'[i{i{ffll
~ T Ë S iT T L Ï S A LlHM ö N 1 S DE S CQjl<PT-l O
limen duntaxac fuperius 8c inferius, fed & poftes ipfi ab utraque paree oftii figni-
fkantur, neque in oftiij tantù'm limina dimenfa funt ab Angelo, fed 8c in Atri-
orum veftibuli*, ubi hac voce poftes fornicem ex utraque parte fuftinentes figni-
ficantur. Quare dum hïc liminum meminit five poftium quos dicit ab Angelo di-
menfos fuifle quâ menfurâ dimenfi fuerint plané indicat, nempe eadem qua re-
liqui poftes cum fuis omnibus partibus, fymmetriis 8e ornamentis. Hac autem
voce poftem Temper menfus eft qui parietis refpondet craflitudini quern vidimus
latum fuifle calamum unum, h. e. cubitos 6 - Feneftras obliquas ] Rejicit yil-
lalpandus eorum fententiam qui iftud jntellexerunt de Templi feneftris, I. quia
mox hoc eodpm verfu aget de Templi feneftris, terra autem »[que ad feneftras.
II. quia inter limina & etHecas, qu* non ad Domum fed ad porticus Atriorum
pertinent incongruum videtur domus feneftras comtncmorare. Accipit ergo iftud
de cancellis loriex'quâ totum interius Atrium undique claudebatur, dequalori-
ca Jofeph. Antiq. lib.8. cap.». Cireumdeàit Templo feptum trium cubitorum
altitudine quod ySetv vocamus. Hujus periboli formam indicàt Propheca quera
obliquis feneftris perterebratum fuiffe fignificat, à qùo non diffentic Jofephus qui
earn vocat loricam, quod inftar hamata: loric* obliquis illis feneftris diftingue-
retur. £ the au ] Ethecas, inquit Villalpandus, poftes Atrii effe arbitramur, 8c
fulciuntnosL'XX qui vocem auKap ( quâ Atriorum veftibula f*pè fignificarunt )
pro Hcbr. □ ''p T ïK fubftituunt haud diffimili fenfu. Et poftes & veftibula &
porticus cedrims concefia laquearibus quxftrata ligno vocant LXX, de cancellis
feu obliquis feneftris inferiùs claudebantur in circuicu Templi h. e. à tribus la-
ccribus, ab Oriente namqué nullo xdificio cingebatur. Contra uniufcujufque li-,
men ] Hebr. “IJJ quod ex adverfo, ex oppofico. Unde liquet ethecas qu* contra
Templi poftes ftatuuntur ( five poftes fignificent five exedras five quid aliudj
non effi Templo adjacentes fed ab co djflitas ex adverfo crium Templi laterum*
Apte Vulg. id ipfum indicans quod res eft, nempe ethecas five poftes Atriorum
poftibus dooms ex adverfo refpondiffe, non quidem temerè fed fingulos fingulis
pofitu 8c latitudine pares : id enim fignificat additum verbum iftud uniufcujufque
limen. Stratumquc lignô & c .] Hebr. ^'rVZJ. quod alibi non repetitur,
& ab omnibus exponitur opertum. Rabbinis id verbum fignificat avellere, de-
corticare., ur.de Kimhi putac vocem elfe defumptam,q. d. lignum decorticatuni
8c compofitum.feu aptatum feu limen ligno lira turn, unde ipfe tabulât um Cedri-
num exponit. Jpnath.in lleg. cod. ex adverfo liminis quod opertum erat tabulés
cedrinis. LXX qu* fint hate limina quave operimenra lignea videntur indicate,
qui fichabent, E t domus & ea qua proxima (Irata ligno per circuitum,
Domum expreffè indicantes & adjacences domui poftes, quos terna operiebancta-
bulata five cubicula teâa. Vulg. aptè. Jiratumque ligno limen, limen pro pofte
verbum verbo convertit.- Hi verb poftes domus operiebantur quidem tabulatis
qu* retraâionibus fupradiôhs fuftinebantur, idque per gj/rum in circuitu trium
lacerum Templi in quibus cubicula fuis quoque tabulatis dillinguebantur, atque
ligneis ceclis operiebantur. Terra autem ufque ad feneffrus J Id eft, inquic.
Kimhi, à terra ufque ad feneftras. LXX in Complut. & Reg. cod. Jlrata ligno
per circuitum à pavimento ufque ad feneftras. Senfus eft, Poftes five ant* domui
adjacentes tabulatis operiebantur à terra ufque ad feneftras domus. Qu*
Verba omnium tabulatorum fimul indicant alticudinem. Quod fi Vulg. leélionem
Hebraic* adhxrencem fequimur, terra autem, h. e. folidus paries erigitur ufque
ad feneftras, ï. ufque ad coronam z j cubitis altam, qu* cxreriori Templi parie-
ti terminus erat, xquè librata & fimilis omnino coronis primi ordinis atriorum,
fuperqua corona non amplius furgente exteriori pariete, aperiebantur lumina
domus, quod indicant etiam fequentia ; & in Templi Orthographias perfpeétum
effe poterir.
