H
d e m e n s u i v i s e t v a s i s .
De Menfuris Longitudinnpi, ex iifdem AuCtoribus
^Æ-Inima mehtara eft digitus tranfverfim polïcus, feulacitudo éigiti, Hebraicè
vocutq^Atsbagh, Gr* cè j'<£«ri-A®-.
‘ Palmus minor, contractas feu xranfverfus, Hebraicè tophach, Grxcè otahaacb
vel </!%<*#,continet digitos tranfverfim pofitos 4. Vide Ezech. 43* 13.
Palmus extenfus feu major, Hebraicè zereth, Grxcc ezri9it|*»), confiai palm is
jninoribus.j. digitis 1». /
Jp te s Romanus confiât communibus, cranfverfis fen miaoribus palmis 4. id eft
(digit, i«.
Cubitus Romanus, 6 reçus, 8c vulgaris Hebrxorum efi fcfquipes, feu tranfverfi
palmi 6. id efi digit. *4. vel duo palmi extenfi. Efique ea longitudo que efi a fl.*xu
brachii medii ufque ad extremum digiti longioris extenfi. Denique efi quitta pars
ftaturx hominis bene formati : quifq; enim habet in fiatura fua quatuor fui cubitos,
feu pedes tax. Totidemetiam & pedes de cubitos fui corporis facit quando brachia
in latum expandit. Ira S. Hieronymus, Vitruvius de alii paffim.
Cubitum facrum Hebrxorum facit Villalpandus uno palmo contraâo ma jorem
cubito ordinirio. ex Ezeehieli$4j. v . i 3. IJ?4 menfura altar is in cubito verifftmo
C feu legali & facro ) qui habebat cubitum communcm drpalmum- Et de tali
cubito legali putat Scripturam paffim & Jofcphum loqui. Et ratio favet, quia le-
galis ilia cubiti facri menfura eo tempore fuit confiituta, quo fiatura hominum
major 8c proctrior erat : neque debuit deinceps immutari > cùm Grsci & Ro*
ma hi fint tempore pofieriores Vide etiam Gafparem Sanâium in 3 Reg f v . x .
Duo pedes cum medio faciunt greffum ftu paffum Romanumpnplicem, qui
confiât palmis minoribus feu tranfvetiis 10.id < ft digitis40.
Duogreffus, feu quinque pedes faciunt paffum Romanum empofitum. palmo.
rum a», digit. So.
Dixi Romanum: quia paffas Grxcus compofitus confiabat < ped bus, palmis
14. digit-jo-
Sex cubiti calamum faciunt,qui confiât pedibus 9 fpithsmis 11. palm.smin.3«.
^Stadium Gracum juftis too. paffibus Gixcis, id efi pedibus <00 cubitis 400.
palmis i 4®o. digit. $«o®.
Stadium Romanum confiât paffibus Romanis compofitis ixy-ptdbus 6ay.
Chibrath terra Hebrat» étant mille cubiti. VidcP. Bonfrcnum Exodno-v. 8.
fubmcdium.&aRtg. j . v . i j - 1
Quinque ftadia Giatca, ftsuxoce cubiti faciebant tterjabbatki, leu quod tabba-
tho cenficere liccbat : quod Hebrxi drfirnebant ductus chibrath terra*
M A are Italicum confiât cô o fiadiis Remania; mille paflibus umpefius;
yooo pedibus. « t
Leuca feu milliare Gallicum unius horar, confiât tribus millianbus Italicis y »4
fiadiis Romanis j 3000 paffibus compofitis -, 1500« pedibus.
