; PD M A T R I S of P O M A C R I S. Mem
heeft v.deze Jiaam aan. een. foort». van.. Tuinflak
gegeeven, welke men injtaliën; in de Bergen
van Genua en van Trente vind ; zy is goed
om te eeten woprat in iden xvinter , in welke
tyd men haar uit de aarde, by de heggen ,
en aan de'voetenv dei*’boomen met eén 'houweel
delft;, haar fc-help o f huisje , is wie en
hart..
- P O M P I L U S. D it ris een Zeevifch
met zachte vinnen , l hy: onthoud zich.in .de
volle Zee,. Zym lichaam heeft geen. fchüb-
ben»,: Van de:kiëuwen , tot-aan. den da art;
loopt; een gekromde: ftreep voort.,/ en. men
merkt noch verfcheide andere, dwarsdreepen
o p , die over den buik loopenden met kleine
vlakken-geftipt zyn., Zyn rug heeft .verfcheide
kleuren ,. en is gevlakt; zyn mond theeft
een middelmatige wydte ; zyne -tanden zyn
klein ; de-habüurigé deelen van zyne|oogen
ayn geel eh goudkleurig ; hy heeft twee vinnen
na by de: kieuwen ? twéé boven déze,
een naby den, aars en een op den-rug... Zyn
ftaart is. niet verdeelt, gelyk die, van de T h b -
nynen , en de Pelamides ,. onder welke de >
Ouden hem geplaatft hebben. De Paftipilus
volgt de fcheependn de. volle zee , en is zeef .
zeldzaam op de' zêekuden ♦ .
P ÓM;P O E N ,, zie' K a u w o e r d ’ê;.1
P O N G I : dé Inwoonders van Congo-,
ge even deze naam aan eenjbort van Aap ,
dié de gedaante van' een Leeuw heeft :. men.
noemt hem Cagvi in:Brazil...
P O N G O S : deze naam heeft men aan:
een: v an d e foorten van Aapem geg'eêvén ,
welke een zonderlinge overeenkomd. met de
Menfehen hebben ; en die men Bofch--
menfehen, o f Wilde.menfcben noemt: zie dit
w o o rd ,.
L e Bongos , van welke wy. hier fpreekéri,,
onthoud zich in de Bollchen van Muyomba , -
in het Koningryk Loango. Hy heeft de
grootte van een Menie h , en is eens zoo zwaar-
lyvig ;; zyn aangezicht heeft meer overeenkomd
met dat van een menfcL, als het aangezicht
van eenig ander foort van Aap.. Het
voorde gedeelte van.zyn lichaam is kaal ,
maar -het achterfle is met hairen bedekt; de
w y f jés- hebben een groote en poezelige boe- ‘
zeffi; gelyk een zwaarlyvige vróuw , ,en een:
ihgedrukte.navcl.’ . D.e.Póngps gaat recht o p ,,
het hair rvam zyn halkin de hand hóifdéfidH'
hy. flaapt .op^de. hoornenop welke h y <£$&
foort van dak. vormt' y omfzich Voor• den regen
,/te: hefehufterft;,( zyn 'Vö’©dzel}4elUat< in
vruchten en wilde noten; h'y eetgéeh vleefchv.
maar warmt zich gaarne , mVhy' tad èikwyls'
de benden Negers aan , die dooi* de bofïchen
t rekkenzy durven de Olyphanten niede aanvallen
welke naby. hen koomen weiden ; zy
onthalen hen niet vüid- en dok- flagen zoo
geweldig , dat z y hen noodzaaken om de
vlucht te neemen. Men wil dat-eén-eénigg-
zoo veel krachten, bezit, dat-hy zich uit de.
handen van. tien mefifchên -reddefi'-kan'-, en
men -ziet hon zeer zwaard laden flraagën..
