T E W V ' L l S A L O W O N I S V E S C T 1 0*
(menti genus Oriental! Templifront! prxftabanc capita trabium qua in zopho- '
tis conrpiciebancur extcrioribus. V.a$. Super quafenefira obliqua ] Et fene-
ftr* cancellis occluf*, quibus lumen coenaculis Templi inducebatur fnper hujuf-
Imodi zophoris confpiciebantur. Et, fimilftudo palmarum hinc atque inde in
humeruli* ycftibuli, fccundüm latera domus Ucitudinémqne parietum.
Sxcerpta ex Vi/lalpando ad Cap. 41.1
C A P . IIII. v . 1. Latitudinem Tovernaculi ] Hebr. videtur vox
cite primitiva, & fignificare extenfionem vel expanffontm rti alien jut fupra nos,
& propriè id omne fignificare videtur quod fuper ne expanditur, ut aulxum, cor-
Uina.vclamen defuper extenfum ut protegat. Hinc fitut vox fpecialirer ufurpe-
tur ad fignificandum Tentorium, aut Tabernaculumj & verbum exten-
dit vel expandit Tentorium Efa. 13. to. Qua omnia in earn nos inducunt fen-
tentiam ut arbitremur hoc ioeo vocem l— transferri ad fignificandum fuper-
liminare porta Templi, quod cüm planum effet, atque coitinx extenfx perquam
fimile, obumbrabat ac protegebat portam defuper. Kimhi exponit femicircu-
lum. Qui in eo pritnüm peccalfe videtur, quod femicirculum feribit pro for-
nice, in eo verb rurfus qüöd portam Templi credidit fuiffe fornicacam, quod re«
pugnatipfi voci Hebraic*, rationibus Architefturx, & S. Scriptura teft.moniis
infra afferendis, quum de portarum ornamentis dicemus. Aliam explicationem
c. fequenti Villalpandus adfert. Si Mafforetharum punöationcni minimë fe-
quimur, inquit, hac verba cum praccdentibus conjungemus haud aliter quam
LXX. in Reg. & Compl. codice fiecerunt, Latitudo Tabeinaculi, & latitudoporta
10 cubitorum erat. Quam leöionem haud renuent Vulg. fi cifdcm fubincel-
leöa praponatur collatioms vox juxta, fecunditm, fi'-,juxta latitudinem Taber-
naculi, Mofaici nempe , latitudoporta 10 cubitorum erat. Hac autem porta
Je Mofaici Tabernaculi collatio tone alicui myfteriorum plena videatur, qua
in eo forfan fita effe putanda videtur, quod quanta illius latitudo fuit, tantx
effe oftendatur oftii Templi expanfio dupla latitudine ; ut Templi porta , quo
Scdefia Chrifti fignatur, multö major effe indicetur Synagogä, qua mobili atque
exiguo reprafentabatur Tabernaculo. [ Non incommoda eft hac poficrior
Villalpandi explicatjo, attamen aliquanto longiüs petita videtur, atque hac Tabernaculi
Mofaici cum Templo hocjcollatio, hoc duntaxat in loco notata, aliena
videtur. Itaque malim priorem fequi explicationem, cui velim hoc additum, ni-
mirum LXX in Sixt. ed. fic redidifle mytiv 7i ïv{@- r tuhdp > .undcjliquec
«os legiffe pro hodierno *—jj-jit, qu* leöio rSt LXX optima videtur: 1
voce enim ilia Q v 'X ^eu fignificatur veftibulum feu fornix qua fuper-j
ne duo porta poltes junguntur.],
C A P . V. v . t . Latitudo porta] Hebr. JIJIS. Cüm hanc portam & inferiorem
San&uarii fapius nominee, eis nunquam indidit nomen *iyiU, cüm
contra fa&um fuiffe videamus in reliquis Atriorum portis. Nempe vox nns
oftiurn quod in puto ingredientium commodis aperitur ac lumini cxcipiendo ■
figmficat: "1D1Ü verb ea omnia adificia indicat qua ad porta dignitatem, mu- j
nitionem, ornamentum folent circa portam extrui. Et quo. fit ut cüm porta j
Atriorum ad pompam 8c munitionem Templi fuifient cxcruót*, urbis alicujus ■
formam potius imitantes quam peculiaris xdificii, ea appellentur, qua- j
rum oftia "UWn nns dicuntur. At in portis his Sanduarii, qua ad ufum
tantummodo aperiuncur, quaque, quamvis propriis fint exornata membris,
nulla habent defuper ad porta pompam adificia, ideo n fl2 non ”iytö dicun-
Hujus porro oftii latitudo dimenfa eft, altitudo non item. Idque non
cafu aut temerc faftum efie arbitror, neque quod minüs necefiaria ad adific
ii rationem plcnc percipiendam, fed quod facili conjeftura ea ex di&is poffet
colligi fuiffe cubitorum 10 dupla proportione, quam inaliis portis obfervatam
fuiffe fuprü oftendimns.