C A P. XXXIII. E t feneftra claufa ] Alibi dicuntur ITIÔOEN h .e . claufa,obturât
a, noaomnino, ut notât Kimhi, fed quibufdam cancellis, qui aditum inter-
clûdcrent, luci pacerentacvifui. Hic verb dicuntur 1*11030, à HDD tegere, ope-
rire i quare vox hæc indicare poteft feneftras hafee abfconditas fuifle teâis exe*
drarum ita ut è folo Atrii vixac névixquidem,profpici potuerint, quod indif-
feéii Templi Orthographia facile dignofeet Leftor. HD3 fignificat etiam conte-
gere 8c quafi pannes obvolvere, unde H1D3 0 operimentum velue aulzum Exod.
x6. 14. Ex quo conjicére licet feneftras dici HIDDQ , quod haud fecus quàrti
port* Sanftuarii ejufdem feneftrx aulxis contegerentur, quo fortafle refpexilTc
videntur LXX feneftras cripliciter aperiri fignificantes ut profpiccretur per cas,
quia fortalfe triplici claudebantur operimeqto ne afpeâui paterent Templi interiors,
h. e. cancellis, valvis & velis. Sed mox melius Villalpandus, Puto ( in-
quit ) eos dc thalamorum locutos effe feneftris , qu* triplici ordine aperiebantur,
ut per eas lumen in cubicula induceretur, & profpicere pofleut exterio-
ra qui in eis effent. Super oftia] H*c verba juxta Hebr. Grxc. & Chald. pertinent
ad fequentem verfum} fed haud diffimili fenfu Latina verfio cum fuperib-
ribus conjungit. Ex quo licet conjicere orationem non effe abfolutam atque
peifeftam, fed cum fequentibus conjungendam, ut fenfus fie, feneftras fuper oftii
alcitudine apertas fuiffc in domo exteriori, omnes -quidem in eadem menfura 8c
in eadem altitudine. V .1 7 . Vfqueaddemum interiorem] Senfus Prophet* hie
eft, ut quoniam feneftrarum meminerat ( dum à terra ufque ad feneftras tabulatis
opertas fuiffé dixit' paraftades ) earum fitum ac difpofitionem hie indica-
caret. Feneftr* ergo ( inquit ) erigebaptur fuper altitudine oftii Orientalis domus,
per parieees domus exterioris ufque ad murum interioris : Qu* quidem
feneftr* in eadem altitudinis menfura aperiebantur à parte interiori domus
& ab exteriori muroium. Sequent! capite probat V.llalpandus has feneftras
fuiffe prntùm in loco Sanfto, nullas verb in Sanéto fanftorum, 8c quidem ex
hoc ipfo loco ex vi prxpofitionis ”iy , qu* quum de loco ufurpatur femper
terminum rci defignat ultra quern ulterius non progreditur. Quâ ratione fin-
quit ) fi Ercchielis verba interpretemur hie crit fenfus, Feneftr* cancellis oc-
cluf* defuper oflium per totam exteriorem domum extendebantur ufque ad
domum interiorem exclufivé. Quod verb Tub jungit Per omnem parietem in eir-
cuitu & c .3 Sic inteliiges,pcr omnem parietem Meridianum & Aquilonarcm;
nam de Oceidentaliccrtum eft non habuiffe feneftras per quas aliqua pars domus
interioris poffet videii, e* enim cum dqmo exteriore confunderenc interiorem
quiam oportet effe fepofitam. De 'pariete autem Orientait idem plané
crediderim, caruiffenimirumfeneftris, turn quod Veftibuloobumbrarentur, turn
verb maximè quod nullam viderentur habere poffe cum reliquis Veftibuli partibus
fymmetriam. [L. C. Obfervatio. Quod Villalpandus hie negat Occiden-
talem Templi parietem ullas habuiffe feneftras contradicic ipfi Ezechielis texcui
miàÀùtfeneftras fuijfe per omnem p a r i e t e m . c i r c u m q u a q u e , & ipfe
feeum pugnat, qui Ac in Templi veftigio, & in poftic* partis îUius Orthographia
feneftras aperuit ; 8c facit id contra aptiflimam 8c pulcherrimam admira-
bilis hujus xdificii fymmetriam, qu* poftulat ut ab omnibus fui partibus feneftr*
squè librat* aperiancur. Neque verb minùs debent aperiri feneftrx ab Qcci-
dua Templi parte, quàm à Meridionali & Septentrionali ejus latere, è regi-
onc Adyti five Sacrarii. Si ergo concedit Villalpandus per omnem parietem
Meridionalem 8c Aquilonarem apertas fuiffe feneftras, uti reapfe ipfe eas ape-
rit cam in Veftigio domus quam in ejus Orthographia, caufa nulla eft cur ne-
get eas fuiffe etiam ab Occidentali parte aperças. Aut fiqua eft cur fecun-
dùm cum negandum fit fuiffe ab ca parte apertas feneftras, ( nempe quia pu-
tzc Sacrarrum non fuiffe ullâ extrin&cus adveniente foils luce illuftratum, quod
ego non invitus. concefferim ) eadem fuadet & cogit ut negemus etiam fuiffJ1
eas per Meridionalem 8c Aquilonarem partem, è regione Sanäuarii apertas]
Sed ratio ilia non obftat quo minùs tribus ex partibus aperiri debuerint feneftrj 1
lucemadmictentesfolarem: neque enim proprerea lux ilia pehetraverit in ipfuiW I
Sacrarium ( quodftudiofè cavet Villalpandus ) fuit enim Sacrariutn cubicum, J I
cubitos longum, latum 8c altum, itaque ad illam viginti cubirorum altitudineJ
fupernè fuit teâum, vel tabulato piano vel lacunari fornicato, quo prOhibebiJ
tur lumen per feneftras ingrediens né in Sacrarium fubjedtum penetrarerffenelhJ
enim in Templi pariece non aperiebantur nifi ad z j cubitorum altitudinem fuprjl
Atrii Templi pavimentumj at non jmpediebac quo minus fefe diffunderet pd
locum Sanilum, & per locum ilium qui fuit inter Sacrarii tabulacum SrfuprcJ
mum totius Aulx fan3 * lacunar interjeäus, qui locus par fuit altitudine & am.
