W o r t e l t j e . Dit is het öndèïïïe ge*
deelte van de Keen van een zaad, ’t geen zich.
merkbaar begint te ontwinden.
Z a a d , zie dit woord..
Z a a d h u i s j e , Capfuïa*. Dit is een om-
kleedzel dat uit verfcheide dr'ooge en veerkrachtige
vliezen zamengeftelt is*.
Z en u uw . D us noemt men de verheeven
libben van de bladeren en planten..
Een Kruidkundige moet het zaad, deszelts
bmkleedzelen, het vleèfch,het kleine plantje
r de zaadbladerèn, het hout, dëszelfs ver-
ichillende fehorïfen, en. zyn fpint in overyve^
ging neemen ï hy moet weeten wat het is ’t
geen men knoopen , uitfpruitzels , lo o ten,
en ranken noemt,. den aart en uitwerkzelen
'der. blaasjes en luchtvaten kennen ; de wyze
op welke de omvloeijing van het fap, en des*
zélfs vërdunhing gefchied : wat het nut der
wortelen, dér woMighéit, der vezelen van het
hout, der bladeren.en der bloemen.is, als.mede
de kenmerken der bloemen ; de mannêly-
ke van de vrouwelyké bloemen te konnen
onderfcheiden, als mede de planten die kruipende
wortelen hebben van die gene welkers^
Wortel fpilswys is ; eindelyk: inftaat zyn om '
‘gégrónde kruidkundige waarneemingen te konnen
doen : dit zyn in ’t algemeen de voor-
naamfte voorwerpen die een Kruidkundige
i'ënnen mo'et. Men vind de verklaring van-
’alle deze wóórden , in de voorgaande - lyft,
en in de artikelen haar. welke gewezen
Word..
Alpbabetiefcb' tafreelvan de gebruikelyke Planten
, o f de vóorriWmfie eigenfëbappen der
Plartten in de 'Geneëskönft, zynde 'eén uit-
trekzel uit. de Kruidkundige DiStdten ^ die
door defi Héér B ern ar d d e J u s s ie u
in de Komnglykë. Tuin , te Parys , gedaan
Zyn»
Afzeitendè Planten..
De Afzettende Planten zyn dié ge ene,-,
welke de uitvlöeijing der vochten bevorderen,
en de mondjes der verftopte vaten openen.
Wanneer de Afzettendè Planten ha are
werking verrichten , zoo vloeit het bloéd
met méér fftelheit, de werkingen wederwer-
kiiig. der. vochten op de vafte deéleö word
vermeerdert:: het.is.dus.,voorzichtig; dat mem
de aderlatingen en buikzuiveringen voor liet
gebruik van de afzettendè middelen laat voorgaan,
om de hoeveelheit der vochten te verminderen
, en om de nadeelige gevolgen té
vermyden , die de zwelling zou konnen ver-
oorzaaken..
Men heeft eene meenigte Planten die onder
de andere foorten begreepem worden , en
welke te gelyk afzettende zyn ; tot dit foort
behooreri de Buikzuiverende Planten ,. het
grootfte gedeelte van de Zweetdryvendé, dc
verwarmende Pisdryvende, en de Maandfton-
den verwekkende Planten.
De Afzettende Planten zyn van een menigvuldig
gebruik, in de. Geneeskonft ,. om dat
men een groote. meenigtè ziektens heeft, die
door de traagheit en lymerigheit vamde vochten
onderhouden worden ;. z y z y n zeer nuttig
inde gefteltheden tot de waterzucht , in
de toevallen die. beroertens ,. hartkloppingen,,
enz. drygen. Men moet''zich wel wachten
om haar in.ontftekinggn,. en in levendige en
drooge temperamenten te gebruiken , ten min-
fte niet wanneer mende driftigheft der vochten
door geen verdunnende.middelen,. baden,,
enz,, gematigt heeft.. Het is.mede. om de ont-
fteking;vande verftopte ingewanden voor te-
koomen; dat men de afzettende middelen in
flap vleefchnat, garftewater ,. en afkóókzels-
v.oorfchryft, en dat men de aftrèkzels van
deze planten met melk verlengt.
Mén. laat het gebruik der afzettendè mid-
dele'ir, geduurendê eenigé dagen, achtervolgen
, en zomtyds geheele maanden , om dat
“men alleen door een langduurig gébruik van.
deze geneesmiddelen flaagt., om de verftop-
'pingen weg te neemen.
Het Ryk der Planten verfchafc geen afzettende
middelen-die-zoo krachtig zyn ais die'
geene welke men uit het Ryk dér Mineralen’
ontleent,. gelyk.het Yzer en het Kwikzilver
zyn.. De afzettende middelen,,die het Ryk:
der Planten verfchaft zyn, de Steénbreek, de '
Stinkende Gouwe, het Speenkruid, de Roo-
‘de Steenbreek, en het zaad dér Akeley..
Blaartrekkende Planten;.
Deze föorten doen blaaren op de buit ónt*
ftaan l welke doorfehynende en met een waterachtig
en fcherp voch: vervult zyn, welk
uitwerksel zy door haare bytende fcherpte
voortbrengen, die de kleine watervaten ver-
fcheurt. Men lecht deze Planten op de gezonde.
en.onbefchadigde deeleny, om hét Zetiuuvw
nütiw geftel in beweeging te brengén in de
flaapzuchtige aandoeningen , en om de ftoffe
:af te leiden en te doen uitloopen die op een
voornaam deel vallen.