C A P . VI. Longitudinem 40 cubitorum, latitudinem 10 cubitorum. Hanc
duplam longitudinis ad latitudinem preportionem maximb probat Vitruvius in
tricliniis atque aliis cjufmodi xdificiis 1. 6, c. y. De modo dimetienda longicu-
dinis, an videlicet murum includat qui Sandura fanäorura dividic a Sanóto,
an verb ü longitudine excludat, quoniamexuniverfisdomfts menfurispendethoc
dubium, de eo illis enumeratis agemus.
C A P . VII. v. 3. lntrogreffus intrinfecus ] Hebr. r iO ’ jS*?* A voce n j S
qubd afpicere fignificat adduis antè St retro literis compomiur nomen r iO ’JE*?
quo fere (emper adverbialiter utuntur Hebrai, intus, interius fignificantes, quafi
dicant ante, interiora enim q. anteriora vocant, qubd incroi fum ingredientibus
interiora fint ante, exteriora maneant retro. Ph.-slim ac verba Prophei* aptif-
fimè exprimeret Hifpanus fermo Jaffando adelante. Menfus eft in frdnte porta
duos cubitos] Hebr. nn SH /’S h. e. poftem oftii. Sic Chald Symm.
; Si&v circa portam, h. e. exutraque parte porta. Theod. Hebr.
Aquila oftiurn• nos ( inquit Hieronymus )frontem interpretati fumus. Kimhi,
quafi dicat duas frontet porta hinc & inde quarum unaquaque erat latitndi-
nis a cubitorum. Jarbi, Groffities muri erat 2 cubitorum. Lyranus, Hac eft
fpiffitudo parietis five frontis.Paries enimifte non eftmultüm altus.nec fuftinet fuper
fe aliud pondus, quiafolüm dividic inter Sanäum Sanétorum Se Sanftum
in inferior! manfione Templi, 8e ideo non deferibitur tanta fpilfitudinis ficut
aliiparietes Templi. [L . C . A te . 11. accipit illos duos cubitos de duabus
Antis quas colloeat utrimque a latere porta Oraculi ]
C A P . IX. Portam fe x cubitorum] jarhi hocacccpit de altitudine, Kimhi
de cralfitudine, uterque falfus St deceptus ex fequentibus verbis latitudinem
torta 7 cubitorum. Sed male. Latitudinem porta 7 cubitorum] Hebr. im ,
qua vox latitudinem. vel dilationem fignificat, non earn qua in ipfa porta eft
lata fex cubitos, fed cam qua portam ingreffis mox occürrit, quamque difertis
verbis definierunt LXX in Sixt. cod. qui fic appofitiflimè locum iftum explicant,
^ tJ iu\ tv SvfdfMl®- fu», tJ ZifUfM myav lij, ^ f i f
%7m(uJhit t ï myuv ijdja ‘évdtv, £ <xnya>y in'laït 0er: quam le aionem
appofitè exponit Theodoretus. Vidi quoque alteram portam, illaminte-
riorem, cujus latitudo eratcubiti 6. Sc ab utraque parte ancones cubing. Sex
igitur cubiti 14, additi 10. efficiunt.
C A P . X. v. 4. Menfus eft latitudinem ejus io cubitorum ] Nihil pra-
ceffiffe videtur ad quod pronomen ejus referendum fit $ quart LXX paraphra-
fticè addidiffe videntur $*©• rZv thjkuo , qua leöione ad pradiäum ofti-
um cum fuis h umeris menfuram hanc referre videntur. A t in Hebrao pronomen
ejus teferri pofte videtur ad id quod fuperiori verfu dixerac intro-
grejjus h. e. in Adytum. Hanc porro menfuram mendofe legunt
LXX. Interp, 40. feribences pro so. cujus rei teftis eft Hieronymus, Pro
q u o , inquic, in plerifque codd, L X X Interp. 40 eontinentur. Hos fecuti
funt Sixtiani, nos Regio & Complucenli hbentiüs fubfcribimus, inquic
Villalpandus. ,
C A P . XV. v. y. E t latitudinem lateris] Hebr. ï " w 7X , qua vox propriè
fignificat eafias animalis Gen. 2. 21. deinde pro latere cüjuüibet rei Exod.
16 .26. Tertio trabes in teäis 1 Reg. 7 .3- Quarto alleres quibus interiorcs
Templi parietes veftiuntur, 1 Reg. 6. iy. Hic quadam fimilitudine ducli ejuf-
modi partes in hoc adificio hac voce intelligimus, qua animalis & navis co-
ftis, aut co.itignationis trabibus fimiles eile deprehenduntur. Atque hac
fünt qua erifma, pile vel anta aut. anterides in srehiteäura dieuntur, qu*
a muro extant illiquc adharent, Sc fingula fingulis Atriorum poftibus latitudine.