plicudine cum ipfo Sacrario, viginti nempe cubitos longus, latus 8c altus; Nam
à Templi pavimentb ad fupremum ejus lacunar altitudo fuit quadraginta ciibito.il
rum, cujus altitudinis dimidiam tantùm'partemoccupavit Sacrarium, reliqujll
altitudo à Tabulato Sacrarii ad fupremum Aulx lacunar fuit â luipme per fenc.
liras ingredjfnte illuflranda, alioqui manfiffetlocus ille, qui ex Aula fanûa con.l
fpiciebatur, cxcus & obfeurus actotus ferme tenebrofus, qu* fuiffet maxima in
loco tarn ad miraculum ufque fpeciofjo atque decoro deformitas. Senfus erg«) I
verficuli hujus videcur effe, feneftras domus Dei fuiffe in eadem alcitudine ( feuil
xquè libratas ) per omnem Domus parietem circumquaque, quibus lumen im.
miccebatur in Domum turn interiorem ( h. e, locum Sanäum eamque partem
quam fupra Sacrarium diximus modb fuiffe ) turn exteriorem, h. e. Templi ve.
ftibulum, quod 8c ipfum feneftris illuflrari debuic, uti videre eft in ipfa Villal.||
pandi Oithographia Templi. 3 In circuitu] Ex utraque Meridionali 8e Aqui.
lonarij ficut paulo fuperiusdixerat in circuitu per très partes. Admenfuram]•
Eandem fcilicet, fitxeranc feneftr* aperc*'intrinfecus & extrinfecus. Ubi iliudll
maxime animadvertendum puto, qubd inceriora domus,. quamvis magnitudine,
forma, ornamentis effent ab exterioribus longe diverfa, tarnen iifdem ita con.
fonabant ut corona atriorum Templi totam undique cingerct domum exterioremII
intrinfecus atque extrinfecus, quo nop- modb fumrna habita fuiffe in xdificio
architeélando fymmetri* ratio oftendetur, fed 8c fignificatioms & myfterii,
quo nimirum indicaretur Atria, Porticus 8c Poftes, qu* Ifraelitieum populum
indicabaot, corona donari minime potuiffe, nifi ea à Domo Dei. origineml
ducerct.
C AP.' XXXV. v . 18. E t fabr-efaft a Cherubim & tt.] Totus in explicando
interiore ornatu- Templi verfatur Propheca , id quod tribus hifee verficulis
quamvis compendio apte tarnen expreffiffe videtur. Ornaments verb Templi I
triplici ratione poffunc expendi, aut enim materia dignofeitur aur.ea, lignea, la-1
pidea, circa quam fulgor nicidüfque color auri gemmarumque poffet explicari.j
Vel ornamencorum modus exquiritur fuerintne piftorisarte colon bus exprtffaj
an verb fculptoriâ arte cxlata, an aurificis mallco didufta, an fuforioTigne dc-jl
cofta. Denique, fi figuris^floribus, aut id genus formis exor nabatur domus, qux.l
nam fucrint form*, turn quod ad hominum vel viventium alterius generis imagines,
turn quod ad flores, friiäus, frutices & poma.’ Et primum quidem non
eft hujus loci. Quod autem fpeâat ad artem, cercum eft laminas aureas qui- 1
bus prnamenta omnia obduccbantur ductiles fuiffc, qua in re-aurificum ingeni.l
um 3c mduftria maximè commendacur, atque in includendis variis Japiilis &II
gemmis quibus inceriora domus haud fecus fplendore complebantur quàm mican.
cibus ftellis ferenâ node coelum.Ea uno verboexponuntur à Propheca dum Che.
