den, die gene afgefchrikt, die in Raat waren
om Proefn.èemingen op de zieke Runderen te
doen , door Wetten die uitdrukkelyk geboden
, om hen aanftonds te dooden wanneer
de ziekte zich openbaarde,, en dit wel op
verbeurte van een groote geldzom : echter
heeft een Engels Edelman met een goed ge-
volg,.in ‘het Graaffchap York in Engeland,
bezocht, om zyn Vee, deze ziekte in te enten
, ten einde het voor de gevolgen van de
befmetting te bévryden.'
Om een Rund-tot-deze in-ènting voor te
bereiden , zoo moet men het aderlaten , en
twee o f drie verfriflende purgatiën ingeeven;
vervolgens maakt mén een infnyding in den
koïïem, en fteekc eenig werk van vlafch in
deze wond dat in het vocht nat gemaakt is ,
c geen uit de ©ogen o f nèusgaten van de zieke
beeïten lóópt, en men laat ’er dit twee o f
drie dagen^ in , dit is. de geheele tyd die de
ziekte nodig heeft om zich te openbaren. Hier
ha-brengt men het Dier in dé weide , en laat
het ’er zoo Tang tot dat het gevaar van de
ziekte over is: zoo ras de.vaten van het Dier
van de vergiftige ftoffe geledigc, en.de ftoffe11
vermindert zyn,zo o word de ziekteguns-
tig, en het Dier herftélt gemakkelyk. Men
moet het geduurende dé ziekte, geen droog
voeder, maar van tyd tot tyd eénige nat gemaakte
zemelen geeven.
In het jaar 1763 5 heeft ’er een befmettely-
ke ziekte onder het Hoorn-Vee in Vrankryk
géheerfcht, die haare verwoeftingen in Poi-
tou en in Berry begon, : men verloor eenige
Beeften ; maar door de verflandige. voorzorgen
der Intendanten van deze Landfchappen,
die het voorfchrift van dé geneesmiddelen
die nuttig tegens deze kwaal zyn , ‘'deden uitdeden,
heeft dé ziekte .zich met zoo veel ge-
geweld niet uitgebreid als men wel redenen
had.om te duchten, en een groot getal-Land-
fchappen bléeven ’er van bevreid.
Volgens de Waarneemingeii, die door deze
Intendanten gemaakt zyn , openbaarde
zi'ch deze ziekte , door een o f meer blaazen
die zich op de tong van het zieke Diër vertoonden.
Deze blaazen waaren eerft wit
vervolgens wierden zy rood, en eindelyk by’
na geneel zwart: barfte, en lieten kankerachtige
verzweeringen na, die in de, tóng naar
den wortel indrongen, haar af knaagden, en
het Dier in weinig tyd deden omkoómen. In
den tyd van vier en twintig uuren, zach men
het begin, den voortgang, en het einde van
deze ziekte, die des te gevaarlyker was, om dat
z y zich-door geen uiterlyke teekenen open
baarde , en dat het Dier na gewoonte at*
dronk en arbeide , tot dat zyne tong uitviel’
men heeft zelfs gezecht dat de Paarden mede
door deze befmetting aangefalt wierden.
Deze ziekte , fchoon van het gevaarfykfte
foort, was niets, wanneer men haar van den
beginne a f , tegen ging. Met dit oogmerk
moeit men de tong der Runderen, twee of
drie malen des daags bezichtigen. . Zoo ras
men een o f meer blazen aan de tong gewaar
wierd, deed men.haar op het ©.ogenblik bar-
Ren , door haar met een Ruk zilver te fchrap-
pen , vvaar aan men tanden gevylt had , en
men Roofde de wond met fterke Azyn, in welke
men Peper, Z o u t, Look,' en fterke Kruiden'
getrokken had. Men beftrèek de lippen
met een Ruk Vitriool-van Cyprus ; dit hulpmiddel
genas'alle de Dieren die- door:deze
kwaal aangetaft wierden; maar men was
zomtyds 'verplicht om dit hulpmiddel ■ ver-
fcheide malen te herhalen.
Men gebruikte de uiterRe voorzorg om de
gezonde BeeRen van de zieken af te fchei-
den; want deze kwaal was befmettelyk : het
fcheen zelfs dat dit een zoo fyn vergift was
dat het zich door de omvloeijing mede deelden
; want men heeft eenige Lieden zien Raven
, om dat zy de onvoorzigtigheit hadden
gehad .van de Rukken zilver in'den mond te:
neemen die gedrent hadden om deze blazen te
doen barften..
Dè verfchiUende T^oordeelen die-men van de
■ OJjen en Èoeyen trekt,;
• Behalven de voordeelen die den Mefifch
van deze Huisdieren geduurende hun leeven
trekt, zoo zyn zy hem noch vangroot nut
na hunnen dood. Men zout en rookt in Ierland,
Engeland, Holland, Zwiczerland, en
in de Noordfche Ryken , een ongeloofbare
meenigte Olfenvleefch, ’t z y tot gebruik der
Zëevaart, ’t zy o;m buitenslands te verhandelend
men voert mede uit deze Landen een
meenigte Teder. De huiden der Oiïen , en
zelfs die der Kalveren , dienen, gelyk nicA
w e e t , tot een ïpcenigte gebruiken. -Zie op
dé worden H a i .r en H u it .v Het vet is
mede pen nuttige ftoffe: men vermengt het
met dén ongel der Schaapen. De meft van
het Rund-Vee is de befte mefting voor de
drooge en luchtige gronden. De hoornen'
met welke het hooft van deze'Dieren gewa-
pent zyn , waren waarfchynelyk de eerfie
!| : graten
vaten waar uit men gedronken heeft, het
eerfte blaastuig waar van men zich bedient
heeft om het geluit te vermeerderen, de eerfte
doorfchynende ftoften die men als glazen
gebruikt, zagt gemaakt, bé-arbeid , en in
vormen gedrukt heeft, om ’ er doozen, kammen
en duizend andere zaken van zamen te
Rellen. ..