refpondent ac fini : .quibus erifmis cofiarum nomén aptè convenir. Q^’ernTl
admodum emm navis lacera colt is ligneis, aut anùnalis peâus coftis oilcii I
continetur, ita -plané domus bac tota parietibus his tranfverfis continetur, $ I
veluti fulcris quibqfdam fuftinecur, ne trabium.pondéré prtfli fubtiliores pi. l
rietes abinvicem feparencur, atque pandantur. Nam quoniam Veftibuli alci- Il
tudo 120 cubitorum eft, reliqua domus ad ÿ® cubitos furgit,. poftulabae tan. I
ta domûs altitudo parietem in imo vaftiflimum, cujusaugmentum fabric* fynujl
metria vetabat. Nam fi crafliores mûri cohftituerentur. quàm reliqui totiut I
adificii, folida ofla turris inanibus refppnderenc Atriorum fpaciis inter poftej I
relidis, quod vitiofum eftet atque ab hoc adificio alienmru Itaque fii mitas &; I
fymmecria adificii cùm pugnare viderentur , ita ut alteri caKtum eftet detra. H
nendum quantum alteri confulerecur, fumma Archiceâi fapiençia parietem re.fl
liquis Atriorum parem eonftituit, & quantum laticudini dcerac, qua maximam I
molem atque celfiffimam poftec fuftinere, tantum addidic fi m tacis appofitij]
his online cranfverfis mûris. Kimhi, Jonath. & Jarhi intelligunt .hîc per /4.I
tera thalamos inter ucrumque parietem inceriorem 8c exteriorcm conclufos; I
fed male: nam 1 Reg. 6. y. hac duo diftinguuncur j vocantur enim thalamil
illi ypÿi, colla verb iftæ five anta nw V x- Lyranus has anteridas obfervj. 1
vit quas ipfevocac barbarè pilarios. Jonathan exponic NnXTiQ , quâ voce I
videntur poftè fignificari pila ills qua media eranc & feparabanc inter fingu. I
los thalamos five cubicula.
- Ç A P. XVI. V. 6. Later a autem latus ad latus] Prapolitio Hebraica ^ j l
qua ap proprie fignificat, non rarb idem eft cum DU cum, ut Jof. 11. 19. ex [
Gen. 49. 29. quâ racione fi locum.iftum exponamus legemus cafta cum cofttÀI
h.e. fi bina fingul* computentur , una viz. Auftralis & alcera Aquilonaris, I
erunc fimul jundt* 23 pedum. Bis trigjnta tria ] Notât vllalpandus vocera:|
Hebraicam in fingulari 0 1 1 2 (ign.ficar< vie cm unam Gen. 18. 32. in duali II
O 'Q y S bis, duas vices Num. 2«. n . in plurali autem O'OJfê) plures w .[
ces Jof. 6. 4. 8t Gen. 33.3. ubi habetur O 'O y B yütU fepties, feptem vicibns. J
Deinde ufurpari etiarn pro grejfu five pedibus ut Efa. f . a6. Cane.7. 1, 2 Reg, j
19.24. quâ fignificacione hîc aie accipi à Kimhi, nempe pro menfura pedis; I
quam fignificationem ipfe Villalpandus fequitur 8c amplediitur hoc locojl
lcaque fic legit in Vulg. laser a autem lotus ad 'latus bis, triginta tria, ac. jl
que fic ca Latera quafibi invicem rcfpondenc bina, latus ad la-1
tus bis, h .e . fi bina fumancur, fupple, longa funt, five potiùs à pariete do. I
mûs invicem projiciuntur, triginta tria, h. e. pedes très 8e triginta. Qua eft I
coaâa admodum expoficio. Cacerùmc. 17 operofè probat per lineas radices!
Ichnographia anteridas illas projetas elfe à muro domûs 11 cubitos utrinque,!
fi autem bina fimul jungantur ta cubitos, qui efficiunc 33 pedes. Quod ab jl
ipfo bieviùs potuit demonftrari lie, Murus exterior craftus erat y cubitos, ai 1
bicula interjeta inter exteriorem & interiorem murum lata erant totidem, an
ta autem projiciebantur extra murum exteriorem cubitum unum 3 fic fiunc 1
cubiti ab uno laterc, totidem erant ab alcero latere. Capice autem oâavo J
refellit eorum fententiam qui numerum ilium 33 intelligunt vel de ciibiculo-jf
rum vel de ipfarum antarum numéro, 8e oftendit quomodocunque numeren. I
tur vel ipfa cofta five anta, vel cubicula, eorum numerum vel excedere, vd I
minorem efte numéro 3 3 aut verb eo duplicato , nimirum 61, proindèque
telligendum efte numerum ilium 33 de pedibus quibus anta à muro domûs |
projiciebantur. Rationem item reddit eodem capite cur Propheta hoc m
mero pedum ufus fic potiùs quàm 22 cubitorum, fed petitatftex Allcgori
Notât ex Auguftino 8e Gregorio numerum 11 defignare peccatum, quia licuti I
11 eft tranfgreflio denarii fic peccatum eft tranfgrelfio Decalogi, proptereâque I
abftinuifle Prophetam à numéro illo 11 8e *2 qui ex illo duplicato exurgit.lf
Objicit autem qubd fuprà Angélus Veftibulum Templi menfus eft n cubitis II