EXPLI
1T)1 OT l SMl L 1N G UÆ H E 'S IC JE E T b$ÆC~Æ7
Explicatio Idiotißnorum feu Propriflfatum
quæ fepius in Scri pi
ï. E s t Htbrxis, Græcis, Chaldxis ulîtaciflirilum, ut librol fuos ab &,a«ttm,-
igitur,ergo, vel fimili particula ordiantur , ut patet initio Levitici, Numero-
Lingua: Hebraic* & Gixcx .
tuns occutrunc.
rum, jotae.x, 3,8e 1. Regum, fccundi Paralipomcnon, 1 Efdrx, Judith, Threno-
rum, Baruch, Ezechielis, Jonx, prioris Machabxorum,8cc. Nempe feriptores ifii
concemplabantur animo rem aliquam antegreflam, cum qua iftud quod jam feri-
bebant.colligatumperejufmodi particulas volebant, five ea res feripta jam effet
in alio volumine, five mente tantummodô comprehend.
II. Qjia hagiographi oinnes Hebrsei fucrunt, .& Hebrxis feripferunt, & pie- i
raque H-braicè„ideo interprètes turn Grxci, turn Latini, ftylo-& phrafi Hebrxx
plufculum inhxrentes, fxpiffimè hebraizant, & fubinde foloecifmos admittunt,
tefteS Hicron. lib. 1^ comment, in epift. ad Ephef.
III. Et quia cafibus carcnt Hebrxi, eodemque nomine invariaco per omnes
caftis utunrur,hinc 8e Interprètes fubinde per Anciptofin cafum pro cafu ufurpa.u,
v t iC o r .8 .v . » ? ■ Sive pro Tito, five fraires nofiri, pro,fratribus noftris, & E-
phef. x. v- z .Spiritus, pro,fpiritum 8calibi.
IVI Subinde pro verbo indicativo prxfenti Sc imperfe£ta(qùo careiit H ebrïiJ
utunturprxterito, P fai, a/y. Credidi, id eft credo, propter quod loquutus fum, id
eft loquor. Subinde .participio 1 Corin. rx .v . x. A d ßmulacra euntes, id eft,
ibatis.
V. Sic pro comparative 8c fupcilatlvo quia Hebrxi carent his gradibus,utuntur *
pofitivo, ut Pfal. 117. Bonum ( id eft, melius ) eft confidere in Domino , quant
confidere inhomine.
VI. Vel cùm volunc unum per comparationem alteri prxferre. id quod prxfe-
rum affirmant, alterum negant..Verbi gratia, lfaix <3. v. 16. Abraham nefeivit
nos, & Jfrael ignoravit nos. T u Domine pater »öfter,Sec. Ofee 6. y. 6. Miferi-
cordiamvolui & non facrificium. id eft, nufericordiam malö quàm facrificium. :
Fiai, xi Vermis, & non homo, id.eft potiùs quam homo. 1 Cor. 3. v. 7. Non ego,
• fedgratia Dei. id eft, non cam ego, quàm gratia Dei, quamquam 8e ego cum gracia
Dei. Matth, x j . v. 9. Patrem nolite vocàre vobts fuper ter ram,Sec.
VII. Vel utuncur epicafi, feu verbo vehemendori pro minus vehementi : verbi
gratia. Malachix 1. 8c ad Rom. 9. facob dilexi, Efau odio habui : ubi odioha-
; bui, idem eft ^uod, minus amavi, poftpofui, neglexi. Simili Èpicafi utuntur yerbo !
omis?ro magno & excellent!, v. g- Pfal. io«. Omnem efcamabominataeft anima
Xeorum. id eft nobil.ffimam 3c excellentiffimam.viclelicec ccelefte manni. Pfal. 18.
: Vniverja, id eft,mera, fnmma, vanitasomnishomo vivens. Ecdef. n . v. 13. De.
' um time, & mandata ejus ebferva : hoc eft enim omnis homo, jd eft, qai hoefe.
ceric opcimus eft& prxltantiffimus homo- » Regum 4. v. 8. Hufisnt Diiqui per. ■
; cujferunt lÆgjptum omni, id eft %ci\ift\mz,plaga in deferto : neque enim in de.
\ ferto aiiä plagä affl â i fu.it Ægypcii, quam demerfione in mari rubro. Ecd. xy. v.
