Reeds op het einde der 14de eeuw ving men aan haar te vergrooten,
doch de nieuwe stad, die de oude als haar middelpunt omringt, werd
niet vdor 1450 ommunrd. Zij werd reeds in 1399 de tweede hoofdstad
van het Neder-Stieht genoemd, en telde in 1436 13 gilden, die zieh later
tot 32 uitbreidden.
In 1411 en 1420 werd Amersfoort door de Gelderschen aangetast, doch
schoon de stad veel schade leed, niet door hen ingenomen. In 1427 sloeg
hare burgerij, vrouwen zoowel als mannen, een aanval van Pilips van
Bourgondie af, en in 1492 weerde zij zieh even moedig tegen Maxi-
miliaan’s veldoverste Wittenhorst. Het was eerst in 1543, dat zij door
den Gelderschen bevelhebber Maarten van Rossem gedwongen werd
zieh over te geven. In 1579 voegde zij zieh, daartoe door de wapenen
gedwongen, bij de TJnie, werd in 1629 door Montecucnli en in 1672 door
Lonis XIV ingenomen, en was gedurende de bnrgergeschiUen van 1786
en 1787 de verblijfplaats der Prinsgezinde Staatsieden der Provincie.
Het middelpnnt der stad is de mime markt, de Hof genoemd, waarop
zeven Staaten uitloopen. De Langestraat, de schoonste der stad, deelt,
met hare beide verlengingen, haar in een noordwestelijke en zuidoostelijke
helft, terwijl het Singel, met de Muurhuizen en het Zand, nog den omvang
der oude stad aanwijst. Bijzonder schoon zijn de wallen, die, onder het
toezicht van den Haarlemschen architect Zocher, in voortaeffelijke wandel-
dreven zijn herschapen. De daarin gelegen Monnikendam is vooral een
teekenachtig punt. Het Station van den spoorweg ligt aan de noord-
westzijde der stad, tnsschen den Amsterdamschen staaatweg en de Eem.
Amersfoort heeft 1 Herv., 1 L u th ., 1 Rem., 1 Christ. Ger. en 1 Oud-
Roomsche kerk, 2 R. Kath. kerken en 1 synagoge. De Groote of Jo n s -
kerk, in 1248 voltooid, is een bezienswaardig gebouw, waarin een marineren
tombe van A. Quellin de grafstede van den grootsten Nederland-
schen bouwmeester Jacob van Campen aanwijst. De Lieve-Vrouwekerk
sprong in 1787 door het vuur vatten van buskruit in de lucht, doch zoo
hecht toonde zieh haar ranke, sierlijke toren, dat deze tot aan den hui-
digen dag ongedeerd zijn sierlijke spits ten hemel heft. Het bouwen van
dezen toren is aangevangen in of kort n a 1444. Hij is ruim 98 el hoog.
De stad bevat het in 1726 opgerichte seminarie voor de geestelijken
der Oud-Roomsche kerk in de Nederlanden. E r is een latijnsche school,
en de stichting eener hoogere burgerschool voorbereid. De Maatschappij
tot Nut van 't Algemeen bezit er een fraaie vergaderplaats.
Amersfoort drijft veel handel in granen en tabak. E r zijn verscheidene
weverijen van de bekende gestreepte katoenen stof, amersfoort genoemd,
touwspinnerijen, een stoomfabriek ter verwerking van ruwe granen, siga-
renfabrieken, molens, een bierbrouwerij en andere inrichtingen van volksvlijt.
Het gedeelte der gemeente buiten de poorten bevat, behalve eenige
heidevelden, meest tabaksplanterijen, korenakkers en weiden. In 1869 re-
kende men er 11 bunders met tarwe bezaaid, 213 bunders met rogge, 7
met gerst, 40 met haver, 200 met boekweit, 3 met boonen, 1 met kool-
zaad 18 met tabak, 5 met mangelworteis, 190 met knollen en 2 met
spurrie. Het weiland besloeg 195, het hooiland 31, de warmoezeniersgrond
11, de boomgaarden 31, het opgaand hout 195 en het hakhout 335
bunders. De veestapel telde 216 paarden, 960 stuks rundvee, 40 ezels,
625 schapen, 462 varkens, 204 bokken en geiten.