rubim 8c palmas cslatas fuiffe fuper omnem domum affirmât. Ucicur voce
communi * fed auâor libri Regum propria eft ufus fculpfit CheA I
rubim & palmas & calaturas valde eminentes. Cxlatur* h* non lapidibus I
fuerant infculpt* fed afferibus parietibus adpadlts 1 Reg. 6. 18. cedroomnis do\
mus intrinfecus veftiebatur drc. Reliquum eft ut de forma ‘ornamencorum a-
gamus qu* duplex eft; alcera qua: ad Cherubinos percinct eorfimque formam
& pofitum, alcera qu* ad reliqua monumenta, de quibus fequenci Propheca
capite agetur. Poilquam hoc & fequentibus cap. ad 44. ufque Villalpandus mul-
tis conacus eft tueri contra Adverfarium quendam colleg* fui Hieronymi Fradi
de Cherubinorum.figura fententiam qui in explicacione cap. hujus Pcophttsb
affirmât, ï. vifionem hanc Ezechieli objeftam eandem effe cum ea quam ha- 1
buit Mofes in monte Sinai* quæque fuit objedla lfaix cap. 6. 8c Danieli cap. 7.I
& Joanni in Apoc. 4. quodque fpecies hujus vifionis eadem omnino fuerit cura
facie folii Dei quod erac in oraculo Templi. z. Figuram Cherubinorum Ar
c * Teftamenti 8c Tabernaculi Mofaici eandem effe cum Cherubinis Templil
Solomonici, atque adeo cum illis quos vidic Ezechiel. 3 . Figuram illam Che-
rubinorum non effe, uti nonnnlli arbicrantur, quadricipicem, fçd humanâ fade
ftaturâ ereââ, virili non foeminea, 8c juvenili figura, fed quorum pedes
viculis ungulis armarentur, pe&us & dorfum leoninis jubis veftirctur atque
tegeretur, humeri autem qifaternis alis oruarentur, quorum binis volarcnc,
binis verb pudenda contegerent atque obvelarenc ; atque ita intelligi debere
Scriptur* loca qu* de quadruplici Cherubinorum facie loquuntur, humari
fcilicet, leoninà, vitulinâ & aquilinâ : vox enim Q'J£) non fignificat femper
vultum, fed etiam in genere habitum, afteftum, diffofitionem, figuram. Hisl
prxftruftis cap. 4;. accedic ad cextus hujus explanationem. Sunt ( inquit) omr.ts
Cherubini Templi virili forma, quaterni prxditi aquilinis alis , quorum dor-
fa leoninis yeftiuntur jubis, pedes viculinis calceantur ungulis, quorum huma-
ni vultus Sc capita non monftrofis multjplicantur vel deturpantur beftiarum
ifpcâibus, fed omni funt decore ac turpitudine infignes, & hoc eft quod pri-J
num infinuat Vat es. V. \$. Fades hominis juxta palmam ex hac parte ] LXX
n Reg. Cod. Faciem hominis ad palmam nine. & faciem hominis ad palmtvn
nde. In Sixc. verb cod. Faciem hominis ad palmam hinc & hinc, (#• faciem
'eonis ad palmam inde dr inde. Qu* utraque Vulgar* fenfum explicit aefi aper-
è dicatur, Humani utriufque Cherubini vultus mediam palmam refpiciuht, j
leonina eorum dorfa angulares profpedlant palmas , alis verb ( quas vocari
diximus aquilinas facies) ucerque Cherubinus utramque palmam contingit quz
illi proxima eft; plantis verb pedum fquas bovis Faciem appellatj pavimen-
turn potius inferius quàm laterales palmas profpeâanc, ut propcerea binas 1
tantummodo facies commemoraveric hominis 8e leonis, qubd e* ad difpofitionem
Cherubinorum explicandam conducerent, alias cjuas filenrio pratermife-l
rie, quas latè initio fu* Prophetic difeufferat. Id autem quod dixi leonina
facie potiùs conteäum fuiffe Cherubinum quàm prxditum, indicari videtur !
ipfâ notione vocis quâ hoc loco ufus eft Propheca l ’SÜ, qu* à IS P quod
eft tegere, abfeondere, ( unde iTlSD propitiatorium five Arc* cègûmehcum) |
Hanc vocis originem fi fpeâemus, fie diäurn leonem forcaffe opinari licebir,
qubd excrefcentibus jubis contenus fit armos & terga , quare faciem T S 3 I
vel ajpeftum leonini operimenti indicare pocerit prefens phrafis, edm terg*
Cherubinorum ad alterutram angularem palmam converfa jubis contegerentur.
haud feens quam leonina. V .zo . "De terra ufque ad fuperiora porta e fc ] |
«fl, Figur* iftc erant in parietibus à cerra ufque ad fuperiora ; quod yero
dicit ufque ad fuperiira porta, h. e. in Orientaji pariete in quo eràt porta.
porta enim non erant Sculpture, in poftibus & in liminari. Senfus eft.
