34 P r o i e g T!
P R, .OL E G O M. V.
Ve 'Bibliorum Vtrftmibus.
I . Biblia primit Ecclifia J u a l i t i» varias liagaas mnitr/a fs t if s i.. 2. Vtrfmts affribat f th. Papa 8 - 3. V tr jim m hJhs & militas. 4.
Verfionibus in fptcie. ( i . Grata t i r ». 2. Samarium. }.Cbaldaita. 4. Sjriaea. 5 . v£tbitpica. 6. Armiaiaca. 7 . Aquila,Sjmmactt, si- 7
tktimis. 8. Copcica fin i aÆpptiaca. 9. Arabica. 10. Ftrßca. I I . M i c a . 12. Dalmatica.) S- DtfcrJStnibm Latijns Hisnnjmi. Pap
i . M A g n a eft, uc Iiuguarum, fie verfionum varietas, quibus myfte- I
riorum fuorum thefaurum communicare dignatus eft Deus. Cum enim
Apoftolos in univerïum mundum mifit, cum inandatis, ut omnes . rentes
doc croît, & omni creatura Evangelium pradicarent -, ipfifque in hune
finem variarum linguarum ya/lrn*fj* cxlitus contulit : hoc ipfo often-
dir, fe nolle dodrinanj fuam in aliquo orbis angulo delitefcere ; fed ut
omnes propriis Unguis t * fuya^ü* to 0 iS audirent : ut impleretur il-
lud Prophetx, Ef. 45. Omne genu mihi fileBetur, & rnnis lingua
con fit cbit nr Deo. In hoc enim fapientix divinac abyflus manifeftata erat,
ut qui primo per varias linguas infanorum Babelis ftrudorum confi-
lia diffipavit, ipfofque in varias terras difperfit -, idem per variarum linguarum
jgeeîaWÏ* Ecclefiam fuam ex omnibus terris colligerer, domum-
que Dei, cujus faftigium coelos fuperat, eifdem machinis ex lapidibus
vivis xdificaret. Cum vero poft jafta Ecclefix fundamenta Charifmata
h xc ceflaverinr, oeceflarium erat Oracula divina in linguas vernaciilas
propagari. Nam, ut olim Ptolemxus R e x , cum Hebrxorum volumina
in Grxcam linguam transferri defideravit, in Epiftola ad Judxorum
Pontificem, quam récitât Epiph. lib. de p ond.,&menf. 3*ow>f* * « W '
fiij»« x} myit irpfAyiffiivnt tit -, Thefauriabfeonditi x & fitntis
obfignati qua Militas ?Hinc varias in pura et primxva Ecclefia Verfi-
ones fadas legknus. S. Aug. I. 2. dé dodrina Chriftiana, c. 5. dicit, Script
uras per varias interpret urn linguas longe lateque diffufas efse. Et in
Pfal. 105. agnofeit magnum Dei beneficium, qui Scripturas fuas in mul-
tis Unguis efse voluit. Theodoretus vero 1. 5. de curand. Gritc. affedi-
bus teltttur, univerfam faciem terra, quantacunque Soli fubjkitur, tjnf-
modi verborum (Apoftolica & Prophetica doBrina ) plenum jam efse.
Hebraicos vero. libres non in unicum Idioma converfos efse, fed in Roma-
nam,zÆgyptiacam, Verficam, Indicam, Armenam, Scjtbicamx adeoque
Sauromaticam, urn verb*, in omnes linguas. Chryfoftomus in Joh v c. i .