Am e r sfo o r tsch e -B e rg en , heuvelreeks, die bij Amersfoort begint en
zieh westwaarts in de richting naar de Bilt en zuidwaarts längs Austerlitz
naar Amerongen en Eist uitbreidt. De hoogte waarop de Piramide van
Austerlitz Staat, is 46, de Waterberg of Pisheuvel 47, de Soesterberg 64,
en het hoogste punt in het Ameronger-bosch mede 64 el hoog.
Amme r s-Gra v e land, pold. in de Zuid-Holl. gem. Groot-Ammers,
610 bund, groot.
Am m e r sto l, gem. in Zuid-Holland, door de Lek van Streef kerk en Groot-
Ammers gescheiden, en naar de landzijde door ’s H eer-Aartsberg ingesloten.
Zij is nog geene 73 bund, groot, en heeft een kleiachtigen bodem.
In 1822 telde zij 428, in 1840 533 en in 1870 762 inw. Ten jare 1860
was deze bevolking onderscheiden in 566 Ned.-Herv., 1 Waalsch-Herv.,
1 Doopsgez. en 1 R.-Kath. Hare hoofdbronnen van bestaan zijn veeteelt,
zalmvisscherij en hoepelmakerij. Het eenige akkerland bestaat uit weinige
bunders aardappel- en hennepvelden.
Het d. Ammerstol, 1 u. w. ten z. van Schoonhoven, is längs den Lek-
dijk gebouwd en heeft een Herv. kerk en een pontveer op Groot-Ammers.
Den 27 October 1321 kreeg Ammerstol van Graaf Willem I I I dezelfde
vrijheid als Dordrecht bezat.
Am m e r zod en , gem. in Gelderland, ingesloten door Neder-Hemert,
Poederoijen, Kerkwijk, Hedel, Bokhoven (N. Brab.) en Hedikhuizen (N.
Brab.), op beide zijden van de Maas. In 1870 heeft de grens naar de
zijde van Hedikhuizen een geringe wijziging ondergaan, voor welken tijd
men de oppervlakte op nagenoeg 1327 bunders berekende. De grond
bestaat uit vruchtbare rivierklei, deels akkerland, maar inzonderheid
wei- en hooiland. De gem. telt 2 d orpen: Ammerzoden en Well, bene-
vens de buurtschappen Wordragen, Wellseind en Slijkwell. Zij telde in
1822 1495, in 1840 1822 en in 1870 2130 inw. In 1860 waren de 1961
ingezetenen onderscheiden in 579 Herv., 23 Christ. Afg., 1 Ev. L u th .
en 1358 R. Kath. Landbouw en veeteelt verschaffen den meesten het
noodige.
Het d. Ammerzoden, in 1840 met 885, in I860 met 1000 inw., heeft
een merkwaardig, wel onderhouden kasteel, met 4 torens, een Herv. en
een R.-K. kerk. Het ligt noordwaarts van den Maasdijk, 2 uur zuid
ten westen van Zalt-Bommel. In 1386 werd Ammerzoden door H eer Arnold
van Hoemen van het Hertogdom Brabant ter leen gehouden. Deze edel-
man viel in handen van Hertog Willem van Gelder, die hem de keuze
liet tusschen de overgave van zijn kasteel Ammerzoden of den dood. Het
fiere antwoord des Ridders luidde: „M’oet ik sterven, ik zal het met eere
doen, maar de bezworen trouw aan mijne Vrouwe van Brabant verbreek
ik niet.” De Geldersche Hertog veroverde sedert het kasteel, welk lot
de sterkte sinds nog meermalen onderging.