quantum lumen port* crigitur tantundem in mûris Templi & Oraculi afeen-
die fculpcura Cherubinorum 8c palmarum. Sermonem autem fieri; arbitramut
,iffe oftendimus cubitos 10, altam zo, ac tanta dicitur effe parieiu n altitudo
^herubinis ornata & palm is. LXX d pavimento ufque adlaqueare, intelligc San-
finilorum, quod a terra tantum lufpendebacur, quantum erigitur Orientals
porta Anl*. Atque ut de parietibus Adyti fprmon,em hactcnus faftum fuifle
Lflligeretur, fubjungit in parietem Templi, Heb. “T’pS, & pariessh., e. lie etiam
* mt parieees fanfli [Vulg. legit "1’pU in pariete,. qu* leftio commodior eft ]
z i . Limen quadrangulum ] His verbis menfura traditur ornamentorum por-
8c Epiftyliorum univerfi xdificii, quamvis dicendi modus difficilis effe videa-
]arhi, In adtficto Salomonis limen erat quadrangulum, quia pqftes ipfi erant
iitadrati. Kimhi. Templi limen quadrangulum, h.e. limen porta Templi qua-
'ratum erat, ad dijferentiam eorum qui limina rotunda faciant. Heb. vox p | 8
itrumqueport* potiem fignificat. Exod.iz. 7,11. Ec Prov.8. 34. P om autem hie
iitelligitur ^ n n « f t fan^*- » Reg-«?- 33. pc fe cit oftio Templi
loftes ex ligms oleagineit: I T lT in nNQ e x quart a, qua voce explicatur iftud
luadrangulum quo utitur hie Vulg. Ec fenfus eft, Poftem utrumque port* la-,
lun fuifle quarta parte latitudinis port*, unumquemque odtava, qu* cbm lata
t cubitos decern poftis uterque latus crit 2 * alter verb cubit. 1 -■ Qua propor-
0 fervata eft in porta Templi, quod Rom* Pantheon dicitur, qu* quoniam
inquit Villalpandus ) tota die. fimilis videtur Hierofoiymitani Templi port*,
lujus aliquot propornones libuit percenfere. Eft ea altitudine latitudinis dupla,
ntepagmenta fingula latitudinis parte oftava,utraque ex quarta; cujufmodi funt
izcnoftra. Longealia aflignatur a V-icruvio 8c port* proporcio 8c ancepagmen-
orum, fed hanc effe omnium pulcherrimam 8c perfcftiffimam indicat Sacritextus
livina authoricas & quocidianus fermo. Non eft autem pr*cermittenda Vulg.
Irftio qu* totius oftii, h .e. lumihis port* formam definit fuiffe quadrangularem,
j.e. reftis angulis. Ec fic 1 Reg. 7. ;. quum de januis domus faltus Libani, omnia
mia & poftes D'SO"! quadrats. Id quod ( inquit Villalpandusjomnibus ubiq; fe-
Wis’ab Archjtcftisoblervatumeft5 quod meritbPhilandernotatad Vitruv.l. 4.
[jp. 6. Oftia antiqui nufquam nip quadrangula fecere, peuti nec feneftras ;
\ofteri vera'etiam ar cunt is ufi funt,poftquam peffumivit Architeftonice, dr
l gleftis probatifftmorum operumexemplis Germanoruut arbitratu coeptum eft a-
Upcari. lllud enim lilentio prxtermitrendum non eft quod cum totius xdificii
yinmetriam fpeftac, h*c una menfura antepagmentorum Templi, omnium primi
irdinis Epiflyliorum menfuram definiri in arriis Templi. Nam cum port* hujus
lltitudo'viginti cubitorum fir, quanta eft altitudo columnarum primi ordini* atri-
jrum. neceffarium utique fuit port* fupcrliminare epillyliis prxdidtarum co-
umnarum *que libra turn. Atqire cum fimilibus bmnino partibus & ornamencis
[ntepagmenta & Epiftylia diftinguanciir, h*c atque ilia zqualia fuiffe neceffari-
imeft. Facies Sanftuarii afpeftuscontraafpeftum] Heb. Afpeftus ficut afpe-
tyio, h. e. Sandtuarii facies & Aulx ad eandem fpe&abant regionem , eadem
ilane difpofitione, eifdcm ornamentis, quippe qu* fimul & unico intuitu videri
ioffmt, atque adeb rationi maxime confentaneuni vifum fuit Architefto ut otn-
lino effent fimiles. Sic I£ mhi, Affeftus quafi afpeftus, h.e. porta Sanfti fan-
\lorum ( qu* eft facies San&uaru ) afpeftus quern vidi in liminaribus fuis,
[rat fimilis HU afpeftui quern vidi in limine Templi.' Liminarium tamen
ufta ratio .dtverla habetur 1 Reg. 6 .3 1 . mm O Vulg.
|oftes angular um quinque. Vatablus, omnia ilia fecit ex quinta parte ,
latitude eorum omnium erat aqualis quinta parti valvantm. Itaque. cum
port* hujus latitudo fenis cubitis fic definita, utrique ante pagmenco cubitus 1-
ibveniet, h. e.fexquint*cubiti partes, unicuique tres quint*. Neque verb ex
[uarta hsc antepagmenca fecit, ut exteriora, qubd ea fieri oportere judicaveric
(raciliora quippe quxfubtilioricingerenturornamencorum genere. Porrb Vulg.
bftio ipfa antepagmentorum prnamenta videtur indicare. Nam Epiftylium ( cui
Imile eft entepagmentum ) triplici fafeia vel corfa exornatur & cymatio ( ut in
igura capitclli videre eft ) Sed & cymatium regulri conftat 8c fymd; qu* quidem
ymi cilm. variis foleat iculpturis exornari nullo propcerea videtur conftarc an-
[ulo,exquo fit ut tres anguli corfaum binis fupremx rcgulx adnumerati angulos
jompleanr quinque, quos habet Vulg. leftio.