Hom. I. verfionum meminit Syriac arum, JEgyptiacarum, Perficarum, JEr
tbiopicarum, & aliarum nationum Barbararum, & c. Hieronym. prxf. in
Evang. ad Damafum, dicit, Seripturam in. .variarum gentium linguas
trqnfiatam. efse. Ipfe vero utrumque Tcftamentum tranftulit iij linguam
Dalmaticam.-ut & Ghryfoftomum Pfalmos, & N . .Teftamentum in Armenam
vertifle, fatentu'r Sixt. Senenf. & Stapletonus. Meminit Auguft. verfionis
Pfalmorumin linguam Punicam, m Pfal. 1 18 . ad finem. GyriHus
vel (ut alii) Methodius in Sclavonicam, Seripturam tranftulit. Ulphilas G o -
thorum Epifcöpus primus literarum Gothicarum .inventor, $ $
«'ixmm fttvir (Lilifgtfet T*f ttfflf ßißKut» & in propriam linguam convertit
libros facros, tefte Sozom. l.-6 ,c . 37. (Vide & Ifid. in C h rb n .. Go -
thorum, & Paul. Diac. lib. 1 2 J Beda in Anglicam, tefte Joh.: Trevilàno.
Michael Adam Judaeus converfus in Germanicam , & charaderib.us He-
bræis in - ufum Judacorum expreffit, tefte Wulf. Strab. de . rebus Ecçlef.
c . 7 . & Sixt. Senenf. lib. 4. Johannes Seviliae Epifc. in A rabicam,anno
C h r ift i,7 i7 . Valdo Epifc.■ Frifingenlis circa annum, 8ooT Evangelia
Germanice tranftulit,tefte Beato Rhenano.Italice Jac.deVoragine Ar-
chiep. Genuenfisj anno 1200. teftibus Stapletono & Sixto Senenfi. Po-
lonicc H ieron. Leopold. Gallice Carolus 5. Ré x G allic. Haud itaque
novum eft, quod facram Seripturam in vernaculas linguas hodie tranf-
latam habemus;
: • 2. Johannes Papa 8. circa annum Chrifti 880, ut ex ejus Uteris ad
Sfontem Çomitem de Methodio cpnftat, affirmât, Sana fidei non.repugna-
re,'five mi fa s , five facra Evangelia , velleÜiones divinas Veteris &
N. Tefiamenti. bene tranflatas, lingua Sclavonica canere : quoniam qui
fecit tres linguas principales, creavit. & omnes alias ad laudem & glo-
riam fuam , ut refert Baron. Annal. To . 10 .. Obfervatione etiam
digna fünt Johannis Morini verba exercit. Bibi» i» c. 5 . 1 1 .8 . de Verfionum
utilitate, Vtilijfimas efè de multis eau fis, ut potefias. &. energia
diclionis cujufpiam exprimatur, qua Latine .non fatis expréjfà eft, aut
non pot eft exprimi : ut varia vocis aut phrafis fignificationes cognofcanpur,
*qua peregrina lingua, unico verbe, aut unica phrafi, omnes reprefentari
non pojfunt : ni cmfhafim & genium lingua, fine cujus cognitione fen-
fus auüoris interdum obfcurus eft, & fere ànf/séytulof & »J>inyiH&, variarum
verfionum eomparatione facra leEiionis fludiofus percipiat & imbibât
: . ut fudai propriis armis. eonfodiantur , et -dijfentientibus ex u-
traque parte variis Latinis codicibus, fions tunc velut arbiter confula-
ttir, &c.. , r
. 3.. Verfionum- etiam antiquarum ,ufus -& militas hinc colligitur
qupd harum collatione tam integritati facrorum codicum , & vefitatis
aivïn* conîuiitufj • quam populorum faluti -, dum unamquamque'gen-,
tem Deus propria lingua alloquitur. Linguae enim, qüas hodie,dodas
vocamus, quae vulgo ignotæ* funt, olim vernaculae erarit, cum primum
in iis divina myfteria conferipta fint - Hebraica Judaeis, Graeca Grae-
c i s , imo.omnibus fere fub imperio Graecorum vel Romanorum. Litur-
giae etiam & officia divina, quae linguis non vulgaribus hodie celebran-
_tur,tapud Judæos, Chriftianos, & Muhammedanos, cum primum compo-
