R O G G E , Secala,. De Rogge is een rgras-
\vyze Plant, die na de Tarw de eerfte plaats
onder de granen bekleed: zy word,byna overal
aangekweekt, de Bergbewoonders en de In-
woonders van de Noordelyke Landen , bedienen
’er zich gewoonelyk van om ’er brood
van te- bakken,. men kweekt, haar mede irr de
zandachtige gronden aan die te ligt -voor de
Tarw zyn,
De wortelen van.-de Rogge duur,en maar
een. jaar, en zyn met, dunne vezelen bezet ,
zy.fchieten verfcheide holle fteelën uit, welke
dunner als die van den T a rw , en een manslengte
hoog zyn , haare -bloemen zyn gelyk-
vormig aan die van den Tarw, maar haare ai-
ren zyn veel langer , platter , en met meer
vezelen bezet, zy bevatten langwerpige, dunne,
en byna kegelvormige zaaden.
Men onderfcheid tweeToorten van Rogge ,
waar van het eene in de Lente , en het andere
in den Herfft gezaait word, gelyk de Garft,
in gronden van een middelmatige hoedanig-
h e itm e n zaait Tarw en Rogge onder een,
en men geeft dit mengzel de naam van Mafte-
luin ■; men gebruikt zoo veel minder Rogge,
als de aarde beeter in ftaat is om Tarw voort
te brengen ; en men doet het-tègengeftelde,
zoo de' aarde droog en ligt is. £)e Rogge
fchiet een maand vroeger halmen alsdeTarw,
hier om zecht men dat de maand April nopit
eindigt zonder halmen van de Rogge , en die
van Mey niet zonder die van den Tarw voort
te brengen. De winter Rogge word , gelyk
de winter Tarw aangekweekt, en de zomer
Rogge gelyk de zomer Tarw , men m.oe£ haar
alleen een weinig later zaaijen.
Men zaait zomtyds R ogge ora dezel ve groen
a f te maaije.n, en men vormt dus , een door
konft gemaakte weide. Men kan haar in April
maai jen, wanneerde halmen beginnen te fchie-
ten ; en wanneer het jaargetyde vochtig is ,
kan men haar drié malen maaijeh : dit is een
voeder , dat-zeer nuttig voor de Runderen is.
Het roggenbrood is alleen nuttig voor fter-
ke magen , om dat het moeijelyk om te ver-
teeren is.. Men mengt dit meel zomtyds met
dat van den Tarw, om-aan het brood een zekere
fmaak te geeven, die aan verfcheide per-
zoonen aangenaam i s , en om-het brood langer
verfch te doen blyven. Het roggemeel
is een dier geener die men in plaats van de
vier óp]öffende m celen gebruikt. Eenige lieden
branden de rogge op de wyze van de Kof-
fyboonen , en zy trekken haar op dezelve
wyze in kookent water a f, na dat zy fyn ge-
-maakt is ; dezen drank verhit-mindèr, masr
hy. heeft -nóch de hoedanigheden , noch de
aangenaamheden van de Koffy.
Ziekte der Rogge-, die men Er.got noemt.
. De R © G'GE js .niet aan de.zlektens onderworpen
dié men bönibgftaauw o ï brmtd in 't
koor en n o emtn o ch mede mier aan; het ver-
vuuren, gelyk ;de TarW, :hierom bereid men
haar met geen kalk; maar zy. is zeer aan bét
Ergptteren onderworpen , ’ t geen de Tarw
zeldzaam oyerkoomt.
’E r koomt in zommigo regenachtige , en
.vochtige jaaren , in de hal men . der: Rogge,
graanen voort, die langer als de andere zyn •
zy zyn dan eens recht, en dan ^èritóekto]/
het zyn deze graanen die men Ergot o ï Spo-
ren. in Sologne, en Geboomde Graanen in hut
Gatinoifehe, noemt. Deze graanen zyn uitwendig
bruin o f zwart; derzelver oppervlakte
isruuw-, dikwyls merkt men ’er drie vorenin
op, die zich van het eene einde naar
het andere verlengen | het is niet zeldzaam
dat men aan derzelver oppervlakte holligheden
ontdekt, die door infe&en fchynen uit-
geholt te zyn.. Inwendig in :deezet graanen,
ontdekt men eenjvry wit meel..,, dat van een
ander ros , o f bruin meel, om van gen word;
en dat, fchoon het een zekere zelfftandighek
heeft , echter tuflehen de vingers kan verbry-
zelt worden.; Wanneer men déze graanen in
het water werpt zoo dry ven zy' eer ft booven
op , en zinken vervolgens naar dén grond',
wanneer men hen kaauvyt ,ozop verwekken
zy; iets prikkelen,ts op de tóng.; :
De oorzaak van deze ziekte is noch niet
naauwkeurig bekent,; eenige fchryven haar
aan een gebrek van bevruchting toe, ;en geeven
voor, dat zy in deze graanen nookyruchc-
beginzels gevonden hebben ; andere zeggen,
dat zy door de reegen , daauw:, rni-ft ,, én de
vochtigheit van den grónd, .veroorzaakt word.