C A P . XLVI1I. V .z z . Altaris lignei trium cubitorum altitudo d c . [ Probat
lhlpandus. ( adverfus quoidam concentiofos ) ex : Reg.7.49. Salomonem
ivum alcare aureum incenfi feciffe mijus Mofaico. Nam' de Mofaico didtu
tod. 30.1. Facies altare incenfi habens cubit um unum longitudinis & alter um
ftitudinis quadrangulum dr z cubitos in altitudine. De ifto verb Propheca re-
Siciens ad lllud Salomonis, Altaris lignei j cubitorum altitudo, dr longitudo ejus
cubitorum. Ubi Hieronymus fubinttlligendum cenfec quod addiderunt LXX, dr
ptitudo ejus 0. cubitorum, 8c mcrito, cum difeedere minime debuerit a quadrata
loris forma. Proporcio autem fuit laterum dupla, arearum quadrupla, corpora
fexcupli. ,
C A P . XLIX.s E t anguli ejus] Heb. 17 VniUXpQ anguli ejus ei, Phrafin
mcinne redderet Hifpanicus fermo, J tenia ftts angulos. LXX, ^
gobile qaoddam ornamenci genus hujus Alcaris aurei, rum etiam xrei, inditacur
ncornuumfic mentio. Eorum formam reddimus in imagine quam Scripto-
probavit autoricas. Nam Cajecanus verbis hujus texcus indicari arbitratus
ft cornua hxc minime,additicia fuiffe fed, ex tigillis 4 angularibus, officio pedum
Jngentibus, furgentia cornua 4 in obelifei modum affabre elaborata. Quod fie
^ o ce yXpQ fignificari videcur. Angulum enim fignificat non eum qui proftax
11s enim HNS dicitur) fed eum qui ficinreceffu. Hifpani hunc vocant rincon,
ilum canton vel efquina. Ex quo fic ut b receffibus furrexiffe cornua indicentur,
tque adeb cota fere Altaris ftruftura indicacur. Longitudo ejus & c ] Vide qu* '
|uc pertinent in figura Altaris’ aurei.
[ C A P . L. Hac eft menfa coram Domino ] Referc Villalpandus geminam de
Is verbis fencentiam; Unam eorum qui putanc Alcare aureum appellari hie ab
i^gelo Menfam. Cujus fencentix autor eft Hieronymus, quern potifiimum fie-
iiuur Villalpandus, dc cur dicatur menfa oftendic, atque nominum Alcaris 8c
lenf* permutacionem probat cx Malach-1. 7 , >»*
X A P . LI. Coram Domino ] His verbis Altaris locus turn quern habuie in
■ abernaculo, tiim quern habuit in Templo, indicatur. Atque hie folide 8c fufb
T'obac Villalpandus turn Scriptura (ex Exod. 40- *> 3,4, f , 19.) cum ex Jofepho
Jnt^. 3. c .7 . Alcare aureum fuiffe non in Adyto five in Oraculo fed in loco
fsiiao collocatum. Rejicicque ac refutat anonymi cujufdam fencentiam,qui affc-
fb,t Altare aureum fuiffe intra velum in Adyto locatum, atque eo fummum
pcerdocem fingulis diebus bis mane & vefpere ad fufficum faciendum ingref-
pra effe, fvmcl autem duntaxac in anno eodem ingredi folitum bum fangui-
Jd expiandum tabernaculum. Capite autem jz rcfpondec Villalpandus obje-
°ni ex loco Pauli Heb. 9. 3 ,4 .3e locum ilium accipic non de Altari aureo in-
n». fed de thuribulo quodam aureo quod intra velum a fummo Sacerdote re-
pquebatur quum eo ingrediebatur, Thuribulum, inquic, Oraculi illud effe arbi-
Pntur nonnulli.quod fingulisannis inOraculum infcrebac Aharon.Sed illnd vix
^pere poffunc qyod cilm ( ut ex Divino pr*cepto conftacjfine Thuribulo ingredi
■ pculum minimb licuiffet, fiquidem fumi nebula operitura erat Oraculum ne
prerecur ingrediens, ut in ipfo Oraculo maneret Thuribulum, quod prius edu-
nJum ^ff« quam inducendum. Refpondet Villalpandus ficque hunc folvic rio-
n. Dicamus, inquit, quod nullum videcur admitterc inconveniens, Poacificem
peum quoddam Thuribulum cx illis, quorum infinitu* properaodum nuraerus
affervabatur in facris thefauris, in Oraculum defer re folitum prunis ex Altari
fumptis plenum, 8c hoc Thuribulum thymiamatc impofico humi depoficum fuiffe,
dum' affumpco altero Thuribulo ibidem jnvenco 3e fanguinis phialâ, di-
gico afpergarec atque mundarec Sanâuarium, Tabernaculum atque Alcare, quibus
extra Oraculum abfolutis, Thuribulum ab eo ibi reliäum fuiffe ufque ad
fequencis anni fimilem diem, quà allato altero Thuribulo illud prius foras edu-
cerecur, non idem. A cap* 54 ad 63. deferibit mentam, 8c Candelabrum quz
nos hie omitcimus. V. 13.14. E t duo oftia erant in Templo d r e ] Imprimis
perfpeâum effe debet de valvis aut ligneis foribus fermonem hie fieri ( non verb
de januis ) quas ipfum nomen Hebrxum indicat quod valvas fignificat,
qu* quoniam bin* folent effe duali numéro plerunque.pjofcruncur I(a. 4t. 1.