fita & inftituta .fucrunt, haud alia, quam ea quae tunc vulgaris & omnibus
nota érat lingua, .celebrata funt ; licet decurfu temporum, lingua
primo vernacula defiit eflê vulgaris, & fada eft populo ignota. Mi-
rus etiam Verfionum confenfus in omnibus quae ad fidem & falutem
neceffaria funt, ( nam in aliis minutioribus omnis fere varietas confiftit,)
inter omnes populos, tantis terrae marifque intervallis diffîtos, foloque
. ‘jusdem fidei vinculo cohnexos, dare.teftatur, dodrinam horum c J I
dîcum non in fapientia humana fundatam efle, fed àuthoritate D iv iJ I
ftabilitam ; quorum confervatio contra Sathanae , éjufque fatellitum fu i
rores, qui eos non tantum corrumperé, fed penitus abolere to tis viril |
bus conati fu n t , aperte eorum originem divinam probant. Erroribuj|
etiam, qui ex librariorum infeitia, incuria & audacia, vel Hæredcorunj|
fraude irrepere poffunt, obviatur. Nam quod in unà lingua forte
tingere poteft, in tot per orbem Verfionibus fieri non poteft. PratHerd
Verfionum antiquarum,. & quae audoritatem in Ecclefia pura & primaJ
obtinebant, collatio, ad verum Scripturae fenfum in dubiis & obicuris cliJ
ciendum, multum lucis adferre, nemo negaverit, qui animo perpendit]
Verbum Dei non in literis,five feriptis fiveimpreflis, fed in vero verJ
borum fenfu proprie confiftere .• quem nemo melius explicare poteil]
quam Ecclefia v e r a , cui facrum hoc depofitum Chriftus commifit; qujj
per verfiones yarias genuinum ejus fenfum quafi per manus traditud
ab Apoftolis, & ab Eccfefiarum redoribus acceptqm, fideliter pofteris tranfl
mittit. Unde ejus vocem omnes fub peena gravi audire tenentur: u]
& ipfa fponfo luo in omnibus aufcultare debet. Si enim CominentaJ
ria virorum dodorum multum conferant ad Scriptura: intelligentiam]
qua; idcirco in locis obfeuris & dubiis omnjs folent confulere : quan]
to magis conferunt Verfiones antiqua: ubique recepta;, & ab Ecclefia!
approbate, quae non unius vel plurium privatprum hominum, fed toi
tius Ecclefiae fenfum & judicium nóbis exhibent .• praefertim, cum mul]
tae non nuda; fint verfiones, fed in locis multis inftar Paraphrafiumj
quae loci , fenfum darius explicant, ita ut pro pluribus Compientariis
Verfio unica infervire poffit ? Vid. Auguft, 2.,de dodrina Chrift. c. 14.
Plurimum hic quoqne juvat Interpretum numerofitas, collatis cbdicibd
infpefta & difcujfia, tantum abfit fialfitas. Maxime v e ro . Örienta-j
Jium utilitas apparet, tum ratione affinitatis, quam habent cum lin-ll
güis Óriginariis, qua plenius yim & energiam. verborum exprimere pof-
fu n t , quam authoritatis ufufque generalis, querq pcr totam Ecclefi-
am vel partes ejus nobiliores confecuta; funt. Paraphrafes Chaldai]
cas Judaei ipfis Scripturis aequant. Syri?ca verfio magnam habet pertoq
tüm Orientem authoritatem. .Qraeca L X X . . Senib^um ,pec Qricntem &j
Occidentem ab ipfis. nafeentis Ecclefiae primordiis, ab ,oirihibus in^fäni;«
honore fuit, ut yix pro Chriftiano baberetur, qui' contra eam aliquid,
mutire auderet.- ut nil dicam de reiiquis.
4. Verfiones vero omnes enumerare non eft änimus; fältem, quae ex-j
tant veteres, & ex recentioribus praecipuas, nominaffe fatis erit : cunj
de iis, quae in his Bibliis habentur, fu o lo c o uberius dicemus.
