nig tyd , door deze ziekte aangetaft worden.
De Heer Dubamel, die algemeen door de
fchranderheit van zyne waarneemingen bekent
is , heeft de waare reeden van deeze be-
imetting ontdekt; hy heeft eikelachtige lic-
haamen opgemerkt, welke vry wel naar kleine
truffels geleeken , maar wier oppervlakte
ruig was; hunne grootte overtreft die van
een Hazelnoot niet , en.zy hebben een'reuk
als Paddeftoelen ; eenige zyn aan de bollen
van de Saffraan vailgehecht, en andere zyn
’er drie o f vier duimen van verwydert. Uit
deze eikels koomen vezelen voort .die gewo-
nelyk de dikte van een fyne draad , en een
violet kleur hebben, zy zyn wqlachtig, gelyk
het eikelachtige lichaam ; eenige fprei-
den zich van den eenen eikel tot den anderen
u it, en andere dringen in de fchellen van de
botten in , fpreiden zich in verfcheide tak-
lchietingen u it , én dringen tot in het lichaam
van den bol door , zonder dat zy ’er
zichtbaarelyk fchynen in te gaan. Deeze
Waarneemingen bèwyzen, dat deze eikelachtige
lichaamtnOpfcbuimloopende Planten zyn,
die gelyk de Truffels , zich onder de aarde
verbergen, zonder zich aan derzelver oppervlak
te vertoonen. Deze Opfchuimloopende
Plant, trekt haar voëdzel uit de Saffraanbol,
om dat haare wortelen tuffchen zyne fchellen
indringen , en zich aan zyne zelfftandigheit
vafthechten.
De Heer Dubamel heeft zich van de waar-
heit van deze Waarpeeming volkoomen verzekert,
met eenige bolletjes van de Saffraan- .
dood in een potte planten , in welke hy mede.,
in gezonde aarde, bollen van verfchit-
lënde bloemen geplant had ; in een jaar waren
deze bolletjes in de pot vermeerdert, en-
hadden de bloembollen reeds aangetaft. Na
dien tyd heeft hy noch opgemerkt dat .deze
Opfchuimloopende Plant j meedc het zejfde
nadeel aan de Iladik, het Stalkruid, en aan
de Afpergie plinten toebrengt. Deze kleine
Opfchuimloopende Truffel, taft de Planten
niet aan die maar een jaar leeven, noch mede,
die geene niet,-wier wortelen even in het
oppervlak der aarde indringen.
Deze Waarneeming verklaart de reden waarom
deze ziekte zich in een kring uitbreid vermits
de Bollemalleen door de wortelen van de
Opfchuimloopende Plant aangetaft worden,
welke, gelyk alle andere Planten, haare wortelen
in een cirkel uitbreid; men ziet ’er te
gelyk uit', dat ’’er geen beeter middel is , om
’er den voortgang van te fluiten , als krirws
wyze affnydingen te maaken. -
De gebruiken ,. die men van de Saffraan
maakt.
De helmftyltjes van de Saffraan gedroogt
zynde, dienen de Inwoonders van.'de Noor-
delyke Landfehappen, en die der Nederlanden
en Duitfchland , alwaar deze koopwaar
meenigvuldig vertiert word , • om verfcheide
fpyzen fmakelyker te maaken , en met de.thee
af te trekken. Men maakt ’er in Wankeryk
mede gebruik in de keukens van ; men mengt
haar in de Room,: in de reukkoekjes, enz?
en in dien beruchten drank , die men Escu-
bac o f Oscuba noemt. Men maakt.’er nieede
meenigvuldig gebruik in de Geneeskonft van,
en eenige Geneesheeren hebben haar de A'o-
ningin der Plantgewaffen , en bet groeibaar
algemeen Geneesmiddel, om haare uitmuntende
krachten, genoemt. Z y word winöbrec-
kende, vergift-wederftaande , baring-bevor-
derend , hartfterkende , maagverfterkende,
wormdodende, en opftygingkerende- gefchat:
men, gébruikt haar in de oploffende pappen..
en mengt haar in de oogzalven , vooral om
de oogen voor de gevolgen van de Kinder-
pokkken te bewaaren. Z y neemt de verftop-
pingen yan de leeven weg , en men gebruikt
haar met Veel nut tegens de engbarftigheic en-
deteering.'
. Men moet alleen een gematigt en rechtty-
dig gebruik van de Saffraan maaken ; want
wanneer men ’er een té grpote gifte te gelyk
inwendig van- .gebruikt, zoo veroorzaakt zy
niet alleen zwaarte in het hoon , en ilaap-
zucht, maar zomtyds noch onmatige, e.n ftuip-
trekkende lachingen ,- en ei-ndelyk de dood.:
zelfs. Eenige Schryveren zeggen , dat drie
vierde gedeeltens van een, loot Saffraan , deze
toevallen en de dood zelfs veroorzaaken
konnen ; echter is het gebruik van Saffraan
zoo gemeenzaam; in Polen , dat de Inwoon-
ders ’er zomtyds een once van te gelyk onder
hunne fpyzen mengen. Maar men bemerkt
het vermoogen- der gewoonte zeer duidelyk,
uit het geftadig gebruik van den Opium, waar
van eenige Lieden, dagelyks twee draginaas,,
zonder eenig nadeel te lyden., inneemen, ba.
na dat zy zich ’er langzamerhand aan gewend
hebben, fchoon vier o f v y f greinen zomtyds-
genoeg zyn , om de dood te veroorzaaken..