De Heeren Tillet en Duhaw.el, gilfen, dat zy
door het fteeken van een rups veroorzaakt
word , die van de Rogge-graanen een föort
van galnoot maakt. Hoe het ook zyn mag,
men moet de E rg o t, met het Vuur niet verwarren
; dit zyn twee verfchillende ziektens;
het geen dit verfchü noch meer fchynt te beveiligen
, is dat de Prpefneemingén van den
Heer Tillet bewyze, dat het ftof van de Ergot
niet befmettelyk i s , gelyk dat van'het
Vuur. r
De. ondervinding , heeft met zekerheit geleert,
leert,' dat deze befmette .graanen, in zdmmi-
ge jaaren.aan die geene die van het brood
eeteh , in welk veel vair dezelve zyn , ziek-'
tens veïoorzaakem, welke veel overeenkome
n hebben mer dieygeene . die mén St. An-
tbohys vuur, noemt. Het' ia zeer gemakke-
lyk oni het groótfte gedeelte van deze befmet-
•te 'zaaden van. .de; andere , door middel van
-een zeef, af'te fcjieiden , om dat de meefte
van deze zieke zaaden grooter als de gezonde
zyn. De Boeren van Sologne doen deze
affeheiding in Jaaren in welke het graan niet
.duur is ; maar in Jaaren in welke men een
fchaars ge was heeft zoo wachten zy zich
wel oni dit verlies te- óndergaan ; zy worden
alsdan door eén foort van droog koud-vuur
.aangetaft, die de uïterfte deden van hun lichaam
doet afvallen,.zonder dat zy byna fmer-
t.e.n gevóelen , ' en zonder bloedftortingen.
Men heeft .eenige van deze;ongelukkige fchep-
zelen, in het Gafthuis,van Orleans gezien,
welke alleen de romp overig hielden, en die
■ echter;in dezen ftaat, verfcheide daagen leefden.
De in- en uitwendige geneesmiddelen
konnen den voortgang van dézè verfchrikke-
lyke kwaal niet ftui'ten y ten minften zoo .zy
niet rechttydig ingegeeven worden ; maar in
den 'beginne , redden eenige aderlatingen ,
purgatiën ,- hartfterkende middelen', en'een
goede leevenswysy den-Lyder, o f zy raaken
ten minfteu vry met het verlies van eenige
•vingeren, yan handen en voeten.
De Ergot.brengt alle jaaren deze noodlottige
toevallen.niet voort; want wanneer men
een geringe hoeveelheit van dit verdorven
zaad, onder "het 'goedé heeft, zoo doet het
geen nadeel.' Men wil noch;, dat het zyne
kvvaade hpedanigheit veriieft', wanneer men
yet een zekere-tyd bewaart: maar in jaaren
in welke men-mis,gewaÜén heeft, zoo kon-
nen de Boeren in VYankeryk hunne graanen
niet;overhouden ^ en zy zyn genoodzaakt om
ze even na den Oogft te gebruiken , en by-
gevolg, zich voor dé noodlottige ziekte ,
plootftellen, van welke wy gefprooken hebben.
.
R O K , R O U K . Dit is een Vogel van
een verbazende grootte en kracht, die zich ,
zoo men zecht, in 'Arabiën onthoud. Het
Rhynt dat dit dezelve Vogel als de Condor
ot Contor van Peru is , zie op bet: woord
A rend.
ROLLEN, of D a d e l s , RJjombi♦ Dit
is een -geflacht van eenfchelpige Schelpen ,
die ro/id o f fpits,gelyk de Kasketten zyn ; die
dus om hunne gedaante genoemt worden, en
waar yan de mond altoos uitgerekt, en met
■ een Sluitfchelp bezet is. De Beminnaars der
Schelpen zoeken , in dit geüacht van Schelpen.,
die geene , die men Goudlakenze Rollen
, Bruinetten, Brocaat Rollen, Satyne Dadels
, Porpbyr Dadels , en Olyven van Panaria
, noemt. De rok van deze Schelp is een
yan die geene, die het meefte onderheevigis,
om door die gene vervalfcht te worden, die
dezelve aan de Liefhebbers yerkoopen. De
trekken van deze Schelpen zyn plat, en even
als krolswys om elkanderen gerolt.
R O L L E R , Goedard' geeft dezen naam
aan een Rups, die, wanneer zy van de bladeren
van de Akeley verzadigt is , zich kloots-
wys in een rolt en zich verbergt. Deze Rups
verbergt zich in. de aarde om haar gedaante-
verwiifeling te ondergaan , en een Vlieg te
, worden,
R O L van V erdorde B l a d e r e n
( D e,). Men heeft dus te recht een Vlinder
genoemt, zoo wel om zyne gedaante als
zyne kleur; niémand zou dezen Vlinder voor
iets anders als een Rol van Verdorde Bladeren
aanzien , wanneer hy op een boom in
ruft is. Alles loopt te zamen om dit denkbeeld
in die geene te verwekken , die hem
voor de eerfte maal ziet.' Zyn bovenfte vleugelen
,die het geheele lichaam bedekken, hebben
zenuwen , die door hun foort van verhe-
ventheit en fchikkmg,- die der bladeren na-
bootzen; hunnen omcrek is getant, gelyk die
-van een groot getal bladeren \ de onderfte
vleugelen die uit de bovenfte uit fteeken ,
gelyken andere bladeren die verwart onder
de andere leggen; een foort van bek, die de-
.ze Vlinder aan den kop heeft., en die door
twee baarden gevormt word , die tegens elkanderen
liggen , fchynt de fteel van een van
deze; bladeren te zyn.
Deze Vlinder koomt van een Rups voort,
die zich gewopnelyk op de Perzik-, Appél-,
•Peeren-, en Amandel-hoornen , onthoud;
.fchoon zy niet zeldzaam is . zoo is hy echter
.zeer moei|elyk te vinden , om dat haare gedaante
bedrieglyk i s , gely k meede die van
haaren Vlinder. Deze Ruyis. behoc)r,t tot die
geene , die half ruig ;-;yn , haare. kleur is
graauvv bruin , het onderfte van haaren buik
heeft een gedachtige kleur :
F f f 3
als verdorde bla-
• aeren 9