1 Prima & omnium antiquiffima eft nobilis illa 72 Senjorum exHe-
braeo in Graecum fermonem traduda fub Ptolemxo Philadelpho, an-
nis ante Ghriftupx 2 77. Q u s non fine fpeciali Dei proyidentia faöfa
eft in linguam omnium latiffime per orbem propagatam: ut ante orJ
turn Solis; juftitiae, - quafi Prodromus orbem tenebris immerfum aliquo I
modo illuftraretj .& viam pararet pro adyentu Salvatoris, qui pulfis.er|
rorum tenebris, omnes gentes radiis Evangelii illuminavit. Qui vero
aliam ante hanc fadam fiiiffe, v el non totam Seripturam , fe,d. folum|
Pentateuchum a 70 tranflatam efTe, vel Verfionem;illam periifTe, &|
quoad fubftantiara adhue non fuperefle, (quod affirmant Neoterici quidam)
errore manifefto teneri oftendemüs, cum de hac Veirfione in fpe-j
cie agemus.
2 Eft Samaritana. Nam pratter Pentateuchum Hebraica lingua, & Sa-
maritanis five antiquis Hebraicis literis deferiptum,, habent etiam Sama-;
ritani Pentateuchum in linguam Samaritanam vulgarem convèrium:
quorum uterque in Bibliis Parifianis, ut & in noftris, exhibetur. Verfio
hsec faltem ante natum Dominum, fed a effe videtur. }obvMóri-j
nus facit Grarca antiquiorem, feil, ab Efdrae tempore, de qud ^qfica.
3 Eft Paraphrafis Chaldaica, a variis audoribus & diverfis tempori-i
bus concinnata. Legem tranftulit Onkelos circa Chrifti tempora,.. jPH
phetas priores & pofteriores Jonathan Ben llz ie l Hillelis illius cclebèr-
rimi difcipulus, de quo mira tradunt Talmudici; yixit circa annum 3°i
ante Chriftum. Huic etiam adicribunt aliam in^pen^atjeuchum Para-j
phrafim u quat tamcn multo poftcrioris audoris effe probabitur, cum!
ad illam devenimus. . Hagiographorum Verfio vulgo adferibitur jofepM
Caeco; fed a variis authoribus fadam, & non ante annum Chrifti Ö00J
judicat dodifT. Buxtorfius. Targum Hierofolymitanum, non totum M l
tateuchum, fed quafdam ejus partes explicat, fatpe in medio.verficnl|
definit. Probabile eft olim integrum extitifie; (multa enim citat Eli*
as, ut ex Targ. Hierofol •" qua; in hoc-non leguntur^) ,Vel duplex fn-l
iffe. ...Qui ad Apoftolorum tempora .referunt, fa llu n tu rm u lto recen-ll
tius efTe fuadent, tum al.tum de eo lilentium apud antiquiores Judaro-
rum feriptores, tum voeüm barbararum mixtio. - Targuin Megiiloth fi‘
ve libellorum quinque, qui hoc nomine peculiar! ratione appellantur,
feil. Cantic. Salom. Thren. R u th , Ecclef. & Efther ■, ut & Targütn]
-fecundum Efther, reeentiora effe & poft Talmud fpripta, inter alia pro'l
banc, Cant. 1. 2. Thren. 2. 19. ubi exprefsa fit Talmudis mentio.
4 Syriacam tam,Veteris quam N o v .Teftamenti, non multo poft Apoftolorum
tempora fadam .efse, conftans eft Qrientälium traditio: nm
defunt argumenta, ^ua; idem fuadent. Publice perOrientem in Eccleft'l
is legitur : plerumque textum Hcbrxum fequitur, ex quo Ver. Te»»|
Verfio fäda eft. Hanc vero vocant antiquam & fimplicem, ut ab aj'
tera recentiore ex Graxa 0', traduda diftinguacur. S ”
-------------:— 1--------- — --------------------------- ----------------! :_____ - f-H
P r o l e g . VI» Dg ßibiiörunt Verfionibus.