cùm potucric decem metiri. Refpondec Sanâuarium figurafle humanam Chri. il
fti naturam qua Fuie fine peccaco, veftibulum Sanftuario adjunclum figurafte fi> I
militudiaem peccati qua fuit in carne Chrifti : Deus enim mifit filium fum il
Chriftum in fimilitudine carnis peccati Rom, 8.3. Alias item reddit hujus nu-il
men 33 rationes fub fiacm capitis, has nempe. Primùm inquic, Hujufmodi pi. |
la fire cofta adificio firmitatem praftanc non fecus quàm homini pedum pro* il
jeftura j pedibus igitur aptiftimè dimetiuntur. Deinde ipfa pila adificii corpus I
fulcientes ipfum Chrifti corpus annis 33 quibus nobifeum in terris verfatus eft, [
indicant. Denique hic idem numerus ab undenario non longé diftat, cùm ilium
ter contineat, quod adhuc myfterio non vacac, imo illud maximum redem-'
ptionis noftra continet, nrmpequod in ilia carnis Chrifti fimilitudine peccati jl
habitat tamen omnis Divinitas ( qua ternario numéro defignatur ) corpora liter, j l
C A P . XIX. E t erant eminentia &c. ] Locus ifto componendus habetur |
1 Reg. 6-1 tÆdificavit fuper parietem Templi tabulât a per gyrum &c. Ubi
eft vox y ’X1 qua ftratum propriè fignificat, à yX1 fier no, quam vocem fo-1
lent eo loco interpretari deambulatorium faâum inter parietes Templi in. j
ftar csenaculi. Sed vox fignificat ftratum, quod, quia afteribus fterneba-
tur, tabulatum folet verti à Vulg. LXX (ûh«fljoy, quod trabem in medio te- I
fti propriè fignificat, unde & pro teélo ipfo fumitur , deinde per metc
miam partis pro toro pro ipfif domo ; inde Theodoretus affiimat eâ s
fignificari domiculas in circuitu Templi. Cubicula ergo hac in parietibus ||
domûs fuiffe dicnntur. Sehfus eft , ipfos parietes domûs, alcerum interio-i
rem 0 cubitorum, alterum exteriorem y cubitorum, cubicula conclufifie : Si \
hi parietes duo làtera cujufcunque cubiculi cingebant, duo verb reliqui co-1
ftis,quas vocant latera, concludebantur ; atque hic eft fenfus eorum verbo-j
rum qua fequunturj & fecit r ilu V x n latera in circuitu. His de cubic«-jl
lorum mûris ac fitu ftatutis, eorum ceâa, five tabulata, obfcure hic à Pro- |
pheta defignantur. E t erant eminentia] Hebr. IH liOl à N IO quod eft«.,
gredi. Quâ ratione câ voce hoc loco ingrejfum fignificari putant nonnulli,
nimirum à perpendiculo parietis inférions verfùs interiorem partem, H fp-1
hiz.Q unas entradas. Ha retrafliones. 1 Reg. 6. 6. dicuntur m y “Uû à yH ! I
quod eft minuere.fubtrobéré, adimere. Quâ voce retraâiones fignificantur quibus
paries introrfus retrahebatur ita ut pars inferior magis prominerec, fuperior ]
introrfum retraheretur, quodam veluti gradu rcliâo, cui capita trabium, imtf JI
& tota tabulait contignatio imponeretur.
C A P . XXI. v. 7. E t platea erat in rotundum &c. ] Hebr. î“Q m à verb« I
3m quod dtlatari fignificat. uhde 3 m latitudo, quam vocem vu lg. reddidit j
p late am. Senfus eft, Latitudo cubiCulorum major in fuperioribus circuibat do-j
mum. Kimhi, Dilatabat fe , & circuibatfurfum ad latera, h .e . Lacera eo tôt0
quo furüim afeendebant, dilatabanc fe in loco illis repofico in pariete ficut dici-1
tur in lib. Regum. Tabulatum inferius y cubitorum erat lacitudinis, medium ve-j
ro 6. cubitorum. Quod autem dicitur Î13DÛ1 & circuibat, fignificatur quod
per Cochleam afeendebatur ad fuperiora, ficut dicitur in Irb. Regum, 8e per Co-
cftleam | ) afeendebant ad medium- coenaculum 8c à medio in tertium.
Jarhi, Dilatabat fe, h. e. latera ibant dilatando fe furfum ; medium enim la-
tius erat inferior® uno cubiculo, & fic fuperius latius erat medio uno cubicu- j
loi Afcendens furfum Hebr. H3DJ circuibat h. e . Cochlea ; & hoc eft quod
diëtum eftin xdifioo Solomonis, E t per cochleam afeendebant in medium c«‘
naculum. Idcirco latiuseratTemplum in fuperioribusj. et propterea quod di-
xjmusqubd dilatabanc fe in fuperioribus, ideo latitudo domûs furfum major crac
inter lacera, 6c latus fuperius crac omnium latiifimum, Hxc Jarhi. Afcendens J
' furfun’ |
E X r i L L A L Q A N V O gf E $ L U D. C A <P ET. T. U M.
U„rfum per cochleam] Nulla hic ifi Hebrato mfentio fit cochlex, eam autem!
