welke gïoote werken toen meest door Spaansche krijgsgevangencn
zijn uitgevoerd. De Helder had met het Nieuwe-Diep nogtans weinig
meer dan 2000 bewoners, toen de aanleg van het Groot-Noord-Hollandsch
kanaal in 1819 den bloei te voorschijn riep, waardoor deze plaats van
,een middelbaar dorp tot een ylek is geklommen, hetwelk in bevolking den
achttienden rang in de rij der Nederlandsche gemeenten inneemt. ln 1870
telde de Helder, met het daarmede vereenigde Willemsoord en het
Nieuwe-Diep, de Nieuwstad en den Kanaalweg, dat is de eigenlijke kom
der gem., 16,205 ingezetenen.
Het schoonste deel van de Helder is de Hoofdgracht, met hären naasten
omtrek. Ook aan het westelijk eind van 1828 -tot 1829 gegraven Helder-
sche-Kanaal staan vele fraaie huizen.
De haven het Nieuwe-Diep is eene der beste van Europa. Zij is 2000
el lang en 100 tot 150 el breed, en heeft eene voldoende diepte voor de
zwaarste sehepen, die door eene groote schutsluis, de Koopvaardersslüis
genoemd, in het Noord-Hollandsche-Kanaal kunnen komen.
De vestingwerken van de Helder reiken van de Duinen tot de Zuiderzee.
Daartoe behooren het fort Kijkduin, de batterij Kaaphoqfd, de forten
Erfprins, Dirks-Admiraal, Westoever en Oostoever, de Oost-batterij, de
batterij Prinses Louize en de batterij aan het Wierhoofd. De doorloopende
borstwering, die van Erfprins tot Westoever reikt, is 8000 el lang en be-
zoomd door eene natte gracht, terwijl het met slooten doorsneden terrein
daarvoor voor het grootste gedeelte onder water gezet kan worden. In
het fort Kijkduin Staat een schoone vuurtoren.
’s Bijks werf aan het Nieuwe-Diep is een uitgestrekt établissement. Zij
bevat het 300 el lange en 130 el breede natte dok, dat aan de oostzijde
door eene groote sluis met de haven gemeenschap heeft. Bezienswaardig
zijn ook het drooge dok, de tuighuizen, werkplaatsen en andere voor de
nitrusting van oorlogschepen noodige gebouwen.
Aan de oostzijde van dit établissement vindt men het Paleis (voor de
Directie der marine), het Koninklijk înstituut ter opleidihg van jongelieden
tot adelborsten (naar het ontwerp en onder toezicht van den architect Cornelia
Outshoorn gebouwd), een hospitaal voor de marine en eene kazerne.
Andere belangrijke_ gebouwen van de Helder zijn het in 1836 gebouwde
Baadhuis, het metereologisch Observatorium en het Stationsgebouw van den
Staatsspoorweg, van welke baan het gedeelte de Helder—Alkmaar den
18 December 1865 in dienst werd gesteld. Bijzonder bezienswaardig is
de Heldersche zeewering, daar op niet ééne plaats aan de Nederlandsche
kust eene zoo groote diepte der zee zieh zoo nabij den dijk uitstrekt.
De Helder heeft met Willemsoord 2 Herv. kerken, ’ 1 Ev.-Luth., 1
Herst.-Ev.-Luth., 1 Doopsgez., 1 Chr.-Geref., 1 B .K ath . en 1 Oud-K.
kerk. Van de Herv. kerken is de Westerkerk in 1815, de Nieuwekerk in
1839 gebouwd. Ook is er eene Synagoge. Onder de liefdadige gestiebten
munt -het door den bouwmeester Sevenhuysen ontworpen weeshuis uit.
De ingezetenen Ivan de Helder bestaan voor een groot deel van koop-
handel en scheepvaart, van de voordeelen, die de Hijks-instellingen voor
de marine geven, van jissch erij, scheepstimmeren, metaalgieterij, smederij
en eenige fabriekmatige instellingen.
In de geschiedenis van de Helder zijn merkwaardig: de Allerheiligen-
vloed van 1 Nov. 1570; de moerzee of springvloed van 26 November
1614; de stormvloed van 5 December 1614; de zeeslag voor Kijkduin
op 22 Augustus 1673; het uitzeilen der vloot van Zoutman op 1
Augustus 1781; de inscheping der Engelschen en Bussen in 1799; de
insluiting van de Helder door Nederlandsche en Bussische krijgsbenden van
Dec. 1813 tot Mei 1814, toen de Eranschen de verschillende sterkten
verliefen.
H e len ap o ld e r , pold. van 301 bund. in de Zeeuwsche gem. Biervliet,
in 1691 ingedijkt.
H e len a v e en , d. met eene Herv. en eene B.-Kath. kerk, in de
N.-Brab. gem. Deurne. Het is eerst onder de regering van Koning Willem
I I I door ontginning van de Peel ontstaan. De Herv. kerk werd in
1862 gebouwd.
H e lh u iz en , geh. in de Overijsselsche gem. Holten.
H e lium , oude naam voor den breeden Maasmond.
H e lk an t, b. in de N.-Brab, gem. Zwaluwe, in 1840 met 461 inw.
H e lle , of H e l, geh. in de Limb. gem. Nuth-en-Vaasraad.
H e lle b r o e k , b. in de Limb. gem. Nuth-en-Vaasraad, in 1840 met
212, in 1870 met 211 inw.
Hellegat, waterval in de Boer, aan de westzijde der stad Boermond,
nabij de plaats waar de rivier zieh in de Maas stört. ^
H e lle g a t, stroomarm in Zeel., tusschen de gem. Zaamslag in het
westen, en Boschkapelle, Stoppeldijk en Ossenisse in het oosten. Vroeger
veel grooter, is dit water door indijkingen, het laatst in 1845, binnen
engere grenzen gebracht.
H e lle g a tsp o ld e r , pold. van 76 bund. in de Z.-Holl. gemeenten
Warmond, Sassenheim en Lisse.
H e llem e e r , voorm. meer in Holland, dat, zieh later met het Haar-
lemmermeer vereenigd hebbende, in de bedijking van dien plas is op-
genomen.
H e llen d o o rn , gem. in Overijssel, tusschen Ambt-Ommen, den Ham,
Vriezenveen, Wierden, Bijssen, Holten en Baalte, met eene oppervlakte
van 13,196 bund. De grond verheft zieh in het westen tot hooge heuve-
len in den Helderschenberg, Haarlerberg en Holterberg, zoodat de straat-
weg van Nijverdal naar Baalte hier eene hoogte van 33.6 el boven A. P-
bereikt. Deze heuvelen, even als de meeste lagere gronden, bestaan
uit diluvisch zand. Verder bevat de gem. eenige kleigronden en
eenig hoog veen. Van het zuid-oosten naar het noord-westen wordt de
gem. door de Eegge doorsneden. In 1822 had deze gem. 2820, in 1840
3571, in 1874 5413 inw., in laatstgenoemd ja a r onderscheiden in 3724
34