17.ômnisplaga pro.fummaplaga.
VIII* Ahquando contra per Liptoten verbo tainùs vehementi utuntur quàm
intendant figmficare, verbi gratiâ, 1 Reg. u .v . xi. Nolite de dinare poft vana
( idola ) qua nonproderunt vobis, ideft, qua: maxime oberunc, eiûntqne valdè
noXia vobis. 1 Machab. a. v. xi. Non e ft utile nobis rclinquere legem, eft per-
niciofiffimum erit. SicProv. 18. V. y, 8c c- X4. v.xj. Eccli. 7. v.14. Non eft. bo-
num, pro,eft valdè malutn. ,
IX- In com parat ion i bus fubinde non apponune pirticulam comparationis vel
fimilitudinis, ut Proverb. i«. v. 14. Favus meUis compoftta verba. Pfal. «7. v.
31. Increpa feras arunàinis : congregatio taurorumtn Vaccis popular um , pro,
increpa tyrannos, qui ficut ferx in arundineto, & ficuc tauri in grege vaccarum,
excitant ftrepitum & horrorem, ica faciunt ipfi in congrégation^ populi fibi fub-
diti,
X. Una eademque fententia diverfis locis fubinde diver fa 8c fere contraria de-
figSiant, verbi gratia, E or tare iniquitatem, Exodi x8. v. 38. Levit. ià. v. 17. Se
iReg. iy .v . t8. fumunc pro.ignolcere, vel veniam impetrarc. S cd Levir. 17. ver-
fu ultimo, 8c cap. 14. v. iy. 8c alibi, idem ipfis eft quod, puniri pro peccato-
XI. Apud Hebrxos propter exiguum numerum radicum , quxnon tant nifi
iota, a qmbus omnia nomina denvantur, tapé unumidémque nomen, v d ver.
Bum vel eciamfententia, pluribusdiversifque rebus defigaandis adhibetur. Et
ex hac filva ambiguorum nominum arque verborum haud raro natx func di-
yerfx diverforuip interpretum, vel etiam ejufdefti. fed diverfo tempore Sc loco,
interpretaticiîîs, dumquifque inter dubia, quod fibi co'nvenienîius videtur, hoc
transfert. l a fefe exculat S . Hieronymus libro 1. Apologix adverfus Ruffinum,
quieiexprobrarat, quod Pfal.,». verf. iz. pro eoquod Scptuag- interprètes di-
xerunt, Apprehenditedifeiplinam, ipfe 111 Commentariis vertiffec, ofeutamini
Vel adoratejilium■ & pofteà nihiromràjjt vercendo Pfaltérium, cranftuliffec, ado-
rate pure Nam Hebrza “QlplüJ nafckubar, amuigua tant ad omnia tria fi-
gnanda. Sic Hebrxum n J ’S tfinah , quod vitjetur commune effe nomen af-
moruip qua: vel inferunc vulnus, vel avertunt, Ezech. 16. v. 8. Vulgatus tranf-
fert cljpeum : cap. x j. v. zs.loricam : c. z8. v. 4. haSlam : Amos 4. v. ». con-
tum : 3 Reg, 10. v. 16. 8C 17. feutum 8c peltam. Simili modo nttTtUn haftfah
valet idem quod cxhilarat reficitque,feu convivia, leu geniales dies; eûmque
multa id piXftcnt pro varia rerum ac temporum natura, varié quoque id ab Interprété
convertitur j modb enim redditur flos -, Cant. 1. v. y. Fulcite me flori-
bu9 \ modo unguentum ; mod b lagena vini j modo ftmila frixa oleo- Sic
•""n’ ion chàfidah fignificat quod iublimem habet rapidumquè volacgm : qua-
re interdum milvus. ut Zachar. 4, v-p- jncerdumrifOttM, uc Job. 39. y. 13. &
Pfal. 183. v. 17.aliàsherodius-, fubinde upupa convertitur. Sic Hebrxum pflX
tfachaq, & Latinum ludere, præter vulgarem lutam fubinde fignificat duellum
commit t er e : » Reg. ». v. 14. Surgant pueri & ludant: Subinde perftqui de ve-
xare : Gen. u . v . 9. Vidit Sara ludentem Ifmael cum Ifaac,. id eit perfequen-
t<m IfaaCjUt explfcat Apoftolus ad Galat. 4 -v. 19. Subinde idolacolere,vc\/dl-
tattones ac tripudia inftituere : Exodi 3 ». v. 6. Surrexerunt ludere. Sic Grxcum
8c Latinum prophetare, prxter communcm nocionem qux eft fucura
prxdicere, aliquando fignificat, propbetidmconfirmare, ut Eccli. 49. v- i8.offa
Joftphi dicuntur poft mortem prophetaffe. Aliquândo fignficat laudare Veitni.