Men kan dus veilig gebruik van de Saffraanm
»amnaken
'. wanneer men zich aan. het gewicht
" an een-, o f een en een . halve ffchrupel bc-
paalt, mits dit gebruik niet te nïeemgvuldig
1S*De Saffraan verfchaft de Vervyers een
fchoone kleur, maar die echter zeer weinig
•o-ebruikt word om dat zy te koftbaar is , en
b eh a !ven dit weinig verft. De Schilders maken
’er tot gewaffe tekeningen gebruik van.
Men zou van de bollen der Saffraan een ftyf-
zel konnen bereiden , maar de prys zoü ’er
te hoog van zyn.
S A F F R A A N (W i l d e B a s t a a r t ) ,
Wil d e C a r t h a mus , Cartbamus. Dit
is een Plant die men tot verfftof in eenige
Landfehappen van Vrankeryk, Ita liën ,en
Spanjen aankweekt. Zy fchiet omtrent ter
hoogte van een en een halve voet op. Haare
beurtelings .geplaatfte bladeren omvangen den
fteel, en zyn aan derapden met kleine ftevi-
ge doornen bezet. Haare bloemen beftaan
uit halve vezelachiige bloempjes , die meer
als een duim lang, ;Se,hoon Sajfraanrood van
kleur, en in ftrookj.es in v y f de.elen ingefnec-
den zyn. Op deze bloe.men, die in den koophandel
Bdftaart Saffraan, o fDuitfcbe Saffraan,
Safranum , genoemt word , volgen kleine
zaden, die in een fpits eindigen,wit en blin*
kende zyn, en ieder een olieachtige kernbe-
vatten., die eerft een .zoete , en vervolgens
een fcherpe fmaak heeft. Dit zaad word
dóór z.ommige Lieden, Pajipegaayen zaad genoemt,
om dat het -de Pappegayen met graagte
eeten, en ’er vet door worden, zonaer dat
het hen purgeert; in plaats dat het een purgeermiddel
voor de menfchen is. Men maakt
van dit z&adr weinig gebruik in de Geneeskonft.
Wanneer, men het geb/uikt om de
lymerige ftoffen' los te maaken, zoo voegt
men het by maagverfterkende middelen. De
bloem van deze Plant word in de verf-konft
gebruikt om. aan de zyde ftoffen de fchoone
ichakeeringen van Karffekleur, Kraprood,en
Roozekleur te geeven. De Vederverkoopers
bedienen ’er zich mede van: men trekt uit de
helmftyltjes van deze Baftaart Saffraan ,, een
fchoon rood, van welk de vrouwen zich bedienen
om dat fchoone incarnaat na'te bootsen,
’t geen dikvvyls agn haare wangen ontbreekt.
Men noemt dit poeder, Spaanfcb en
Portugeefcb Rood o f Vermiljoen , of Cartha-
mus. Lab«
S A G A P E E N G O M ; Dit is een Harfl-
Gom, die uitwendig rosachtig, en inwendig
hoorn kleurig is ; z y is z a g t , word zagt tus-
fchen de tanden, en zelfs tuffchen de vingeren
; haar fmaak is bytende en fcherp , en
haar reuk is doordringende, onaangenaam,
evenaart aan de Prei en den Pynboom, en
.is zoo veel als een middelfoort tuffchen den
Duivelsdrek en de Galbanum : zy ontbind
.door de vlam van een Kaars , en verbrand
voor een gedeelte : maar zoo men haar op
het vuur in wyn o f azyn laat aftrekken, zoo
word zy geheel opgeloft.
... De Sagapeengom, word van dach tot dach
zeldzaamer, vooral die uit korlen o f fchoone
blonde tranen heftaat: zy is even als met onzuiverheden
o f deeltjes van den fteel, en met
zaaden bezet, welke naar die van een foort
van Ferula gelyken , die in Mediën groeit.
Men brengt haar noch uit Perz.iën., en uit
het 'Oofteil: men verzekert dat de Perzianen
„deze Harft-Gom met Duivelsdrek mengen
om ’er hunne fpyzen op Feeftdaagen , wel-
fmakende mede te maaken. -
De Arabieren plaatzen de Sagapeengom-,
onder de buikzuiverende middelen : zy ont-
1-aft den buik een weinig.;^ het is een krachs
’tig afzettend middel:'zy loft op,veegt af,en
zuivert op een zeer krachtige wys ; het is
hier om dat men haar in de kwaaien der borft
aanpryft die van een verdikte ftynr ontftaan
en tegens dc harde en eeltachtige gezwellen,
vooral die van .de zenuuwachcige deelen ; en
tegens de verouderde hoofdkwaaien. Men-
genruikt haar inwendig van een fcrupel tot
een gros: zy.is voor al nuttig'tegens de bee-
ving der zenuuwen-, en in de beroerdheit:
zy verwekt de maandftonden; maar men zeclit
dat zyde vrucht doet fterven , hierom moeten
’er zich de zwangere vrouwen van onthouden.
Eihdélyk Rolfincius wil , dat deze
drogery. de verftoppingen even als door to~
very wegneemt; zelfs wanneer zy uitwendig
opgelecht word.
S A G O U IS dit is een kleine Aap vair
Angelo , die mede Sago uih genoemt word.
Zie op bet woord A ap..
S A G O U , Sagu. Dit is een fóort van
groeibaar deeg , dat mergachtig en voedzaam
is , men brengt het yan de Molukkes Eilanden,
en van Celebe.s en Java men bekoomt
het van een zonderling foort van Palmboom,,
die do.ör de Kruidkundigen Sa g tic rus aut Sa--
guerifèra genoemt word dit is. de Toddar-
K k k 'a ‘ “ Pbunas