R ne retuliffe videtur Vulg. Interp. ex r Reg,s. 8. Ojlittm lâteris Medii in pa-\
icte erat domus dexcra, & per chochleam afeendebant & c . ] Q^em locuthi
illalpandus explicat qui* facie ad Ezachiclis intelligencikrïi. Loci fenfus Cm-j
„it ) e ft, oftiurn quod in latere aperiebatur medio, vel in médio lateris,]
x jftas five paraftades médias appcllac, quod ; ipfx inter bina quxque Cubicula
Uiiterfirtt, ^ acque inter utrumque Templi parietem ( qux ratio movit Inter-
Lp -êtes ferè omnes ut ipfa cubicula pfo aheis ufbrparenc, qubd non videtur
Ve à racione alienum ùc cubicula coftis olaufa Coftc diçabtur , uhde 8c E-
■ ch. 4 1- 9- dicitur, Erat interior domus inter latera domûs, interiorem do-
n vocat hxc interior! cubicula quæ funt inter latera domûs, quâ ratione
quoque cubiculum interius, five medium, facilè dicat hoc idem, non qubd
inter fummum 8e imuiti, fed quôd fic inter Antas 8e parietes Templi )
ipfis ergo poftibüs, five Coftis qux utrumque Templi parietem corttinge-
jbi .nt, oftia aperiebantur 3 non enim aliunde adieus patebac in interiora hxc
to bicula , quàm per ejufmodi oftia fornicibns fuffulta, quorum veftigia confie
mplari licet in veftigio primo Sanâuarii. Sequitur in loco lll^ 1 Reg. t. 8.
parte doniûs dextra, L X X ad humerum domûs dextrum. Chald. in la-
; domûs dextro, reâé. Malè in quibufdam Cod. vulg. legitur partite pro
rte quod correxic Sixtus V . Sermo nempe hîc fit de oftio quodlm minori
qüo non ad ipfum Tcmplum ingreflus patebac, fed ad cubicula dé quibus
n inc loquitur, quod oftiurn in latere erat dextro, fic vocac Mcridianum. Nam
[q Û fedentem defuper Cherubinis fpeftat majeftatem, Occidentem verfùs, ille
a i (iniftrum latus Meridiem, ad dexcrum Aquilonem habet. Contra evenic fi
iiomum ingredientes afpicias, facie ad Orientcih converfâ, turn enim ad de-
j irum latus Meridiem, ad finiftrum Aquilonem habes, quâ ration® locum hiiftc
ponic Kimhi. Ex qua utraque expofitione liquet idem oftiurn d Mcridie
ft: & ab Aquilone. Cur autem Meridiani potius oftii meminerit quàm Aqbi-
E maris non aliam licet aflignare rationem quàm quod myfterium fortaffs vOluit
p muerc laceris dextri Chrifti militis lanceâ in Cruce perfofli, cujus meminit
leda, Eucherius 8c Angclomus. E t per cochleam ] Hebr. ^"73! vocis not io-
,em 8c formam feals explicanc Kimhi 8c Jarhi. Hifpanicè dicitur Garacol,
[talicè Lumaca. Scribitur autem hxc £31*71*7 numéro nnlltitudiniss quire Chald.
\er cochleas vertit, indicans duplicem fuiffe cochleam, à Meridie alteram, aliénai
ab Aquilone, id quod fuadet ipfa xdificii ratio 8c refponfus. Has fca-
is in veftigio Sanâuarii notabimus iis in locis, in qtiibus xdificii ufibus effe
loflent maxime ai commodat*, & oftiis proximx, 8c xdificii firmitati minimè
jbefte poflent. Illis nullas licuit aperire feneftras qux lumen è coelo direâum
reciperent, obftabant enim paraftades 8c muri craflicudo, fed lumen recipiunt
|â feneftris turris MeridianisSc Aquilonaribus. Harum Codearum meminit Jofe-
»hus Antiq. lib. 8. cap. a. Porro afeenfum in ,fuperiorem Templi partem com-
■■’ntus eft Rex in crajfitudine muri. h a c enim pars non habebat ab Oriente
ignam januam ( per quam ab exteriori aliquo adificio ingrederecur )
inferior, fed a lateribus inerant parvnla ofiiola. In coenaculum Templi]
iQiiod nimirum fuper univerfa Sanâuarii longitudine 8c latitudine extruâum
ut vides in fecundo Sanâuarii veftigio, idémque fuper prima cohtigna-
Templi actollebatur, ut vides in difteâi Templi Orthographia. Verùm
nulla in Hebrxo fit raentio coenaculi Templi, fatis aliquibus effe vide-
fuprema inter coftas cubicula coenaculum dicantur Templi, quod ea
iXemplum circundent.
C A P . XXII. Idcirco latius erat Templam in fuperioribus] Templum,
e. cubicula inter coftas latérales Templi, latius erat in Juperioribus, h. e.
ipatium fiebat majus fenfim afeendendo ad cameras. Hoc ex eo colligir quod
1 ujus vertûs initio dixerat, E t platea erat, vel ut vertit Clarius, E t dilata-
& gyratiofafta efi furfum & furfum ad cubicula. Hebr. Idcirco loti-
0 domûs, fubaudi coftarum, fuperius, vel in fuperioribus. Hanc lacitudmem
buâ inferior! cubicula à fuperioribus diftabant teftatam habemus 1 Reg. 6. 6.