De melk der Koeyen is een der befte voed-
ze;ls die men kent: het is waar dat zy voor
alle gefteltheden -niet even nuttig is. In ’t al-,
gemeen is deze melk een geneeskrachtig en
zeer uitmuntent voedzel, en dat nuttig in alle
ziek te ns is in welke men de fcherpte van
het bloed verzagten moet. De melk uitwendig
gebruikt zynde is een krachtig verzagtent
middel, ;|f geen de fmarten Rilt , en de ont-
ftoken gezwellen oploft, welke drygen om
te zullen zweeren*:-
Een ieder weet dat de weiachtige-deelen
die men van de melk affeheid , o f die ’er zich
zelfs natuurlyk van affeheiden , de Wei is ,
die zoo veel nut bezit om te verfriflen , en
de gilling van het bloed te Rillen: men voegt
’er dikwyls het fap van verfchillende planten
by, volgens den aart der ziektens , als dat
van de fcheurbuik wederftaande Planten , o f
een afkookzel van Aard-rook, om het bloed
te zuiveren. Men trekt uit de- Wei door
Kriftalfchieting een foort van Zout, dat men
Suiker van M elk, om zyn zoetachtige finaak,
noemt: men maakt ’er in alle de gevallen
gebruik van , in welke de melk nuttig
is. Eenige Geneesheeren hebben de krachten
van de,zt Suiker van Melk zeer hoog ge-
roemt - tegens de ziektens wier oorzaken
èen fcherp en byteut zuur is , dat, door de
vochten verfpreid is..
De Boter die men door het kaarnen van
de Melk bekoomt, is nuttig , wanneer zy
verfch is , om allerlei foort van fcherptens
te verzagten , om haare vetachdge en olie-
achtige zelfftandigheit. Zie het artikel Melk.
De OfTen-Gal word hooger als die van eenig
ander Dier gefchat., als veel fcherper, veel
vlugger en veel doordringender zynde : men
gebruikt haar in de afzettende klifteeren, om
tot een prikkelent middel te dienen , wanneer
den buik hard en verftopt is. Het' af-
verwzel van deze Gal, is mede een blanket-
niiddel dat zeer hoog gefchat word : men bekoomt
het uit de G a l, die langzamerhand in
de Zon gedroogt, en vervolgens in Brande-
wyn afgetrokken is. Men weet dat de ver-
wers zich van de Often-Gal bedienen om de
II. D e e l .
ftoffen te reinigen , voor dat zy ze verwen,
en dat zy mede gebruikt word om de vlakken
uit de kleederen te doen. De Schilders
maken ’ er mede gebruik van om de kleuren
meer luifter te geeven , en om de fchildery-
en fchoon te maken.
Den drek der Runderen heeft een weekmakende
en verzagtende kracht , die hem
zeer gefchikt maakt om de ontfteekingen te
Rillen , en vooral die der jicht. Het gevoelen
der Ouden dat het bloed der Scieren een
vergift zyn zou , is van allen grond ontbloot:
men heeft in tegendeel bevonden dat het nuttig
in den buikloop , de bloedfpuuwingen,
en in de zamentrekkende en wondheelende
dranken is. In de Zuiker-Raffinaderyen, bedient
men ’er zich , met dat van het andere
Rund-Vee van , om de Suiker te zuiveren :
men gebruikt het mede tot de bereiding van
het Berlynfch-Blaauw. Wat het uitwendig
gebruik betreft, hier in heeft het dezelve
eigenfehappèn als het bloed der andere Dieren
: men gebruikt het als een fmeer-middel,
wanneer men de gezwellen verzagten en verdunnen
wil , als mede om de vlakken der
buit , en jie wratten te verdryven. Maar
men bedient ’er zich voornamentlyk van
wanneer een lid verzwakt o f gebrek van toevoer
heeft: men doet het zieke deel alsdan
in de ftrot van een Stier o f Os fteeken wanneer
hy gefiacht word; het verkrygt hierdoor
nieuwe krachten , word buigzaam, en tot de
beweeging bekwaam.
Het gebruik van de Koe-Pis in de Ge-
neeskonft is niet nieuw: men geeft haar de
naaiïi van Water van duizent bloemen, QEati
de mille f l e u r om het vieze en walgelyke
denkbeeld weg te neemen, ’ t geen door de
naam van Pis voortgebracht word. Deze Pis
is buikzuiverend , en looft de waterachtige
vochten zonder eenige fnydingen.
De vliesjes van welke de Bladgoudflagers
gebruik maken om tuflehen de plaatjes o f
blaadjes goud te leggen , die zy door hamer-
flagen dun maken , zyn niets anders als het
vliesje van een Oflen darm , die hier toe bereid
word. Eindelyk , hóe veel zaken vervaardigt
men niet van de beenderen van deze
Dieren , en welke die van het yvoor naar-
bootzen. Zie B een.
De Bifon of Bultige Stier, en de Ba-
nafus.
.De Bifon is een wild Dier , aan welke de
O g g g Rei“ -