- Eft Æthiopica totius Scripturjp, quam multo ahtiquiorem efse, quam
L ucat Jof. Scaliger, infra probabi'mas. Chryfoft. Hom. 1. in Joh. 1.
t jus mentionem facit. In Vet. Têft. plerumque Grarcam fequitur : In
d ovo multum cum vulg. Latina' concordat • hon quod ex hac fad a
'it fed quod ùtraque eofdém Gràcços codices fécutâ. fit.
6 Armeniaca etiam extat tociüs Scripturæ, ut a teftibus ocularis <tc-
feepi. Evangelia quatuor Armèniâcà h a b e o fed in mûleis obliterata,
|ta ut fine alterius cxemplaris intègrioris ope, typis imprimi non pöf-
jmt. Plertque âb Chryfoft. fadàm affirmant,cum âb Imperatore in A r-
Lgniam relegatus erac, ut Sozoih. Hift. 1. 8. cap. 22. Sic Sixtus Senenf.
kjblioth. Hb. 4 . Theodoretus lib. 5. de curatidis G r x c . affedibus tefta-
■t ejus tempore Armenos habuifse ScHptùras lingua vèrnaculà’. vixitaü-
pauló poft Chfyfoftomum. Angelus de Röccha in Biblioth. Vâ-
ia, p. 1 17 . fcribit, Chryfoft. invenifse charaBeres Armeilos, qaibus
„■ utuntur. Ipfi vefo Armeni in Hiftoria Ecclef. Àrmena, Latine
Armeniace nuper édita, cap.'2. tuin Scripturae verftonetn, turn gentis
fidem converfionem, ad Géorgiüih primuih fuum Patriarcham réfe-
cujus opera R e x cum tbca gente ad fidem cohyerfiis eft t quern
annis 266 elapfis, in Apóftólórum Bartholomæi &Thaddæi cathe-
_fucccfïifse volunt.
7 Verfiones Graecas, Aquila;, Theodotibhîs, & Symmachi, in Tetra-
& Hexaplis fuis difpofuit Origénesi iifqùe pôftea quihtam & fextam
Ut ; unde cum Hcbraco textu literis Hebræis & Graecis exarato,
pla nominavic hæc volumiha. Aquila qui ad Jùdaebs defecit, ver-
;onem fuam fecit circa annum Chrifti 130. Tbeodotioh etiam profely-
& Apoftata fad u s , primo Marcionita, poftèa Judâèùs, fuàm confe-
cirça annum 180. Symmachus etiam profelÿtiis 'fuam edidit, SeVero
Meminit Grüterus infeript. Vet. p . 14 6. Verfionis Evangeliftarum an-
! nis abhine mille f à f t x , q u x fervatur in Monaflerio VVardjno .• quam
partem Ulphilx cran flat ion is efle , fufpicacur doftiff, Brecrvvoodus,
Gothicx hujus verfionis, velalicujus ejus,partis, exemplar hodie in Bibliotheca
eepi.
ticam : quod prater alios teftatur ipfc Hicron. Epift. ad Sophronium.
HunC etiam ferunt, charafteres Dalmaticos invenifle, qui ab ipfo Hier©-
hymiani dicuntur & hodie in ufu funt per Liburniam, Iftriam, Mora-
v iam, Silefiam , Bohemiam, Poloniam. Aliam etiam habent Sclavoni
verfionem Hieron. recentiorcm in lingua vernacula a Cy rillo , (non A -
lexandrino, nec Hierofolymitano, fed àlio) qui vixit circa annum Chrifti
860 fatftam .- quem lingùa Tua vocant Sclavoni Chiurill, qui cum Me-
thodio, 'C ircaffianos, Guearenfes , & Mengrellianos ad fidem Chrifti
convertit. Hic Cyrillus aliud Alphabetum lllyricum in yen it, ab Hie*
röhym. diverfum, in quibus verfionem habent deferiptam , per Rafci-
am, Bulgariam, Moldaviam, Ruffiam, Mufcoviam, aliafque regiones, qux
lingua uEuhtur Sclavonica.
