handel, scheepvaart en markten. Voorts hebben zij scheepstimmerwerven,
molens, bierbrouwerijen, eene zoutziederij, zeepziederijen, azijnmakerijen,
stijfselfabrieken, een steen- en pannenbakkerij, een fabriek van droogbuizen,
eenekalkbrandcrij, leerlooierijen, touwslagerijen, wolkammerijen,blauwverwe-
rijen, eene katoendrukkerij, eene katoen- en wollenstoffanfabriek, smederijen,
meubel- en spiegelfabrieken, orgel- en pianofabrieken, cbicoreibranderijen,
likeurstokerijen, tabaks- en sigarenfabrieken, hagelgieterijen, een suiker-
raffinaderij, eene gasfabriek, vele goud- en zilversmederijen, eene machi-
nale vlasspinnerij, borstelmakerij enz.
Eene wandelplaats, met opgaand geboomte en laag hout, ligt ten zui-
den der stad, het zoogenoemde Sterrebosch.
G ron in g en -011-A ssen , dek. van het aartsbisdom Utrecht, bevattende
17 parochien en 2 rectoraten. De parochien zijn: Appingedam, Assen,
Bedum, Delfzijl, Groningen (st.-Martinns), de Hoorn, Kloosterburen,
Nieuwe-Pekela, Oude-Pekela, Sappemeer, Stadskanaal, Uithuizen, Veen-
dam, Veenhuizen, Winschoten, Zandberg, Zuidhorn. De rectoraten
zijn: ter Apelerkanaal (onder Zandberg) en O. L . Vrouw te Groningen
(onder st.-Martinus te Groningen).
G-roningerpunt, geh. in de Gron. gem. Haren, op de Drenthsche grens.
G roning e r -W ad, het deel der Wadden ten noorden van Hunsingo,
tusschen het Priesche en het Uithuizer-Wad.
G ron in g e r -Z e eg a t, ook de Schotbalg en het Friesche gat genoemd,
zeegat tusschen de eilanden Ameland en Schiermonnikoog, met twee mon-
den die de Engelschmansplaat omvatten.
Grons, huis onder het d. Burgwerd, in de Friesche gem. Wonseradeel.
G ron sv e ld , of G ron d sfe ld , voorm. graafsehap in de Landen van
Overmaze. Het was tot op het ja a r 1498 eene bijzondere rijkslieer-
lijkbeid, tusschen de graafschappen Daelhem en Valkenburg. Keizer
Maximiliaan verhief het in het genoemde jaa r tot een graafsehap. In
de middeleeuwen van grooter omvang, bevatte het op het einde der
18de eeuw alleen de dorpen Gronsveld en de buurt Hontum. Of-
schoon geheel door Bourgondische landen omringd, behoorde het graaf-
schap tot den Westphaalschen kreits. De grafelijke inkomsten beliepen
in den laatsten tijd 12,700 gulden. De eerste Heer van Gronsveld die
wij kennen, heette Willem. Ja n van Gronsveld, de zoon van Hendrik I, kreeg
van het huis van Valkenburg de heerlijkheid st.-Maartensvooren in
leen (1380). J a n II, de zoon van Jan I, breidde zijne domeinen uit door
Eysden en Keer in pand te nemen; doch zijn geluk verwekte zooveel
nijd, dat hij den 25 Augustus 1386 werd vermoord. Door het huwelijk
van Catharina van Gronsveld met Dirk van Bronkhorst kwam het Graaf-
schap aan een beroemd Geldersch geslacht, waaraan het tot 1721 bleef.
Een ander huwelijk bragt het aan he t huis van Arberg en Valengin, en
het huwelijk van Maria Josephine van A rberg en Valengin m et een kamer-
heer van den Beijerschen keurvorst, Maximiliaan Emanuel van Törring-
Jettenbach, aan eene Zuid-Duitsche familie. Het laatstgen. geslacht bleef
het graafsehap bezitten tot op de verovering door de Franschen, waarna
het bij het Departement-van-de-Neder-Maas werd ingelijfd. Sedert 1815
is het een deel van Limburg.
G r o n sv e ld , gem. in Limburg, tusschen st.-Pieter, Heer, Cadier-en-
Keer, Margraten, st.-Geertruid, Rijckholt en Eysden, 14434 bund, groot,
hebbende een veelal heuvelachtig terrein van Limburgsche klei. Alleen
längs de Maas vindt men rivierklei. De gem. had in 1822 1191, in 1840
1593, in 1874 1777 inw., in laatstgenoemd ja a r onderscheiden in 1770
E.-Kath. en 7 Herv. De gem. bevat de dorpen Gronsveld en Heugem, de
buurt Hontem en een deel van he t d. Ekkelrade. De landbouw is de
hoofdbron van welvaart voor deze streek. Vroeger h ad men er verscheidene
steengroeven, waarvan nog één, de Hel, somwijlen wordt bewerkt.
Het d. Gronsveld ligt aan den grooten weg van Maastricht naar Ver-
viers. Het had in 1840 607, in 1870 711 inw. Men vindt er, behalve eene
E.-Kath. kerk, een fraai landhuis, dat het vroegere grafelijke kasteel
heeft vervangen. Het zuidelijk deel van het d ., dat den zonderlingen
naam van Tartarije draagt, is, naar men meent, in de 17de eeuw door
Zigeuners aangelegd.
In 1643 werd het kasteel van Gronsveld ingenomen door een hoop
bandelooze Soldaten, die, oorspronkelijk door den Franschman Valmont
bijeengeroepen, zieh ten slotte Hessen noemden. Zij werden er door de
Luikenaren bestookt en bij de hardnekkige verdediging gedood of op-
gehangen.
G ro o t-A g e lo , buurt in de Overijsselsche gem. Denekamp, in 1870
met 373 inw. Groot- en Klein-Agelo hadden toen te zamen 564 inw.,
dat is 6 minder dan in 1840, toen men or 570 telde.
G ro o t-Am m e r s, gem. in Z.-Holl., tusschen Nieuwpoort, Langerak,
Goudriaan, Ottoland, Brandwijk, Streefkerk, Bergambacht en Schoonhoven.
Zij beslaat 1540 bund, en heeft een door rivierklei gevormden bodem,
die in het noorden door de Lek wordt bespoeld. In 1822 had deze gem.
650, in 1840 956, in 1874 1210 inw. Bij de volkstelling van Dec. 1869
vond men er 1140 Herv., 39 Chr.-Geref. en 7 Rem. De gem. vormt eene
heerl. en bestaat uit de polders : Gelkenes, Ammers-’s Graveland, Akker-
land, Peulwijk, Binnen-Nes en Buiten-Nes. Veefokkerij en zuivelbereiding
vormen het voornaamste bedrijf der inwoners, doch de landbouw bepaalt
zieh tot het aankweeken van aardappelen, beetwortelen ea hennip.
Het d. Groot-Ammers, of Gelkenes-Ammers, aan den zuider Lekdijk
gebouwd, bevatte in 1860 437, in 1870 468 inw. De Herv. kerk is een
ruim gebouw met fraaien toren.
G r o o t-A z ew ijn , d. met eene R.-Katb. kerk in de Geld. gem. Bergh.
Het had in 1840 421, in 1872 423 inw.
G r o o t-B a a r z a n d e , watering in de Zeeuwsche gem. Breskens-en-
Groede, uit de pold. Baarzande, Heerenpolder, Schallepolder, Steenen-
30