[ C A P . XXIII. V.8. E t vidi in domo altitudinem & c . ] Refert hic 8c re-
I jicit ac refellit Villalpandus fententiam, I. Rabbinorum ( quos fecuti funt
I Ifidorus 8c Vatablas ) qui hunc locum fic acceperunt quafi fermo lit de âlti-
I judine Templi, quam toncemplatus fuiftet Propheta Angelo indiCante, vel
I forcé dimeciente, quam ejufmodi altitudinemfdbticueritPropheta. II. Beds,
I qui fummum Templi tabulatum putat hic deferibi, quod planum fuifle vulc,
I ut funt domorum ceâa in Ægypto & Paleftina. II I . Eucherii, Angelomi, Ly-
I «ni 8c Richardi qui hune verfum accipiunt de lorica in ora fummi tabulati
I Rempli collata, ne quis indc prxeeps incaute decideret. Suam autem fic ex-
I plicae. Expofuâ, inquic, cubiculorum forma, longitudine, lacitudine ac ceûis,
I jeliquum erat ut de eorum altitudine loqueretur, quam hoc verfo definiri ar-
I hitumur. Altitudinem quidem ait fe qtiandam vidiffe in domo, ji. e. in in-
^Beriori quodam ex illis cubiculii, five quendam cubiculorum ordinem ingref-
Hiis vidit altitudinem. Neque quifquam arbitrecur noftrum effe commentum
^ubicula hxc domûs nomine cenfere 5 fic enim mox v. 4. interiorem domum
w lateribus domus ea vocat Propheta. Q jx cubicula memmiffe oporcet fu-
ffe pervia, ut in veftigio oftenduntur, fic enim fit uno confpedto plura quO-
Nue alia facile confpicerentur, atque adeo per circuitum dixit, vel circumclrc!,
"juafi dicat altitudinem hanc uuiveifam domum eircumdediffe, qux 8c à cu-
liculis circundabatur. Fundata latera] Hebr. n n D 1Ü à voce HDy funda-
pentum q.d. fundamenta laterum. Sunt autem fundament! coftarum vei in-
jenorum coftarum partes, retraâiones i l l x , quarum fupra memiriimus, qux
Sjraftades fuleiunt ac muniuRt, quippe quâ earum inferiorem partem veluti
afes quxdam latiorem reddunc atque adeo firmiorem. A d menfuram calami]
:ebr*.rnjpn 1*7Q, h e. juft a calami longitudine-, fic Gen. »3. 8. itfj/Q
•t'jufto pretio. Ita plenitudo calami v d plenum calamum Ezecmei vocac
piflum, quem apte reddit Vulg. ad menfuram calami, quia menfura idem eft
|uod xquitatis norma. Jufta autem calami longitudo fupra definita eft fex cu-
utiscum palmo five quadrante cubiti. Nec obftac quôd cubiti fex hîc pro
damo reféruntur à Propheta, id enim alias quoque fecit, nihil propterea
pbtrahens de calami longitudine, fed Hiftoricorum morem fecutus eft qui
lumerorum partes prxfertim minimas fubtieent. Sex cubitorum fpatio ] In
ft n b ’XN quod >b Hebrwo * 7^ feponere, feparare Gen.27 • 3«.
Bade 7113^ magnus, honorabilis, nobilis, Exod. 24. n . Ergo cubitus
Wfofitus, refervatus is dicitur qui juftus fit ae lege olim ftatucus, quomodo ficlus
wpanftuarii dicitur qui juftus e ft , 8c amphora Capitolina non qux alia eft à
fterrnnuni, fed quam ne violare liceret, Jovi Tarpeio1 in monte facravere Qui-
piies, .Quarc ut plenum dixerat calamum, h. e. juftum , fic cubitum vocat
WyP'iVcfepofitnm.refervatum.quo is dimenfus eft, h .e . juftum. Hieronymus,
K:* ^bitorum fpatio, primxvam vocis nocio®cm fecutus, ac fi dicerec fepo-
P hi yd reliâum fuiffe fpatium fex cubitorum vel calami Jongitudinis. At-
P1* hxc rejicit Villalpandus fententiam K mhi qui puiat cubiculum vocari
1C nTXN axilla quôd major fit communi haud (ecus quàm brachium alec*
'in lui partem exccdit. V. 9. E t erat interior domus in lateribus domûs} In
l,' r* ° n jQ quod à radree fU1 reliquit, dimifit, deWfuit, fivit in loco
H3Ü locum fignificat repofitum," dtereliftum, vel fepofitum. Con-
P gendus autem fimul integer verftculus, Latitudo parietis qui coSla ad-ex-
î Cubitorum, 0 *n jQ quod dtreliftum domus appendicittm ffeu coftztam)
quod interius, fubaudi ejufdem erat latitudinis. Difertis verbis cubicula ipfi
definit, & cüi ufui infervireiit ipfâ voce indicans 5 vocat enim ea derelifta
vel dimifta quôd ipfam videntur ocupare pârietis crâflitudiném, prudeq-
tér *nim fuiffe dimiffa indicat xftuarii, 8c ad pondéra fublevanda, 8c rie
concretus in imis fundament is vapôr aliquis xftuariis carens terrx motus effi-
adificia Vitiare poffet: Hdjus autem reliâi loci latitudo tanta effe
perhibetUr, quanta exterioriS muri latitudo, nempe quinque cubitorum , id
quod iilfia iterum difertis verbis teftatiim habetur. Atque hunc quidem locum
non minùs inter latera domûs quàm inter ejufdem parietes fuiff.- com-
£ £ iiÉ eft- iUud prXterea hoc loco notatum eft quod vox FUQ 8c locum re-
liftum feu fepôfitum, 8c locum in quo aliquid reponitur & ajfervatur po-
teft ligdificate 5 quâ quidem ratione locum iftum fuiffe exiftimare licet in quo
va.!* I*era âfferVartda reponerentur. V. 1®. E t inter Gatophylacia latitudinem
vmnti cubitorum ] Parietis memor cùm fuiffcc qui thalamos claudebat exte-
riùi, ihtmihiffe etiahi oportebât fpâtii quod reliquum erat fub dio inter pa-
tietem hunc extériorém domûs 8C veftibula feu poftvs porticuum quibus fu-
pérftruâa erant Gaxophylacia hibitationi atque aliis minifteriis accommodât!.
