Zandijk, voorm. heerl. op Walcheren in Zeel., deels in de gem.
Veere, deels in Vrouwep'older. De heerl. was reeds in het midden der
13de eenw bekend. Zij werd toen en ook vervolgens door het mächtige
geslacht Borssele bezeten. De heerl. bevatte het aanzienlijke kasteel Zanden-
burg of Sandenbnrg en het d. Zandijk, waarvan de hooge, schoone toren
tot 1813 heeft bestaan. T e r plaatse van de kerk vindt men thans h e tk e rk -
hof der stad Veere.
Zandijk-Binnen, zuid. ged. der Zeeuwsche heerl. Zandjjk, behoo-
rende tot de gem. Veere. Het is 56 bund. groot en telde in 1840 233.
in 1870 253 inw.
Zandijk-Buiten, noord. ged. der heerl. Zandijk, 651 bund. groot.
H e t is aan de gem. Vrouwepolder toegevoegd. Men telde er in 1840
275, in 1870 426 inw. In iaatstgen. jaar waren onder de bev. begrepen
de bew. van 14 keeten, werklieden aan de kanaalwerken in Walcheren.
Zandkant, geh. in de N.-Brab. gem. Helvoirt, in 1840 met 13 inw.
Zandkreek, oostelijk deel van den Zeeuwsche stroom het Zuidvliet.
Zand-Oerle, zuidel. wijk van het d. Oerie in N.-Brab. Het telde in
1840 232 inw.
Zandpad (het), b. in de N.-Holl. gem. Naarden, in 1840 met 60 inw.
Zandpolder, voorm. pold. in de Zeeuwsche gem. Retranchement, den
27 Jan . 1582 ondergevloeid. Een klein ged. is in 1820 teruggewonnen.
Zandpoort, of Santpoort, d. in de N.-Holl. gem. Velsen,’ in 1840
met 328, in 1870 met 620 inw. Het is eene bevallige, levendige plaats, van
waar fraaie wegen naar het naburige krankzinnigengesticht Meerenberg en
den bouwval van Brederode voeren. In de 14de eeuw werd er eene kapel
gebouwd, die na de Hervorming verviel. In 1844 is er eene Herv. kerk
gesticht. De straatweg naar Haarlem werd in 1814, die naar Bloemen-
daal in 1822, die naar Spaarndam in 1825 aangelegd. Het station Zandpoort,
in de schoone boschrijke streek het Schapenbosch, werd voor
het verkeer den 1 Mei 1867 entsloten.
Zan d sch e l, b. in N.-Brab., in 1840 met 718 inw., deels in de gem.
IiOon-op-Zand, deels onder de gem. Capelle. Het eerstgenoemde deel
had in 1840 596, het laatstgenoemde 122 inw. Het zuidelijk deel noemt
men het Hooge-Zandschel, het noordelijke het Eage-Zandschel.
Zandstraat, b. in de N.-Brab. gem. Schayk, in 1840 met 469 inw.
Zandstraten, b. in de N.-Brab. gem. Made c. a.
Zandt (’t), gem. in Gron., in het noordoosten reikende tot den mond
van de Eems, terwijl zij voor he t grootste deel ingesloten is door de gem.
Uithuistermeeden, Kantens, Stedum, Loppersum, Appingedam en Bierum.
Hare oppervlakte beloopt 3860 bund., zijnde de grond met zeeklei overdekt.
In 1811 had deze gem. 1908, in 1822 2329, in 1840 2603, in 1876 3169 inw., in
Iaatstgen. jaa r onderscheiden in : 2554 Herv., 372 Chr.-Geref., 177 Doops., 12
Luth., 43 R.-Kath., 9 Isr. en 2 ongenoemden. De landbouw maakt
voor de meeste inw. het hoofdbedrÿf uit. De gem. bevat 6 dorpen: ’t
Zandt, Zeerijp, Leermens, Eenum, Oosterwijtwerd en Zijldijk, benevens
de geh. Colhol, Korendijk "en Voorwerk.
Het d. ’t Zandt, of ’t Zand, heeft eene Herv. kerk, waarnevens, op een afge-
zonderde piek, een zware Vierkante toren staat. Ook is te Zandt eene kerk der
Christ.-Geref. Oudtijds lag het d. aan de Fivel, doch het bed van dezen
stroom is hier reeds voor eeuwen opgeslijkt. In 1257 leed ’t Zandt veel
door eene dijkbreuk. In April 1635 vond er eene bijeenkomst van Weder-
doopers plaats. In 1590 heeft het d. veel van Staatsche benden geleden. In
1840 telde men er 779, in 1870 837 inw., én wel (in Iaatstgen. jaar)
561 binnen en 276 buiten de dorpskom.
Zandveld, of Zandvelderpolder, pold. van ruim 140 bund. in de
Utr. gem. Vreeswijk.
Zandvenne, pold. in de N.-Holl. gem. Schagen.
Zandvenne, geh. in de N.-Holl. gem. Schagen.
Zandvoort, gem. in N.-Holl., in het westen door de Noordzee be-
spoeld en naar de landzijde bepaald door de gem. Bloemendaal, Noordwijker-
hout en Noordwijk, van welken de beide laatsten tot Z.-Holl. behooren.
De gem. is groot 3287 bund. en bestaat geheel uit duin en duingronden.
In 1811 telde men e r: 830, in 1822 727, in 1840 1062, in 1876 1819
inw. Bij de volkstelling van 1870 vond men e r: 1271 N.-Herv., 3 W.-
Herv., 4 Luth., 346 R.-Kath., 1 Oud-R. en 1 ongen. Zij bestaan voor
een groot deel van de visscherÿ, verder van het aankweeken van aardap-
pelen en van de voordeelen, die het verblijf van talrijke badgasten ge-
durende den zomer afwerpt. De gem. bevat het d. Zandvoort, het landgoed
Groot-Bentveld en eenige verstrooide huizen. In 1722 werd Zandvoort
uitgegeven tot eene heerl.
Het d. Zandvoort, waarvan de eerste vermelding in eene oorkonde van
het begin der 12de eeuw geschiedt, ligt aan de Noordzee. Het bevatte
in 1870 binnen de dorpskom 1416 inw. Men vindt er o. a. een aanzienlijk,
in 1826 gesticht badhuis. Een later gesticht badhuis werd voor minver-
mogenden gebouwd. Ook heeft Zandvoort eene in 1848 en 1849 gebouwde
Herv. kerk, eene R.-Kath. kerk en een gemeentehuis. In de geschiedenis
is de plaats bekend door de komst van Witte van Haamstede, in April
1304; de plundering door Saksische benden, in 1489; de vloeden van
1 November 1570, en van 4 op 5 Maart 1671 ; de zeeberoering op 21 Mei
1792; het beschieten door de Engelschen, in 1803; de vloed van 30 en 31
Januari 1877.
Zandvoort, voorm. heerl. in de Zeeuwsche gem. Grijpskerke, sinds
onheugelijke tijden met Buttinge vereenigd. In de 13de eeuw vond men er
èen kerk en een klooster der Duitsche Ridders, doch dit gesticht is in of
kort na 1284 naar Middelburg verplaatst. Zandvoort had in 1840 45 inw,