Malach. 1 . 10. Harum ligneam materiam indicat Hiftoria Regum. .Nuitierum per-
cehfet hie Prophets, quern non minus explicit Hiftoria Regum, utramque ja-
nuam indicans fuiffe quadriformem. Atque hie rcjicit Rabbinorum fententiani
Villalpandus,qui ('uc in Mifna fiabetur) volunt unicuique port* quaternas fuiffe
valvas, duas interiores, totidcin extenores, quarum exteriores intra craffitudi-
nem muri aperirentur, interiores. contra latera port* intrinfecus. Alii quaternas
in fe plicatiles faciunt, qu* omnes inter muri craflitudinem aperian*.
tur. Sequitur autem Chaldaicam Paraphrafim, Gemina fore's erant velut ma-
tres, his oftiis bina erant oftiola'verfatilia, duo oftio la, inquam, in oftio uno,
dr duo oftiola in altero. Qox, inquic, Chaldxi interpretier & texcui 8c ve*
ritati magis videcur effe confcntanea, quippe qu* rem indicat pulchritudini,
firmitati atque ufui maximè defervientem. Ingens enim erat oftium Templi,
decern cubicjs latum, viginti altum, cujus fores fingulx ( uc minimum dicamj
lit* funt cubitos quinque, alt* viginti, quz cam immenfa moles propter ma-
terix craflitudinem 8C longitudinem difficile quotidie mane 8c vefperi aperi-
retur, 8c fruftra omnino, cum ut unus Sacerdos ingrcderecur aperienda eff:t.
Id quod quamvis nullo alio exemplo confirmaretur, vel uno Zacharix fat is,
effet confirmatum Luc. 1. His igitur incommodis omnibus fatis effe provifum
videbitur, li in valva alternera parvum quoddam oflium aperiretur, quod in-
tra ipfam januani proprio oftiolo clauderetur, qu* & pcffulis 8c lexis conti-
neretur ; ac propter fymmetri* obfervatam in toco xdificio .rationem, hoc.
ipfum in utraque valva faiftum eft, atque eifdem fuadencibus rationibus, eadem
pari ratione in oftio Oraculi fafta fuerunt. Q11* confirmât Villalpandus ex
Hifloria Regum i Reg. 6. 31, 33. Addit Chaldxus/ Duo cardines porta units
erant rotundi, dr duo cardines porta alterius erant rotundi, quod non eft u
Ezechielis cextu, fed videcur delumptum ex Reg. 7. Cardines oftiorum cx an
Yo erant, ubi dicuntur quod diverfum eft a nam hoc vocan
Icali gangani, fimtque nodi ferrei quibus poftibus infixis fores volvuntur fuj
fpenf* ( Gillicè gonds) HUIS verb funt craffiores valvarum cardines quibu
( apercisin imo 8c fummo liminaribus, rotundis foramjnibusj fores volvuntur.
C A P . LXIV. V .z j . Quamobrem dr grofftora erant ligna dre.] Cùm in
fermonem incidiffet Propheca ornamentorum Templi, quod maximum eft arque
hujus xdificii proprium, & nullialii, quod feiam, commune quippe cumfum.
ma omnium xdificii partium fymmetria conjunâum, id his prxdi&s verbii
expreflit. Quorum fenfus qui primus occurric certiflimus & veriffimus hie eft ;
Quoniam veftibuli longitudo juxta lacitudinem domus à Meridie protenditui
in Aquilonem, latitudo ejufdem ab Oriente in Occidentem excenditur : con-
tignaciones verb domorum & tabulât a ita facienda effe fuaferic ufus atque fir.