Wanneer .een van; deze dieren':derft, zoo
bedekken de-andere zynlichaam mét één hoop
takken on -bladeren. -De -Negers ■‘verzekeren,
mede dat de Pongos zéér, geneigt zyn.. óm de-
vrouwen en dochters te verkrachten,'
PO O L S C H E C O G H E N I E L J E ,
z i é C O- Cil E NIE L j E (; P Ö O 3L S: C H E:)..
P O O N , Mi/vago ;: dit' is, eèn vliegende■
Zee-Vifch ,, die doorn achtige: vinnen heeft.
De Provencalen noemen hem Belugoj'om
dat hy dés nachts een licht alk vonken viuirs
van zich. geeft*' Zyn kóp isibfeed, / vief kant,.;
beenachtig ,. en fmaHuflbhen dé ‘óogen ; zyin
lichaam is rond en een en een halve voet lang;
hy is röet zeer-harde- en ruu'wé fchubbe'n bedekt,
die van 'den kóp totdeh daart ip évén-
wydige lynen ge.plaatd. zyn : - zyn rug heeft
een zwartachtige -kleur ; zyne vleugelen zym
niets anders als vinnen, die baby dè kieuwen,
gepl aatd zyn , en zichtot aan den (baart uit-
ftrekken: hy heeft .’er tweè ter: weder zyden,.
Derzelver kleur is olyfkl.eurig; maar .de randen
zyn met ronde ën blaauwachtige vlakken-
bezet, die op het wit trekken.. Do of middel
van deze gedraalde vleugelen, hoeft :zich
dezewifch uit het water, en vliegt ter. lengte
van een deenworp voort, hy kan dus zoo
lang vliegen- als.,zynë vleugelen nat:blyveii; '
hier dóór vermyd hydikwyls 'de Goudb'raas--
fems', wélke zyne vyandên zyn., ’
■ Men heeft nóch een ander foort dat-aan hét
achterde gedeelte met twee groote en derke -
doornen gewapent is. Het gehemelte van den
mond van deze vifch, is zoo rood als brandende
kooien. Eenige Natuurkundigen be-
fchonwen de Poon:, als een foort van Zee—
Zwaluuw..
BOEPO
P JE , P A A P J E , en G O U D -
pOPJE» Ouden bedienden zich onver-
fchillig van de naamen van Nymphea , Cbry~
falides , Aurelia ,. Faba en Nycedalis , om
den middeldaat uit te drukken • door welke
de Rupzen;, Vliegen en > het giro orde ge^
rdeeltewan de andere infeéten gaan ; wanneer
zy den daat van wormen afleggen, om tot die
van Vlieg o f Vlinder over te gaan ; het is
dezen flaat, die men in de Zy wormen;, den
-daat van Popje, noemt.
De Natuur die zoo vruchtbaar en zoo ver-
fcheiden in haare'werken i s , neemt altoos
fdezelve wetten niet in acht in de geboorte
der infeften , als in-die van de groote .dieren.
De groote dieren koomen uit een ei voort,
■ dat in het lichaam van de- moeder uitgebroed
word; zoo wy het gevoelen van een groot
getal lOntleedkundigen aanneemen , o f uit een
tei dat buiten haar lichaam uitgebroed word;
’t geen de eerde de naam Van Leevendbaren-
de, en de .tweede- die van Eijerbarende heeft
doen bekoomen. In beidé gevallen koomen
-zy geheel- volmaakt uit het ei vo o r t: zy behoeven
alleen maar te groeijen. ■ De Natuur
fchynt grooter toebereidzelen voor de; in-
•feéten gefchikt te hebben : zy doet hen .(Ten
minden het grootde. gedeelte der gevleugelde
infeéten dié wy kennen, ’i) T door vèrfcheide
daaten gaan, voor dat zy hen tot hunne vol-
maafecheit;brengt: zy dóet hen achtervolgens
drie-foorten van dieren zyn , die uitwendig
geen de minde overeenkomd met-elkanderen
•ïchynen tei hebben. Laten wy de Vlinders
hier toe -alleen tot een voorbeeld neemen. Zy
-zyn eerd in een ei beflooten; maar watkoomt
*er uit deze eijeren voort? dit zyn. geen V linders;
het zyn Wormen die wy R u p z e n noemen;
zy kruipen, zy eeten het loof der boo-
•men en planten , zy hebben derke kaaken,
.een wonderbare maag, en'eeilmeenigte pootten
; zy fpinnen en vormen i een verwönde-
rensw’aardig tonnetje met veel kónd. Na
verloop van een zeker getal daagen, dat door
de Natuur bepaalt is , veranderen- deze wormen
van. gedaante, en worden het geene wy
Goudpopjes, o f Popjes in andere infeéten noemen.
