicam didicerat eandem mi-
rifice pfopagavit. Horum Bibliorum quatuor extant editiones, quarum fecunda & tertia reliquis pratferuntur,
quibus praeter textum Hebraicum, adjicitur Chaldaica Paraphrafis Onkelofi per Pentatcuchum, Jonathanis
in Prophetas priores & pofteriores, &Jof. Caeci vel aliorum in Hagiographa, Adduntiir etiam Rabbinorum
fäniorum commentaria quadam cum Malbra textuali & finali, 1 argum Hietofblymitano, i?c. Cum vero
Chaldaicae Paraphrafis punClatio valde imperfecta & vitiofa extiterit, aliatn eorundem Bibliorum editionem
paravit D. Buxtorfius, excufamBafil. Anno idiB. in qua innumeris locis pundtationem veram reftituit, loca
depravata emendavit, Mafors errata plurima caftigavit, ita ut per immenfos viri Clariffimi labores Bafilienfis
ha:c editio omnibus Venetis merito prseferenda fit.
Editiones Munfteri, Stephani ( qua ob Annotationes multis Vatabli dicitur) Hütteri ,& aliorum prattereo.
Palmam omnium eruditorum confenfu turn his turn reliquis pr.rripiunt Antwerpienfis Regia,& nupera Parifiana
D.Michaelis de Jay.Illa,Regia didta,quia impends Philippi II.Regis Hifpaniarum lucem vidit,An.i;7i. o<äo Tomis
Charta Regali comprehendimr, & turn verfionum quarundam acceffione turn apparatu, Typorum etiam ac
Chartee elegantia omnes qua: pra:ceflerant multisparafangis fuperat; unde a quibufdam orbis miraculum dicebatur.
Summam etiam curam adhibuit ut fideliter & caftigatiffime omnia prodirent Ben. Arias Montanus qui editioni
prtefuit.In hac pra:ter ea (|ux in Complutenfi extiterunt,adduntur,Textus Hebraicus cum verfione interlineati qua:
plerumque eadem eft cum Pagnini,Tomo peculiari.Paraphrafes non tantumOnkelofi in Pentateuchum,fed & Jonathanis
in Prophetas,. &Jo f. Csci vel aliorum in Hagiographa. In No. Teft. prater T extum Gratcum &
verfionem Latinam interlinearem ad verbum Grteco refpondentem, adjkitur verfio ilia antiqua Syriaca
Novi Tcflrucnu turn Syriacis turn Hebraipis characteribu.s exarata, cum verfione Latina Guidonis Fabricii
Boderiani, quam primo typis Syriacis Maroniticis, aufpiciis & lumptibus Ferdinandi Imperatoris, Vi*
enax edidit Widmanftadius, ejufdem per Germaniam Cancetlarius defunt] tamen epiftola: Catholics &
Apocalypfis, quat in verfione ilia quam antiquam. 8c fimplicem vocant, nunquam extiterunt. Apparatus etiam
magnus extat duobus Tomis, in quibus_ varii traCtatus, Grammatics, Lexica quatdam, cum vatiis quibufdam
leClionibus, Tabulis, Indicftms, &c.
Parifiana lumptibus Clariff. viri D. Michaelis de Jay decern Tomis Charta Imperiali, in lucem exiit Anno
Domini 1645. Biblia hsca VIILinguis Heptaglotta dicuntur , opus fplendidum, quodRegiam illam, tam
Typorum & Charts magnificentia quam verfionum quariindam antiquarum, qus antea non edits, additione
longo intervallo poll fe relinquit.Nam prster ilia in Regiis qus hie recufa (excepta verfione Interlineari & Apparatu
) de novo adjiciuntur, Pentateuchus Samaritanus antiquo characlere Hebraico, qui Judsis in ufu erat
ante Captivitatem Babylonicam, cum verfione Samaritana & tranflatione Latina utrifque accommoiiata, Venus
etiam Teftamentum Syriacum antiqus verfionis, quam Simplicem appellant Syri, qus ex fonte Hebrso faCta
eft non multo poll Apoftolorum tempora, quam primus pun&avit Gabriel SionitaS. T. D. Linguarum Orient
talium profeffor nuper Parif Hanc ab altera recentiorediftinguunt ex Grscaf^/1 verfione traduifa, qus tamen
B ante