voormalige vierschaar, waar drie tafereelen nit de geschiedenis en eenige
meer dan levensgroote vrouwenbeelden getuigenis geven dat Artus Quellin
een hoogen rang onder de beeldhouwers bekleedt. Het Paleis staat aan
de westzijde van het Damplein en rust op 13,659 palen.
Een tweede gebonw van grootsche afmetingen en trotsche houworde
is het Paleis voor Volksvlijt, een stichting van Dr. Samuel Sarphati, van
1858 tot 1864 door den bouwmeester Cornelis Outshoorn tot stand gebracht.
De lengte is 126 el, de breedte 80, en de hoogte, den koepel medege-
rekend, 50 el. In de groote zaal kunnen 10,000 menschen zieh bewegen.
Als plaats van nitspanning wordt het elke week door duizenden bezocht,
terwijl de kunstvriend in het Museum voor schilderijen, door de zorgen
van den directeur J . Eduard de Yries bijeengebracht, uren vol genot kan
doorbrengen. De verlichting in den tuin op schoone zomeravonden,
brengt een tooverachtige uitwerking voort. Paleis en tuin hebben
bijna 2 millioen guldens gekost.
Een andere kostbare inrichting is de diergaarde van het Koninklijk
Zoologisch Genootschap, die van 1838 tot 1870 dertien malen vergroot,
nu eene oppervlakte van 8 bunders beslaat. Behalve schoone ruime
gezelschapszalen, bevat zij een Museum van opgezette zoogdieren, vogels
en schelpen, een van zeegewassen en polypen, een van insekten, een
van ethnologische merkwaardigheden en een zeer rijke boekerij. Het
schoonst van alles echter is de warande zelve, met hare bloemrijke dreven,
dierperken, diergalerijen, stallingen en vijvers, door vreemden als het
toonbeeld eener zoologische instelling geprezen.
Het Trippenhuis, tijdens Köning Lodewijk de zetel van het Wetgevend
Lichaam, bevat in zijn zuiderhelft, waar de Koninklijke Akademie is ge-
vestigd, eene der rijkste boekerij en van Nederland in alle vakken van
kennis, en in het andere gedeelte ’s ßijks-Museum, een verzameling van
schilderijen en prenten, zoo schoon en rijk, dat zij, althans in meesters
der Nederland sehe school, door geene enkele op aarde wordt geevenaard.
Daar berust de beroemde Nachtwacht van Rembrandt, de SchuttermaaUyjd
van van der Heist, de Avondschool van Douw, de st.-Nicolaasavond van
Ja n Steen, benevens nog omstreeks 470 andere voortbrengselen deredele
kunst van st.-Lucas, meerendeeis van de eerste meesters, zoo als behalve
de reeds genoemden, Hobbema, van der Yelde, Ruisdaal, van Huysum,
Bakhuyzen, du Jardin, Rubens, Ostade, Brouwer, van Berchem, ter Burgh,
van Everdingen, Potter, Wouwerman, van Dijck, Both, Hondekoeter, Teniers,
Schotei enz. Een der zalen bevat sedert 1870 het Museum Dupper, een
geschenk van een Dordtsch kunstvriend. De afdeeling prenten, vereenigd
in 200 portefeuilles, staat der schilderijverzameling waardig ter zijde.
Het Museum van der Hoop, geopend in 1854, bevat schilderijen uit
versehillende tijdperken; het Museum Eodor, geopend in 1863, zoowel
schilderijen als teekeningen. Beiden zijn erfmakingen door kunstlievende
burgers aan de stad hunner inwoning.
Het Stadhuis, ten tijde der Republiek het Prinsenhof of Admira-
liteitshof, bestaat uit eene reeks onregelmatige gebouwen, waarvan
alleen de in 1661 opgetrokken zuidervleugel op architectonisch schoon
kan bogen. Doch ook hier vorderen ongeveer 140 doeken en paneelen
van oudere en nieuwere schilderkunst, achting voor de groote meesters
die Nederland heeft voorgebracht. De Rariteitkamer bevat 13 beeldjes
van Hollandsche Graven en Gravinnen uit de 15 de eeuw, zilveren
drinkhorens en vaandels der oude Amsterdamsche schutterij, het beeid
van een reus (naar men meent door Albert Vinckenbrinck vervaardigd),
vele andere zeldzaamheden en eindelijk de modellen van eenige groote werken.
De Nederlandsche Bank is gevestigd in een trotsch gebouw op het
Rokin, van 1865 tot 1869 naar de plannen van den bouwmeester W. A.
Froger opgericht,
De Oude of Nicolaaskerk, omstreeks den jare 1300 gesticht, prijkt met
een toren van 68J el hoogte, en m et beschilderde vensters, die de schoonste
voorbeelden vertoonen der oude glasschilderkunst. Men vindt er ook de
praalgraven der Vice-Adnuraals Isaac Sweers en Abraham van der Hulst,
de tombe van den Schout-bij-nacht Willem van der Zaan, en de graf-
teekens der Zeehelden Jacob van Heemskerk, Cornelis Jansz (bijge-
. „ m J het Haantje), en Gilles Schey, van den Veldmaarschalk Würtz,
van de dichteres Lucretia Wilhelmina van Merken en van haar echtgenoot
Nicolaas Simon van Winter. In de IJzeren Kapel, een afgezonderd, hoog-
gelegen vertrek, worden de oorspronkelijke handvesten der stad bewaard,
aanvangende met het privilegie van 27 October 1275, door G raaf Floris V
verleend.
De Nieuwe of Catharinakerk, wier bouw in den jare 1408 werd
voorbereid en in 1414 aangevangen, is van ruimen omvang, want zij is
90 el lang en 60 el breed. Zij rust op 52 hardsteenen pilaren en ontvangt
het licht door 75 groote glasramen, waarvan enkelen fraai beschilderd zijn.
De predikstoel, van Albert Vinckenbrinck, is een meesterstuk der bei-
telkunst, gelijk het orgel van de kunst om speeltuigen te vervaardigen: de vox
humana vooral is onvergelijkelijk schoon. Een der heerlijkste sieraden der kerk
is het praalgraf van den Admiraal de Ruyter, door Rombout Yerhulst
uit marmer gebeiteld. Nog vindt men hier de praalgraven van den Kommandeur
Jan van Galen en den Luitenant-ter-zee J a n Carel Josephus van
Speyk, de graftombe van den Schout-bij-nacht Wolter J a n Gerrit Baron
Bentinck, den dichter Joost van den Vondel en van Willem Eggert, Heer
van Purmerende. Een ander merkwaardig gedenkteeken is aan de herin-
nering van den Admiraal J a n Hendrik van Kinsbergen gewijd, die te
Apeldoorn begraven ligt.
De overige aanzienlijke kerkgebouwen z ijn : de Westerkerk, met een
toren van 85£ el hoogte; de Zuiderkerk, met een toren van 6 7 i el; de
Luthersche Oude Kerk, ingericht om vele duizenden hoorders te b evatten;
de Luthersche Nieuwe K erk, met een schoonen koepel; de Hersteld L uthersche
Kerk, met een zeer groot, schoon orgel; de Doopsgezinde Kerk;
de Remonstrantsche Kerk; de Mozes- en Aäronskerk der Kath., m et schoonen
voorgevel; de Synagoge der Portugeesche Israelieten, even als de Tabernakel
ingericht en bijzonder rijk aan kostbare wetsrollen, schalen en kennen
van edel metaal, waaronder een der schoonste meesterstukken van Adam
van Vianen.