De Blaartrekkende Planten zyn de Look,,
«le Kalfsvoet, het fmal Mezeroen, de Moft-
aart en de Boterbloem.
. Borft zuiverende Planten.
De Borftzuiverende Planten verzachten
den!hoeft, en maken de loozing der ftoffen
die zich in de luchtpyp en longvaten onthouden
, en de fluimen vormen , gemakke-
lyk,D
e inwendige wanden van de luchtpyp en
lengpypen zyn met een meenigte klieren be-
jzet, welke geftadig een waterachtig vocht
uitgeeven , ’ t geen gefchikc is om deze dee-
len lenig te houden. Om de lucht gemakke-
lyk in de long te.doen gaan , en dat zy met
gemak ’er de kleinfte kronkelingen van door-
loopen , en de celachtige blaasjes der long
zou konnen opfpannen, word vereifcht, dat
deze ftoffe noch te dik , noch te lymerig,
noch te vloeibaar en te'fcherp is. Wanneer
den ingang van de lucht in de ïongpypen en
blaasjes moeijelyk word, zoo is de rohdvloei-
jing van het bloed in het zamenweefzel van
de Long moeijelyk, en. de ademhaling word
byuitftek ongemakkelyk; dit veroorzaakt iiv
dit ingewand eene zwaarte , en het brengt den
hoeft en komdemheit voort.
Men ondeffcheid twee foorten van Borft-
zuiverende Planten, waar van de eene de
ftoffen verdeelen en verdunnen, en de borft-
zuivering bevorderen ; men noemt hen warme
en oploffende Borftmiddelen : de Borftzui-
verende middelen, in tegendeel die de fcherr
pe vochten verzachten, worden koele o f zuiverende
Borftmiddeleti genoemt.
De warme Borftzuiverende middelen zyn
voor het grootfte gedeelte planten van het
foort der afzettende; maar men heeft die geene
verkozen wier werking het zagtfte is,
en die het bloed niet te veel verdunnen. Deze
planten werken in het algemeen op het
bloed, op de waterachtige ftoffe , en op de
*ong • zy verdeelen de taaije en grove vochten
, verichaffen yeriigting in den hoeft, zinkingen
en engborftigheit: zy bezitten alle dezelfde
krachten n ie t; men heeft ’er die zeer
fterk oploflen en ontbinden; andere zyn min-
derkrachtig, en haare werking heeft een middelbaar
vermogen.
Men gebruikt de krachtigfte Borftzuiverende
en oploffende Planten tegens de flymerige
engborftigheit en zinkingachtige vloeden; de
middelbare worden tegens de ftille ettering
der long gebruikt. ^ De zwakke Borftzuiverende
en oploffende middelen zyn , om. eigenii yk
te fprekeh, aTleen verdunnende; want zy ver-
.oorzaken weinig beweeging in het bloed:dus
kan men haar tegens de ontfteeking der long
voorfchryven.
De foorten van de warme Borftzuiverende
Planten, zyn het gemeene BoTlifch, het Lifch
van Florence , de Orega , de Malrove, de
Hyfop , de Harte Pol e r , de Quendel, het
Druivenkruid, de. Camphorata, de Beerwor-
te l, en de Alantwortel.
De middelbare zyn de Roode-Kool, de
Stek-Raap , de Zonnedaauw , de Aardveil,
de After pratenfis, het Hoefblad , de Edele
Rakette, de kleine Netelen, en de Hispidu-
la : de föorten van Eerenprys, zyn byna niet
meer als verdunnende.
De koude en zuiverende Borftmiddelen zyn
die Planten welke de meefte zelfftandigheid
aan de vloeiftoffen geeven, en de fcherpe en
prikkelende ftoffen verzachten.
Het gebruik van de Koude en zuiverende
Borftmiddelen is zeer nuttig tegens de eerft
beginnende teering, de bloedfpuuwingen , de
zinkingachtige en ftuiptrekkende engborftigheit
, en tegens de geweldige en hartnekkige
hoeft.
De voornaamfte zyn het Longekruid, de
Offetong , de Bernagie , de Geele Maluwe,
de Waalwortel, en net Zoethout; de Bloemen
der Maluwe der Plompen, der Violet-
ten , der Klapperroozen en der Witte Leliën;
het Lynzaad en witte Papaverzaad; de
St. Teunisnoten , de zoete Amandelen, de
Dadels , de Vygen , de Sebeften , de Jujubes,
de Razynen, de Haver en de Garft.
Brakingverzvekkende Planten.
De Brakingverwekkende Planten, doen
door den mond de ftoffe loozen', welke in
de maag bevat zyn : zy brengen* dit uitwerk-
zel voort met de bofchjes zenuwen van het
maagvlies te prikkelen: maar zy worden dik-
wyls buikzuiverende , en de buikzuiverende
veranderen in brakingverwekkende, naar mate
dat haare deelen , trager o f fpoediger ontbonden
worden , en meer o f miij indruk op
de maag en ingewanden maken.
Het gebruik der braakmiddelen is vry mee