vel pfallere laudes Dei. 1 Reg. it . v. y, 16 ,1 1,11. Aliquando ex alflatu fpiritus
mali infana loqui, i,Rcg. 18.v. 10.8c 3Reg.i8.v. >9. Jeremix »9 v. 16. Aliquando
ex interna illumination? Spiritus fanfli feripturas interpretari. Cor. 14.
v*3* Aliquando miracnlum patrarc. Eccli 4«. v. 14. Mortuum prophetavit
corpus ejus, Eli fxi.
XII. S c prxpofitionum ,8c ronjunâionum vis 8c fighificatio admodum varia
Ad fxpè idem valetquod de : x Regum 3,v. 8; Dominus locutus eft ad Dadd,
ideft de David, dicens. In manu fervi moi David, 8cc. Luræ 19. A it JESUS
aa tuf», pro de co, quia hodie [alus domui huic fallu eft. Ad Hebrxos 1. F t ad
nm ilo ,m J em £ n t.fr o d t,a fe \ is .E c c^ .A d qutm mbisferdm, id efi dt qotf;
Prxponcio a , 8c Grxcum ànsi fxpè pro apud, vel coram utarpatur. Eccli .41.
v; »t. Erkbejctte a pâtre & matre. Sec. pro, coram pâtre, 8cc.
Prxpofitio in, Hebraicè 3 . v. g. InChrifto, in domino, ad Ephef; 1. 8tx?ifeu
fecundum, ferè omnium aliarum prxpofitjqnum vicem & fignificatiohem indu-
U{1C' ~ * ? e. »»tedundnt. Lucx »x. v.49. Si percutimus in aladio I Gen. 48. v.
Tulungladio &arcumeo Verba concaétus tam corporalis, quàm fpiritua-
{£ ( qualis v. g-eft vifio, quxremvifam tao intuitu quafi attingic ) conftrui talent
cum a beth, id eft m, 8c cum ablativo cafu; ut Ifaixulc. v . h Videbimui
in latitifl veftra, id eft, videbimus lxtitiam veftram.
Hebrxum I vr, S, Latinum, e h n u e pro copnlativa. nunc pro dlsjunfliva
W B m n.u"c P'6 »dverfarin j , d .
pro ut.jtc, Jicut, td eft, etiam f i tarnen, ideö, praterea, ergo, quinetiam, tarai fo-
Ict, al quando prorfus redundat. Pari modo voçulx tarnen Se fed, pro irnmo
quinimmo tamuiitur. Enim pro auteni, ad Galat. ». v. 6. Hebr. ’3 jn, & Latinum
«?, quia, propter quod-, propterea, fxpè non caufam, fed folùm eventum feu
confecutionem fignificant: fubinde tanrùm continuant prxcfdintia cum.fequen
, 1■ P jfû c o ta .fi qumUm, qm«, fubinde idem valent quod q«amm',
S « , v' ® ?*«mqmd paierie Dt«, p«r«rc mtnfim 1 dtfino, q«t- I
v,«m ( ide# qnamvu;^ptrc«JJitpttrtm, & jl«x enm l «q««! if,,* J,.
ptcbortibi Domingquoniam f id eft etfi ) iratusesfniki. Jcrem.7.v. 10. Libera,
ttfumus, eb quba ( id eft etfi J fecerimus abominattones, &c.