micà$, uc crafliora ligna ( feu trabes ) qu* totum debenc fuftinere tabulatum
fecundum lacitudinem excendantur, quibus deinda fubtiliora alia fecund urn
xdificii longitudinem impoaancur, atque his demum tabu!* & alleres, quibus
fuperinducatur coenaculorum pavimentum. Hujufmodi crafliora ligoa quo fir-
rniùs mûris adhxrcanc ita fuerunt difponenda ut totum Orientalem veftibuli
parietem trajicerent, & capita trabium in facie veftibuli apparerent. Ec hxc
funt grofftora ligna in veftibuli fronte for in f ecus. Et quoniam hujufmodi trabium
capita debitam habere debuerunt rationis proportionem, non modb altitudinis
ad latitbdinem, fed 8c diftaneix inter binas quafque, quam fempei
oportuit effe quadratam, fic uc aliquid hujus fymmetri* imitaci Dorici populi
ceratis cabulis atque trifukis capita operirenc trabium, qui triglyphi propre-
rea vocabantur ; media autem inter trabes fpacia metopx, Illud hujus loci
videtur effe proprium qubd inter trabes, h.e. in metopis, quacerna Cherubi-
norum capita effinximus, ut in ipfa vides Veftibuli facie. In quam nos induxe-
runt fententiam LXX, qui E t caslatura in eis, dr fuper oftia Templi Cherubim
& palm a fecundum fculpturam fanftorum, dr fecundum ligna ante fa
ciem alam forinfecus ( uti habetur in Reg. ubi legicur gs, non verb w
asvJtä* uti legit Hieronymus ) Quibus verbis Cherujaim oc palmas in januis
Templi fculptas fuiffe teftantur , haud dilfimiies iis qu* in Sanftuario eran
fculptx , & fimiles iis qu* inter ligna qu* in facie Veftibuli apparebant,
id enim fignificare videcur vox fecundum. V . z 6. Super qua feneftrx obliqua]
Duo inter fefe longé diverfa eodem hoc oracionis conccxtu comprehendun-
tur, qu* nifi cognitione feparentur, facile confufionem parient legenci. Primum
oft de feneftris de quibus fuprà diâum eft. Super qua 3 Ad ligna
froncis veftibuli referendum videtur ; in Hebr. non habetur fed fapienccr additum
eft paraphrafticè. à Vulg. cùm fermonem fieri meritb exiftimayerit de feneftris
coenaculorum qu* fuper prima contignacione plures ex que pulcherri-
m* 8c ornatiffim* aperirentur; uc videre eft in omnibus Domus orthographiis.
Quod verb ad fecundum fpeètac, E t ftmilitudo palmarum, palm* infculpt*
dicuncur, vel ut Chaldxus habet ( à quo non diffentimus ) capitella, qubd ea
palmarum fpaculis exornarentur | in humerulis veftibuli fecundum latera domus,
h .e . .in coftis 8c lateribus ejus, dr in latitudine farietum. Horum trium
fingula diffjtultatem aliquam involvunt quam brevi libec expUcare. Humer
u li] Heb. n iS rO . Humeros porta fuprà expofuimus effe cam muri partem
qu* ab oftio ad angulum^ domus extendicur. Ac in Veflibulo Templi interiori,
qubd maximè decebac exornari, paraftades quafdath médias in flexiis
( uc vides in Ichnographia ) quas hie texcus confirmât, quippe qui earum
capitella recenfet infculpt is palmis fuiffe exornaca, nec taniùm, fed 8c forma,
magnitudine atque altitudine fuiffe fimilia capitellis coftarum domus ( fic enim
fxpe appella verac paraftades .qu* domum ipfam extrinfecus fulciant atque ex-
ornant.^ Açne earum tantùm paraftadum mcminiffe viderecur quz domum
fulciunt, cum ( uc vides in Ichnographia ) plurimx fine ipfis parietum craffi-
cudinibus refpondentes, harum quoque meminic fubjungens, Latitudinemqut
parietum. Hzc autem qu* dixi de pari harden partium menfura ab Hieronymo
confirmantur, dum LXX Interp. variam exponit verfionem, Pro quo, inquit,
L X X tranftulerunt In laquearibus alam ( h. c. propyli) dr latera domus
aqualis ponderis atque menfura. Per qua latenter oftendttur dr poftes veftibuli
( hoe. enim humeruli fignificare videntur J dr latera domus dr latitudi-
nem parietum cun ft a rationis plena effe dr menfiira, dr nihil in Templo Domini
reperiri quodabfque menfura & fapientia conftitutum fit. Hare Hieronymus.
Ego verb, inquit Villalpandus, pondus ad libratum capitellorum rr-
fero, quorum eadem erat menfura. Latitudiném^ parietum] Heb. CPIiyrtquod
eft Plur. vocis 3 JJ pro qua Lac. Int. convertie modo grofftora ligna, h. e. t r ibe*
qu* lie dicuntur 1 Reg. 7. 6. columnas DH1 JS *?y h. e. trabes fuper eas,
Vulg. Epiftylia, qu* vox ea fignificat qu* tuper column» iraponuntur, quamvis
ab Architects hxc univcrfalii notio ad illam crabcm propriè referacur qu* ipfis
^_________ D_________ _______ -çolumna.
-