Zaadwaard, uiterw. van 59 bund. in de Z.-Holl. gem. Vianen.
Z a a gm o len s (de), geh., deels nit eenige houtzaagmolens bestaande,
in de' Zeeuwsehe gem. Middelburg.
Z a a lh eu v e l, geh. in de N.-Brab. gem. Velp.
Zaamslag, voorm. eil. in het noorden van Viaanderen (tbans Zeeuwsch-
Vlaanderen), met de d. Zaamslag, Aandijk en Othene. Het is, n a in den
Spaanschen oorlog door verwoestingen en overstroomingen veel geleden
te hebben, met het vasteland door verschillende indijkingen vereenigd.
Z a amsla g , gem. in Zeeuwsch-Viaanderen in het noorden bespoeld
door de Hont of Wester-Schelde en in het noordoosten door het overgebleven
deel van het Hellegat, dat echter door indijking waarschijnlijk spoedig
zal verdwijnen. Naar de landzijde is de gem. bepaald door Nenzen, Axel
en Boschkapelle. De gem. beslaat 4357 bund. (1870), alles uitmuntend
vruchtbaar kleiland. Zij had in 1822 1702, in 1840 2284, in 1876 2790
inw., in laatstgen. ja a r onderscheiden in 2375 Herv., 231 Chr.-Geref., 2
Luth., 113 ß.-Kath. en 69 ongenoemden.
De landbouw met de daaraan verknochte werkzaamheden geeft den
meesten ingezetenen een bestaan. De gem. bevat het d. Zaamslag, bene-
vens de geh. Othene of Noten, ßeuzenhoek, Zaamslagsche-Veer, de
Poonhaven, de Kwakkel en een gedeelte van het Spui. Zaamslag was reeds
ten jare 980 als eene heerl. bekend.
Zaamslag is eene der voorn. dorpen van Zeeland. Het telde in 1870
909 inw. binnen de kom. ~Men heeft er kerken der Herv. en Chr.-Geref.
Dit Zaamslag is geenszins Zaamslag der lOde eeuw, ofschoon beiden
welligt te zelfder plaats worden gevonden, maar het oude Zaamslag is in
1586, ten gevolge van het doorsteken der dijken, door het water vermeid.
Bij de herdijking in 1649 en 1650 stond van het vroeger zoo aanzienlijke
d. weinig meer dan een toren op den Torenberg. Deze toren was een gevaarte
van zoo aanmerkelijke hoogte, dat men die te Vlissingen kon opmerken.
Deze toren is op het einde der 17de eeuw afgebroken. Ter plaatse nu
nog de Groote- en Kleine-Tempel genoemd, stond oudtijds een kasteel, dat
eerst den Tempelliers en vervolgens den st.-Jansridders toebehoorde. Dit
kasteel werd in 1586 door Prins Maurits op de Spanjaarden veroverd.
Z a am sla gp o ld e r , pold. van ruim 1769 bund. in de Zeeuwsehe gem.
Zaamslag.
Z a am sla g sch e -V e e r , of h e t Ve e r , b. in de Zeeuwsehe gem.
Zaamslag, in 1840 met 134 inw. Het voormalige overzetveer is met het
bedijken van den Catherinapolder in den winter van 1845 op 1846 te
niet gegaan.
Zaan (de), riv. in N-Holl., die bij het d. Knollendam wordt gevormd
uit de wateren van Spijkerboor en de Markersloot. Zij loopt in zuidelijke
richting längs Wormerveer, Zaandijk en de Koog naar Zaandam, waar zij
zieh weleer in het I J stortte, welke golf nu echter door het Noordzeekanaal
is vervangen. De Zaan is bochtig van loop, meer dan 12,000 meter lang en
van verschillende breedte. Zij is voor tamelijk groote schepen bevaarbaar.
Zaandam, prov. kiesdistr. in N.-Holl., bevattende de 8 g em .: Zaandam,
Zaandijk, Koog-aan-de-Zaan, Wormerveer, Oostzaan, Krommenie,
Westzaan, Assendelft.
Zaandam, derde kanton van h e t arr. Haarlem, bevattende de 6 gem.:
Koog-aan-de-Zaan, Oostzaan, Westzaan, Wormerveer, Zaandam, Zaandijk.
Zaandam, kerk. ring der klasse Haarlem van de Herv. Kerk. Zij bevat
de 12 gem.: Assendelft, Jisp, Knollendam-en-Marken-Binnen, Koog-aan-de-
Zaan, Krommenie, Oostzaan, Oost-Zaandam, Westzaan, West-Zaandam,
Wormer, Wormerveer, Zaandijk.
Zaandam, gem. in N.-Holl., wier grenzen en grootte eerlang, ten
gevolge van het indijken van het I J , aanmerkelijk zullen veränderen.
Tot heden (Jan. 1877) paalt zij in het westen aan Westzaan, in het
noorden aan Koog-aan-de-Zaan, Wormer en Wijde-Wormer, in het oosten
aan Oostzaan en het Barndegattermeer onder Amsterdam. Het voorm.
eil. de Horn, ten zuiden van het Noordzeekanaal, behoort mede nog aan
Zaandam.
In 1870 berekende men de grootte van Zaandam op 1972 bund.
De grond bestaat uit laag veen, en voor zoo ver deze niet met gebou-
wen is bezet of tot tuinen, wegen en open erven is aangelegd, in kampen
weiland tusschen breede sloten.
In 1795 had Zaandam 10,117, in 1811 9350, in 1822 9015, in 1870
10,733, in 1840 11,139, in 1850 11,263, in 1860 11,774, in 1876 12,392 inw.
Bij de telling voor 1870 was deze bev. onderscheiden in : 7340 Ned.-
Herv., 3 W.-Herv., 1751 Doopsgez., 631 Ev.-Luth., 5 Herst.-Luth., 6
Bem., 1555 B.-Kath., 37 Oud-B., 117 Ned.-Isr. en 251 ongenoemden.
De gem. Zaandam bevat de stad Zaandam, het d. het Kalf, benevens
een aantal verstrooide huizen.
De stad Zaandam breidt zieh uit op beide oevers van de Zaan en längs
den Hoogendijk, die vddr het leggen van den dam tusschen Schellingwoude
en den Paardenhoek de hooge vloeden van het I J moest keeren. De Dam, waar
in drie sluizen de gemeenschap tusschen de Binnen- en de Buiten-Zaan
onderhouden, maakt het middelpunt der stad uit en is op beide zijden met
woningen bezet. Deze Dam lig t niet onmiddellijk aan den mond der
Zaan, maar 2000 el meer ten noorden. Naar de buitenzijde is een
breed havenrak, waarop het Stadhuis, de Beurs, velen der voornaamste