XIII. Vocula ƒ» eft admirantis vel ftupencis ; tabihde tarnen eft neeantis ut
juaic-5. v. 8*. Stapparuerini, id eft non apparuerunt. & 3 Reg. 17. vTi Si erit
annts his pluvia, id eft, 1 on erit pluvia. Et quidem plerupique eft n'oti i’uranris
v- g.iu exempta jam allato, Vivtt Dominus ft erit pluvia, id eft. iuro aiiod non
pluet, adedque fi plu», non habcar Deus v ivus aut ver«. Ec cùm poft verba
jurandi fequitur vocula ft, tunefi oratio fit affi. mans, veftit in negantemj fi fiî
nvgan?, vertit in affi mmtem. Prions exemplum eft, Pfal. 9+. v. n . Sicut
juravt intramea, ft introibunt in requiem meam, ideft, quod non introibunt
Polteiioris, lfaix m- v. »4- J uràvit Dominus, ft nonut putavi, it a erit id eft *
juravit, qubduci ipfeputavit, ita erit Simili modo particula »iß eft vox jura- !
menti execratorn. lfaix y. v. 9.. Ntftdomusdeferta fuerint, tabaudi perApo-
Jiopefm, non habear Deus, aut verax : ficut Latini dicunt, nifi hoc fecero dtf-
peream. Subticent Verb Hebrxi ipfam imprecationcm, utpoce horrend a m au-
ditu ec effatu, 8c cujus prx reverentia divin* majeflatij nemo velmeminiffeau-
dcat. Levure manum, fxpè fignificat jurare, Gcnefis 14 v. xi. Exodi 6 v 8*
Numer. 14.30. quia manumattollçrcfolent qui jurant.
XIV- Unam eamdémquc rem cùm plures habet proprietäres 8c conditiones,
piuribus etiam nomimbus expheant, Ita leges Dei PÎalrao 1.8. vocam Primo
pracepta. mandata ftaiuta, ëuftodiam, quia cullodienda vel cavenda praccipiunt’
inandant_& ftatuunt. Secundô, judicia,^quia dijudicant &dirimunt lires Tertio,
juftitiam, aquitatem, veritatem, qiiia ftatuunt & docent quod juftum'quod
xquum, quod verum eft. Quartb, teftimonia, quia teftantur nobis Voluntatem
Dei, 8c quia cum contcftatione Judxis data tant Deut. 4 17,18. Qu into tefla-
mentum, id eftfoedus & paftum, feu conditiones pafti initi cum Deô • namhac
conditione pepigic Deus tam cum Judxis, quàm cum Chriftianjs, fc foreeis
Deum 8c patrem, fi videlicet ipfi leges ejus fervent. Sextè, vias Domini, jufti.
ficàtmes Domini, verbum,eloquia,fermoues Domini, Sec. quia ex ore Dei pro
cefferunt, iidfque juftos faciunt, 8e ad Deum deducunt. Sic fedemptionera
Ghnfti, quia m ea exfi hoftes fdxmqrf, peccatum, mors, J 8c tabditi liberati &
lalvati fuerunt, npnc vocant ftragem fimul Sefalutem, nunc ultionem & redem.
ptuonem, nunc mdignatmem Scpacem, nunc cadem, frotritionem ÖC vittoriam '
etc. Ifaix y j, 8c 4j. *
Hcebra=i P>uc» h*bent nomina plantarum, arborurti, gemrnarum, anima-
Iiüm, lpecmca, feu qux unam aliquam fpeciemdeterminatèdefignenc, fed hxcuc
plunmiim geiiericà tant, te multas tab fe 8c diverfas fpecies compleduntur vel
ccrtexquivoca tant: neque tamper apud Latinos Grxcofve extant nomina x-
que generalia ; hincfaâumut unum fdemque nomen Hebraicum à diverfis in.