fa ô x , itâ ut v ix numerari polfint, tefte Auguftino 1. 2. de d o d . Ch riftiana,
aflecut-us erat, protinus ad vertendum fc accingebat. Inter reliquas ta-
men unam p rx reliquis commendat, q u x Vulgata & Itala dida eft,
qux in verbis erat exteris magis perfpicua. Hanc vero, cum Vulgata 8c
Veteris nomen his temporibus nada l i t , reliquis Latinis antiquiorem
• efle neceffe eft. Cumque Latina Ecclefia ’fine .verfione Larina nunquam
fuërit, verifimile eft hanc primam fuifle Latinam verfionem ex G rx co
fadam Apoftolorum temporibus, vel non multo poft ; ne dicam cum
Baronio , Bonfrerio, Serario, & a liis , ab Aliquo Apoftolorum fiftipulo
fa iïam ,'& ab ipfis primis Ecclefia fundatoribus vifam & approbAtam. Hi-
eronymus bis iacros codices ^Latine tranftulit. 1. Ex Grx c a verfione
k p e r aW , circa annum 200. Verfiones iftae in odium vérfiönisSept.
b Apouatis & Judaizantibus fadae, licet iis üfi fint vetéres in feriptis fu-
5. nunquam tarnen ab Ecclefia publice rèceptse vél 'appróbdtae Tarit ;
inde & omnes hodie evanuere (Tuperftite tamen illa 7 0 , quia fern per
publico Ecclefiarunr ufu fuit,) fragmentis qüibüfdàm päUcis 'éXceptis,
|uae ex veterum feriptis cbllégèrè viri d o d i , quæ & in Tbmb ribftto
lltimo exhibentur. Idemque fatum fubierunt aiiæ aliæ verfiones, ‘quas
b doliis repertas Nicomëdia; & Hierichunte Origènes fuis' Ôdaplis i'n-
feruic.
I 8 Coptics five Ægyptiàca, circa tempora cóncjlii. Niçèhi fàifta e ft,
K conjicit Àthanaf. 'Kirchérus in PrbHr.('Cbptico. Exémplaria e'jüs ra-
jÜliina fuht, ex quo, èxtirpàta ferè Rëiigibhe Chriftiana, Ægyptii Turcis
fervierunt. Pentateuchum Cbpticum, aliofque quofdam ‘libr'Os Biblio-
;um, qui in Bibliotheca Vaticana fervantùr, 'recénfet idem Kirchërùs.
ivangelia etiam MS. ahtiqùfs. in Bibliotheca Oratoriana Parifiis ex-
ire, affirmât Jbh» Morihus : hodie tamén ibi non repëfiùhtar, ù t ab ami-
p aççepi, qui illa ibi früftra mëo riomihe qua;fivit.
9 Arabicas, verfiones hàbemus tüm'jûdajorum, turn Chriftiâriorum. Ju-
:orum duplex extat Pëntàteuchùs'Arâbicùs. 1 "RiBbi Sààdiæ, qui çir-
ja 9QO ,4P’num poft' Çhriftum floipit : ejus verfio.Afab. èkt'at in Bi-
iliis Conftantinopblitanis,, de qüiBus'fu'pra, in ter èdirioties Efcbr.. Hic
fcam; reliquos libros y e t . Tcftaméhti tranftülit, quorum quidam MSS.
pnt in manibus D . Pocbcftii. 2., eft Jüdæoriim Maürorüm, quam e-
Üdic CI. Erpenius. ;Meminit etiam^yèrfiOriis ‘Aràbicæ'fadx per Jbhan-
lem Epiicopum Sevillien^m, drca annum Chrifti 7 1 7^V^feus in Chron.