Het Dier neemt deze gedaante niet aan
als na dat het zich V.an zyne huit, pooten,
het uitwendige omkleedzel van- zyn kop j zyn
-bekkeneel, kaaken, werktuig dm te fpinnen,
wonderbare maag , en een gedeelte van zyne
dongen ontdaan heeft. - Wanneer- het deze
daat van Rups. verlaat en de deelen die hém
eigen zyn, zoo veFfchynt het op nieuw met
een hart en vad vlies omkleed, die het aan
alle zy den omvangt, zonder het de yryheit
van een.eenig van zyne leden te laten; het
brengt dus om won den en gebakert een geruime,
tyd door, de eene meer én de andere
min , eenige zelfs meer als een jaar , zonder
eenig voedzel te neemen', en in een voidrek-
-te werkeloosheit, geduurende deze daat van
bezwyming gefchied .’er. een ongevoelige uit-
waafïeming van de overtollige vochten, welke,
de inwendige deelen van het Goiidpopje
zelfdandigheit doet verkrygen ; en eindelyk
koomt ’er uit dit lichaam, ’t geen een middel-
foort tudchen.een leeyendig. en dood dier is ,
een dier voorE dat niets meer van ge gedaante
van het eerde bezit. ; Het'eerde kroop,
en dit vliegt; hét eerde knaagde het lo.of der
.gewaden, en bewoog zich zwaarmoedig over
de aarde ; en dit bewoont alleen het lucht
gewed , leeft.alleen van den honing, daauw,
eh liet vocht dat üit de planten zypelt. De
Worm bezat kaaken om te kappen; de Vlinder
heeft alleen eeafnuit Om te zuigen : de
Worm -was geheel- onbewud van de vermaken
der liefde, hy bezat geen de minde, kun-
digheit van zyne Sexeï en de Vlinder-fchynt
nergens -anders .om. te denken , en alleen ge-
booren te 'zyn om zyn foort te vereeuwigen.
|| ; ï • . ' " . . |
De Oude Filofofen , hebben meepigvuldig
over'deze veranderingen geredentwid , en
zomtyds zeer kwalyk ; eenige hebben deze
veranderingen voor volkoome gedaanteyer-
widelingen gehouden : andere hebben den
daat van Popje o f Goudpopje , als een we-
zentlyke dood befchouwt, en de wederver-
fchyning van het Dier , onder de gedaante
van een Vlinder, als een wezentlyke opdan-
ding.- Niets is drydiger met;de waarheit ,
en zelfs met de reden als deze verfchillende
gevoelens. In wat tyd;meri de Zyworm ook
befchouwen mag:, 9t zy wanneer hy een
Worm, Popje o f Vlinder is , hy houd nooit
op te leèven, noch zelfs , het zelfde' Dier te
zyn ; het eenigde-onderfcheid dat men in zyne
verfchillende daaten bemerken^ kan , i s ,
dat hy , wanneer: hy een Worm is , deelen
jbezit die nutteloos aan een Vlinder zyn moe-
ten : zy zyn hierom verdroogt en vernietigt,
wanneer hy een Popje, geworden is. De
andere deelen , die nutteloos aan de Rups
zyn , gelyk de vleugelen , de fnuit, en de
- teeldeelen-, beginnen zich niet te- ontwinden
als wanneer.de tyd om hen tei gebruiken,
nadert.- Uit wonder ,.dat de Natuur in
T t a de