De hoc ergo fpatio verba ifta accipic Villalpandus, 8c hoc firmat autoritäre
Kinihi, Jarhi 8c Lyrani. V. i t . E t oftiurn lateris ad oratioUem] Eandem,
inquit Villalpandus ,■ Hebraicam vocem HJ1Q quam interiorem domum con-
verteràt fupra Vulg. bis hoc eodfim verfu vertit ad orationem. Atque hic
mulciS prolixe nugatur Villalpandus, ut rationem hujus interpretationis reddit
aliquam, fed frigi iam omnino 8c infulfim atque allegoricam, cum fimpliems
dicerè potuêrit Hieronymum legiffe HrUQ f pro njQ ) qux vox Rabbinis
paffirti fignificat orationem vefpertinam, five preces illas quotidianas, quas Judxi j
fôlént in fynigOgis fuis Deo fundere, manc8e vefpere loco jugis facrificii antiqui j
lege conftituti. Oftiurn mum ad Aquilonem & c .] Duplicem viam ingredi fin-
quic Villalpandus^) poffumus in aflignanda hacduplici porta. Altera, ut fermo
fit de poftisqux ab Atrio ingrédiuntur in cubicula ilia qu* funt à llteribus vefti-
bttli, è quibus deinde cubiculis mox parce aditus ad orationis locum, quâ ratione
verba ad Aquilonem, ad Aufirum, accipefentur ut fonant, quia nimirum earum
a*te^ hon modo eft in parte Templi Aquilonari, fed 8c Aquilonem refpicit, id}
quod de Auftrali pariter fentiehdum eft. Harum portarum veftigium videre eft
iii veftigio Sanâuarii, faciem vfcrô in afpeâu lateris Sanâuarii 5 non enim aut j
livis aut contemnenda vifa eft hxc ratio ut effent ejufmodi port* prxtermittendx, j
Verùm firmiori ratione probari poteft Prophetam hoc loco non loqui de ejufmodi
portis exterioribus led de interioribus aliis qux in Coftis aperiebantur, per
qux quidem oftia à mutatoriis cubiculis ingrediebanuir ad interiora cubicula quX
& locus dicuntur oritionis 8c Hebraicè njQ. V. i t . zÆdificiîriïïquod erat fe-\
paratum J Hebr. îT lBrl, quod eft à "1U excindere, Jucciders, [cindere,dividere, }
hinc m i ) abfeiffum, fepiratum, fq'unâum, quod cum de xdificio dicitur illud
xdificium fignifieabit quod ab omni alio fepolitum eft, nec alteri con junâum aut
aliquâ fui parte connexum : quare meritô Scripcores in hanc unam conftuuntl
omnes fententiam, ut purent Templum eâ voce indicari. cÆdificium] Exhè-j
dras ineeilige qux circa Templum funt, five locum orationis irttellige, quod erat!
feparatum, h .e . quod eft imfacie Templi vel coram Templo f h . e juxta Tcmplum
) ! à latere Meridiano & Aquilonari, verfumque ad viam residentem ad\
mare h. e. 8c tendit in Occidentem. Sic LXX «j Tg)s 3ä\aamy. Latitudinis, 1
extenfionis, 70 cubitorum] Longitudinemmetitur loci ad oratiohem qui to cubitos
occupât longitudinis Templi, 8e fenos muri Occidentalis 8c quinos exedr*
item Occidentalis, vel fi ad poftem ufque par&ftadis metiaris, qua ter nos, qui I
omnes complent 70. E t longitude ejus 90 cubitorum] Rejicit hîc Villalpandus
Rabbinorum fententiam qui menfuram hanc de longitudine exedrarum circa Tcm-1
plum exponunt cxclufâ cellä mutätoriä cui cribuunt 10 cubitos, qui cubiti decem
fi tollantur de centum cubicis longitudinis totius domûs, reliqui funt 90 pro cellis.