terpretibus, vel «um ab eodem interprète diverfis locis diverfimodè expofitum
luerit. v . g. I j n tanntn, Hebrxi vocant quidquid in quoque animalium généré
monftrofum eft, prxfertim magnitudinc. Hoc nomen Geaef. 1. »1. Larinus
Vulgatus vertit cetum feu balxnam, marinam belluam 5 fanétus Hieronymus &
Septuaginta rcnumdraconem -, iidetn alibi\ firent», vel Faununi. vel ftruthio-
camelum, vel pafferem-( iromee ) came/um interpretantur. n'mibedotach
Hebrxi vocant quidquid aqueum vel vilcotam luccr, vel fulgurat 8c in lapi
dem indurefeit. Haoe voeem Genefis». ix. Nofter vertit bdellium, genus guru-’
m! five lacrymx pellucid*, quam ftillat arbor nigra ejufdem nominis, magnitu-
dine olex, fol.o robons, fruftu, natuiique caprifici. inquit Plinius /. n -
8c Dioicondes /. i .c 09- Eafldem vocem Vatablus & Eugubinus vertun^ rnio-
nem, Septuag. carbuncultim : iidem Num. 11. 7 . vertunt crjftallum. n S » ela
Hebrxi vocant omnem gland.feram arborera, vel qux quid glandibus ferè tanile
profère. Hane yoculam Nofter 8c S. Hieronymus & Septuag. v'ertunc nunc
quereum, nunc theem. nunc ieribinthum, nunc caftaneam Cùm eoim non in
venireritapudGrxcos Latinofve voces tam1 latè patentes, fatis illis fuit," unam
aliquam fpeciem magis familiärem, magifque loco quem exponebanc convcni-
entem, luavernone efferre.
XVL Quia eciam apud Hebrxos quxdam erant feu animalium, feirarborum,
leu aliarum rerum fpecies, qoas apud Grxcos Latinofve reperire non erat atque
ata a pad hos nomine carebant ; interprètes, nelacunam in fua verfione relin-
querent, iptam fubinde Hebrxum nomen, uterat, iiitaâuni retinuerunt, ut in
Exodo paffim ligna fetim, in Levitico hin,gomè'r, fatum, cabum, ephi : qux He-
brxorum crant mentarx proprix, neque apud alias nationes reperiebantur qua
ejuldem précise effent capacitans. Subinde tarnen, ne barbaram ignotamque vo
ccm leaonhus obtruderent, maluerunt Gfxcam tatinâmque aliquam potiùsufur
pare, qux fpeciem affinem, 8c Hebrxx penè fimilem fignificat. v. g. pro menta
ris jam didis potaerunt modium, fextarium, choen feu congium. Pro D ’ ö a '
Jchittim feu fetim, qux eft arbor fpinx albx fimilis ('.tefte S. Hieronymo in Joel
3. 18.;. colore 8c foliis, non magnicudine : nam 8c latilfima tabulât» ex ill;.
cxduntur : lignumque fortiffimum eft, 8c incredibilis Ixvitatis aç pulchritudi f
nis, fed non nifi in defertis Arabix proveriiens. Pro hac arbore, quia prorta i
lgnota EuVop.x.S Hieronymus Ifaix.41.19. ponit//>/Ww.Septuaginta buxum. Si *'
militer Joel.3.18. S.Hicronymus vertu torrentem fpinaruth, Septuag -o{v4), id el :
funiculorum, vel potiùs g W id eft lentifcorum, nempe arboru fua Ixvitate nobi t
farnotarum. Iidem Septuag.in Exodo paffim ?tofetim ponunt ligna imputribitia i
' M; Si ;