*ifp., cujus nuila pars,quod iciam, hodie extat. D a x tarnen hodie ex-
nt inter Chriftianos Wifioines BiBlfbirum Arabicx, ut e x Nèbiènfi &
|iis colligitur. Unà Antiochena, c[uam nondum vidi: Ütera Alexan-
pna five Ægyptiaca^ a ChrilHànis îub Fatriàrcha Alexandrino ufur-
a ta c u jt is exemplar i feriptum annis abhinc 300, Gabriel Siohita ha-
tus in'Bibliis Parifianis publicâvit; qüod etiam multis in loris ex
ISS. antiquis fupplecum, ubi Parifiehfc défiaebac, in noftris Bibliis
Ibetur. I
■ 10. .Pérficam plim extitîfte Vérfionëni, teftanmr Thébdoretus & alii :
■ odie vero an Verfionis iftius antiqua; âliqux fupeffint reliquix, dubka-
»1., Evangeliorafn varias habemus Védfibnes. llnam edidit Abrahamus
whelôcus fecundum exemplair Cântabrigienfe : Afiâm nos edimus in
■ bliis,noftris, fecundum exemplar MS- POcockianiim , !qùod trecèntis
®hinc annis feriptum fuifse , ex ipib éxemplari confiât.1 Pfalmorum
■ am dqas Verfionës halmimus, fed ufrâfque récéritiîfih^as. ajefuitis, ali-
■ ue in Perfia commoranri^s, ‘ nupeir. 6 d a s .- unde baud dignas judi-
■ dmus eas in ter afitiqùas Verfiones in hoc opus Biblicum inferere. -Si
■ nen feorfim ab aliquo ederentur, utiles èflè pôfïunt ad difcëndam
■ guam Pérficam, .in qua pauriifimos fibrös typis' imprèififos adhuc ha-
■ i i .D a tu r& antiqua verfio Gothica ab Ülphila GothOrum Epïfco-
» m y fùcceffor erat TfieophilK q uiConcilioNiceno ihterfiiit, &
■ er rehquos Epifcopos Conrilio fublçnpfit. D e hac verfione Socra-
1. 4..c. 17. Sozom. 1, 2 . c. 37. & Niceph. Hift. Ecclef. i. 1 1 . c. 48.
Sèrenilf. Chriftinx Suecorum Reginæ extarc, a fide dignis ac-
10. His annumerare licet Hieronymi verfionem in linguam Dalma-
5. Quod ad verfiones Larinas attinet, multx olim erant ex G r x c o
c. x i . Quifquis enim G r x c x lingûx vel mediocrem cognitioneffl
ut in 1 ©rigenis Hexaplis . extabat, pura & incorrupta, ut ipfe
teftatur 'Epift. aa Suniam '& Erctellam. ’2. Ex H ebrxo. Novi vero Tefta-
meriti‘ Latinam verfionem Evangeliorum juxca Grxcum textum corte-
xit hortatu Damafi P a p x -,-non de novo confecit, ut ex prxf. ad Evan-
gelio liqoet. Hxc vero poftrema Vet. -Teft. Hier. Verfio non ftatim recepta
eft :fed ut n o v a, 8c in opprobrium (G rxc x Sept, fada , multos
habuit magni nominis 'in! Ecclefia cohtradicentes. S. Auguftinus non
permifit in Tua dicecefi publice Jegi .• alii in ’ëam invedivas feripfere, uc
ex ejus Apologiis patet. Ducentis poft Hieronymüm annis, utraque tam
vêtus quam nova in ufü- erat, uc ex G regor. Epift. ad Leandrum, ante
libros Moralium,8c Moral, libr. 20. c. 23. confiât;;donee tandem ex
utràque, Vuljgata ’hodierna conflàta eft. iSed de auchore ■ S: tempore filent
Hiftorifci, Tefte Baronio ad annum 2 31. :Sed. 4 7 . Poft Hierony-
mum, Villgat^ recepta,^nit tencatum in Verfionibus Latinis ufque ad Te-
culum 1500 8c iôoo.^Iiyranus & P . iBurgenfis multa cocrexerunc ,in
Vulg. Latina- a t novas Verfiones nonTecerunc. Ifidorus Clà riu s , qui
circa» annum 1540 -floruit, ex Monacho Epifçopus Fulginacenfis, totam
Seripturam i ri Latinum'fermonem iterum tranftulit, tefte Sixto Senenfi,
'& Poflcvino. Scholia >etiam coilegit.- qux cum ipfius verfione hodie ex-
tant. Primus, qui * novam Verfionem Latinam poft Hieronymüm ex Heb
rxo edidit, erat Santés'Pagninus hortatu & impenfis LeonisX. poft-
quam 25 aririos-circa eamTudaffet. Typis-édita eft anno 1523. Hxc ver-
Tio poftea exeufa eft in» Bibliis Regiis operaB. A rix Montant, alicubi
mutàta, & »ad verbum juxta Hcbraici textus proprietatem reddita.