Sed reâè obfervat Villalpandus murum veftibuli Templi ab illis non numerari
quinque cubitorum,qui fi detrahanturloiigitudini illi 90 cubitorum. reliqui crimei
tantùm 8s non verö 90 cubiti. V. 13. E t quod erat feparatum adificium] Lyra,
pro id eft, h.e. Templum quod dicitur feparatum cum xdificio appendicium.
Hic aliquot exemplis probat Villalpandus & fumi non rarö pro id eft, & interpretative
ufurpari, dein fubjiclt, Quâ ratione apteintelligcmus idem ipfum qüod
domûs nomine menfus fuerat centum cubitis,quoniim eâ voce qux communis eft &
plura fignificat,non fatis effe perfpeäa poterat ejufmodi menfura eam magis expli*
Care velens atque indicare quas partes domûs ejufmodi menfura Comprehenderee,
fubjtingit tf*,h.e. quod erat feparatum adificium, Hebr. j ’JQHi m U H l, ^ fepofitum
& adificium. Vpcem ucramque paulö ante éxpofuimus & oftendimus
priore Templum indicari, pofteriore xdificia Templo adjacentia. Jarhi hanc
fententiam confirmât, Finis verficuli, inquic, principium ejus explicat, q .d .
ömnia fimul cönficiunt 100 cubitos. E t parietes ejus] h. c. omnia fimul com-i
putata longitudinem complent 100 cubitorum ab Oriente in Occidentem vel ab,
Occidentc in Oriencem.
C A P . XXXI. V . i 4. Latitudo autem ante faciem domûs 100 cubitorum] Refer
t 9c probat Lyrani cipöftcidnem qui hunc verfilm accipic de platex, qux erat
ante faciem Templi, longitudine ab Auftro ad Aquilonem; longa enim erat 100
Cubitos fecundùm longitudinem Atriiinteriöris, in eo verö ejus (entèntiam reji-
Cit quöd Lyranus plateam illam lacam faciat decem duntaxat cubitos, cùm fuprà
à Propheta definita fit lata viginti cubitos v. ie. Rejicit etiam expofitionem Jarhi,
qui hunc verfilm expönit de latitudine Orientait ipfius Templi. V. iy. E t
menfus eft longitudinem adificii & c .] Metitur hoc loco Angelus àtriUm illud quod
Templumcircumdabac,ivel potiùs poftes atqUe veftibula quibus atrium illud rri-
plici ex parte cingitur. Magis proprie aflVrimus,Occidentales atrii pilas hoc loco
effe dimenfas quas vocat \'33-, haud fecus quàm paulö ante cubicula 8c paraftades
eâ voce indicaverat, 8c irtitiö flylobatas 8c cäiicellös periboli excerioris.j
Senfum ergo hunc elle cenféraUS, menfum hîc effe porcieuUm xdificium dorfo do-j
mâsobjeâlitti, h .e . Occidentale, quod lorigüm erat cubitos centum, omniuiii!
porticuum inftar. In hac fuiffe fencentia Kimhium ôfténdit Villalpandus prolatis
ejus verbis. Ethecas] Vocem Hebraicam CQ’pTtN retinuit hic Hieronymus,,
earn non valens vel nolens exprimer®, quam tarnen poftmodum ad cap. 4». y.
reddit poft LXX porticum. Non nifi quater invenitur hxc vox in tota Scriptura,
adeöque hoc tantum 8t fequent? capite, à radice p n j avellere, abrumpere, di-,
vellere,8cc. Tafg. 8c Kimhi exponunt angulum : Jarhi, ignoro, inquit, quidfint,
exiftimo tamen effe quafi columnas qnadratas eminentes in muro ad munitionem,
qux vulgari fermone vocantur Pilaftres. Alii exedr as feu cubicula volunt câ
voce fignificari. Villalpandus dmiiia' iftà conjungit fimul, vûlrque eâ voce
innui porticum fufiineRtem exedras five cubicula poftibus ( quos Hebrxi Angulos
vocant ) fuit im, poftibus, inquam, quibus adpaâx feraicolumnzä muri ex-i
tant perpendiculo qüafi avulfx, ut quibufdam placuic. Nobis verö, inquit ille,.
avulfz potiùs dicuntur ethecx quôd à domûs Domini xdiftcio undique avellan-
tury qua ratione Templum H i l l dicitur, h.e. feparatum. eadem ratione dicen-
tur ethecx quia feparac* funt atque avtilfx. Qu* vocis expoficio perfpieuum reddit
loci fenfum, Menfus eft, inquic, longitudinem porticus dorfum profpicien-
tis domus, 8e porcicus ex iltraque parte Meridiana & Aquilonari domus, fingulis
centum cubitorum ; hoc eft enim quod mox refiimtc, ethecas, mquiens, pep
très partes in circuitu h. e. cernai Atrii porcicus, qux Templum circundabant,
V . 16. Limitta çfr fthefiras obliquai & 6.] Limina Hebr. D’ED, quâ voce non
lime. '
H