IJ p en b u u r ste rm e e r , in 1869 drooggem. plas in de Eriesche gem.
Wonseradeel.
IJ p e s lo o t, klein geh. in de N.-Holl. gem. Diemen. Men vindt te
dezer plaatse de IJperslotersluis, waardoor het water uit den plas het
Nieuwe-Diep in den mond ran het I J wordt gevoerd. In 1507 streden
de Amsterdammers hier tegen de Gelderschen.
IJ sh o v e l, of I J sh ö v e l, geh. in de Limb. gem. Ottersum, aan de
Kendel, die hier de grens tnsschen Nederland en Pruissen vormt. Over
de Kendel ligt eene brng van den IJzeren Spoorweg tusschen Boxtel
en Goch. In 1840 telde het 65, in 1870 eveneens 65 inw.
I J s s e l, IJ s e l, T s e l of G e ld e r sch e -IJ sse l, rivier, die bf oor-
spronkeiijk een Rijnarm nitmaakte, of het benedenpand was der rivier, die
thans den naam van Ouden-IJssel voert. Tegenwoordig vormt hij den
Rijnarm, die te Westervoort uit de hoofdrivier voorkomt en -längs Does-
borgh, Zutphen, Deventer en het Katerveer naar Kämpen voert, waar
hij zieh in verscheidene armen deelende, in de Zuiderzee uitloopt. De
IJsse l is ruim 20 uren lang en heeft eene afwisselende breedte van 95
tot 215 Ned. el.
IJ s se ld ijk , b. in de Utr. gem. IJsselstein, in 1840 met 230 inw.
IJ s se ld ijk sch e -W a a rd en , uiterw. in de Geld, gemeenten Westervoort
en Duiven, 98 bund. groot.
IJ s se lh am , b. in de Overijsselsche gem. Oldemarkt, in 1840 met 123,
in 1870 met 193 inw. Het was vroeger een dorp, doch in het laatst der
17de eenw verminderde het zeer. Vervolgens werd de kerk en in 1810
ook de toren gesloopt.
IJ s s e lh u n te r , b. in de Geld. gem. Gendringen, in 1840 met 223 inw.
IJ s se lm e e r , voorm. moer in de Z.-Holl. gem. Zevenhuizen, in 1633
drooggemaakt.
IJ s s e lm o n d e , eil. in Z.-Holl., door den Riederwaard en Zwijndrecht-
schen-Waard gevormd, en door de Maas, Merwede en Oude-Maas omspoeld.
IJ s s e lm o n d e , kerk. ring in de klasse Rotterdam der Herv. Kerk,
bevattende de 7 gem.: IJsselmonde, Barendrecht, Charlois, Hoogvliet,
Pemis, Poortugaal, Rhoon-en-Pendrecht.
IJ s s e lm o n d e , gem. in Z.-Holland, die door de gemeenten Rotterdam,
Krälingen, Capelle-aan-den-IJssel, Ridderkerk, Barendrecht en Charlois
wordt ingesloten. De noorder grenslijn gaat door de Nieuwe-Maas. Het
land zelf bestaat uit klei. Alles te zamen is de gem., die in Oost- en
West-IJsselmonde wordt afgedeeld, thans 1372 b. groot, doch zij was vd<5r
de Wet van 15 Ju li 1869, die aan Rotterdam Fijenoord toevoegde, veel
grooter, t. w. 1595 bunders. In 1822 had zij 1393, in 1840 2310, in 1874
2439 inw. Bij de telling voor 1870, toen men er 2744 inw. vond, onderscheidde
men 2620 Ned.-Herv., 3 W.-Herv., 1 Presb., 18 Ev.-Luth., 11 Chr.-
Geref., 6 Rem., 70 R.-Kath., 13 Ned.-Isr. en 2 ongen. De inw . bestaan meest
van landbouw, veeteelt, visscherij, het scheepstimmeren en daarmede ver-
wante bedrijven. Behalve het d. IJsselmonde, bevat de gem. de buurten
Oostdijk, Langendijk en Hordijk, benevens de geh. de Kreek, de P u n t,
Lombardije en Varkensoordkade.
Het d. IJsselmonde heeft eene fraaie Herv. kerk en een aanzienlijk
kasteel. In de woelingen van 1787 en 1788 hebben hier velerlei onaan-
gename gebeurtenissen plaats gehad. Het d. telde in 1870 1030 inw.
IJ s s e lm u id e n , gem. in Overijssel, tusschen Kämpen, Grafhorst,
Zwollerkerspel en Wilsum, hebbende 2142 bund. oppervlakte. In het westen
bestaat de grond meest uit klei, met uitzondering van de plaats waar
het d. is aangelegd, waar men diluvisch zand vindt. ln het oosten, een
deel van den polder Mastenbroek, bestaat het land uit laag veen. In 1822
had deze gem. 1000, in 1840 1132, in 1874 1791 inw., in laatstgenoemd
jaa r onderscheiden in 1276 Herv., 30 Chr.-Geref., 2 Ev.-Luth., 1 Herst -
Luth., 481 R.-Kath. en 1 Oud-R. Landbouw, veeteelt, zuivelbereiding,
warmoezerij en mattenmakerij zijn de hoofdbezigheden der inw. Behalve
het d. IJsselmuiden, bevat de gem. de buurten het Zandberg, Oosterholt
Bisschopswetering en Oude-Wetering, benevens geh. de Plas.
Het d. IJsselmuiden, in 1840 met 520, in 1870 met 731 inw., ligt
zeer aangenaam een kwartier uurs ten oosten van Kämpen. Het heeft
thans 2 kerken, eene Herv. en eene R.-Kath. In eene oorkonde van 1133
wordt IJsselmuiden reeds vermeld.
IJ sse lo o rd , geh. in de Geld. gem. Westervoort, ter plaatse waar
vroeger eene schans werd gevonden, die vooral door krijgsgebeur-
tenissen van 1585, 1629 en 1672 is bekend geworden.
IJ sse lo o rd sch e -p o ld e r , of A b tsw a a rd , pold. in de Geld. gem.
Westervoort, groot ruim 43 bund.
IJ s s e ls te in , heerlijkheid of baronie tusschen Holland en Utrecht,
omvattende de districten IJsselstein, Benschop en Noord-Polsbroek.
De heerl. IJsselstein vinden wij den 9 Ju n i 1267 in bezit van Arnold
of Arend van*Amstel, een jongeren broeder van Gijsbrecht IV van
Amstel. Toen werd de heerl. veelal onder de namen van Achtersloot en
Eiteren vermeld. Doch reeds in eene oorkonde van 1279 werd van de
heerl. IJsselstein gewaagd. Toch schijnt de naam IJsselstein niet nieuw
geweest te zijn, want Gijsbrecht, de zoon van Arnold en bestuurder des
Lands gedurende zijus vaders gevangenschap, zegt in het charter van 127 9, dat
zijne „voervaders heren tot Yselsteyne gheweest had(ien.” Omstreeks 1377
kwam IJsselstein aan het huis van Egmond en in 1551 aan dat van Oranje,
door het huwelijk van Prins Willem I met Anna van Egmond. Prins
Willem liet de h e e rl, sedert baronie genoemd, zijn opvolgers na, maar
ofschoon in 1285 een leengoed van Holland geworden, bleef IJsselstein gedurende
den Spaanschen oorlog op zieh zelve, zonder in de provinciale lasten
van Holland te deelen of onder het Hof van dit gewest betrokken te
39