Quod' ejus ftudium omnibus, non probacur, dum Pagnini Verfionem te-
mere locom o v i t , .& verba Barbara &in ufitata, qux Latinx aures non
ferunt, pro Pagnini’ bonis fubftituit.- Hoc tamen pro Aria dici poteft,
quod hoc modo tyronîbus iri Lingua Hebræa confialùit, nec Pagnini
verba prorfus fuftulit, fed tantum in :marginem tranftulit. Poft hanc
mùltx prodierunc VérfiOnes. Larinx. Compluterifis, qu x ad Grxcam
iaptàta é ra t,'q u * in Regiis, & nupera Pàriliana extat. Vêtus Vulgata,
qux àrite Hieronymüm-in ufu e ra t, quam iritermortuam poft mille
anftos rédivivam, ex Patrùm Làtinorum feriptis colledam, immenfis la-
bdribusreftituft Flaininius Nobilius, refpondcntem éditioni G r x c x Roma-
n x Cddicis^Vâcicani • quam etiam in-Bibliis noftris imprimi. curavimus.
Ex. Texcibus etiam Originariis multx prodierunt verfiones T arin*. Inter
alias Sebàftiani Mimftèri.' Ofiandri, Caftellionis, Tigurinorum, Va -
tabli, vel '(u t alii putant) Rob;' Stephani; Pifcàtoris, Junii & Tremelii,
&c; ' de quibus, dé Verfionibus in linguas vernaculas, non opus
eft plüra dieere. In omnes: enim_ fere Europx linguas hodie eloquia Sacra
tradufta'Tunt, Itàlicam,' Gallicam, Hffpaniicam, Polonicam, Belgicam,
&c. lifter omnes vero éminet Anglicana, Jàcobi Regis aufpiciis, collatis
multôriitn Virorum dodorum ftüdùs, elaboi^ta.
De Partis in Scriptura Letlionibus.
Dari varias leBiones
Bant, omnes codices
n tant um in Scriptura verfionibus, Jed etiam in textu Hebrao & Graco. 2. In rebus omnibus, qua fidem & mores fpe-
■ ....... - ...... --i -—venire. 3 • Dari leftiones variantes in codicibus Hebrais probatur, teftimoniis virorum doftorum. SixtiniAmama. Bo-
C d^ud. de Dien. Dan. H e ih fii.& e . 4. Etiam maximorum Textus Heb. Vindicum. D . Buxtorfii. Rev. Ziffer ii. Arnoldi Bo-
5- AuBoritatem librorum Sacrorum inde non labefaBari. 6. D ari media, quibus vera leBio, cum codicesdiferepant, reftitui pof-
At variantibus leBionibus notanda. 7. LeBionum variarum caufa. S. Vndc leBiones varia colligi pojfwt. E x y exmplaribus
V**. & Gratis Nov. Teftamenti. 9. Etiam ex verfionibus:, quod doBorum teftimoniis fu fc probatur. Camiones quadani. To . Idem
atmtbus probatur. 1 1 . Non omnes diferepantia pro variis leBionibus habende. 12. Non ex conjeBura eo/ligenda.
mg
rï.k^hSnes variantes, non tantum in Scriptûrx verfionibus,prx-
ntiquis -, fed criam in ipfó textu Hebraito Veteris,* & G rx co
N o v i Teftamenti, a nemine negari poteft .* cum hoc teftentur tot va-
rietates ex codicibus MSS. & jmpreffis a viris doét is annotatx. Quales