van den vrede tusschen Karel van Oostenrijk en Karel van Gelder, den
10 December 1536; de verrassing der stad door Sander Turk en zijne
Staatschen op den 27 April 1568; de gevangenneming van den Spaan-
sehen overste Braccamonte door de ingezetenen in 1577 j de inneming
door Parma, den 7 Ju n i 1586; de verovering der stad door Prins Mau-
n ts den 19 September 1602; de vergeefsche aanslag der Spanjaarden
in Augustus 1605 ; de overgave der stad aan de Pranschen in 16.72- de
inneming der stad door Prins Willem I II, den 26 October 1674- de
d® 1'ranschei1 in !794; het aftrekkon der Pranschen den
14 Mei 1814.
Grave is met zijne vestingwerken 64 bund, groot en heeft 12 straten,
waarvan 4 op een groot plein, de Markt, uitloopen. Onder de openbare
gebouwen zijn merkwaardig: het stadhuis, de hoofdwacht en de Ham-
peort. De st.-Elizabethskerk, van 1290 tot 1308 gebouwd en van 15.06
tot 1516 met het koor vergroot, prijkt met eene graftombe van Her-
og Arnoud van Gelderland. Behalve dit bedehuis, heeft Grave eene
Herv. kerk en eene synagoge. Ook is er eene latijnsche school. Het
onde kasteel, zoo bemcht door de gevangenneming van Hertog Arnoud
is na de verovering der stad door Prins Willem I I I in 1674 afgebroken.
S -G r a v e l a n d , gem. in N.-Holl., tusschen Hilversum, Kortenhoef,
Ankeveen en Weesperkarspel. Zij is ruim 484 bund, groot, alles diluvisch
zand, dat tot 1625 woest lag, maar door den ondernemingsgeest van Mr.
J a n Ingel en zijne medestanders van 1625 tot 1634 werd ontgonnen.
öedert werd h e t een der schoonste dorpen van Noord-Holland. Terwijl
angs de vaart, die op de westzijde der gemeente werd gedolven, zieh
vooral bleekers, neringdoenden en daglooners vestigden, werden op de
oostzijde van den breeden, fraai beplanten weg längs deze vaart verschil-
lende buitenplaatsen. aangelegd, waarvan velen menige vorstelijke lust-
plaats m schoonheid overtreffen. Onder die buitens verdienen vooral
Irompenburg, eens door den Admiraal Cornelis Tromp bewoond, het trot-
sc e Gooilust, het uitgestrekte Schapenburg, het voortreffelijke Spanders-
7 ““ .6n liefelijke Hilverbeek de aandacht. In 1811 had deze gem.
1822 1042> in 1840 1207, in 1873 1230 inw. Bij de volkstelling
van 1870 onderscheidde men er 931 Ned.-Herv., 1 Waalsch-Herv., 37
Chr.-Geref., 18 Luth., 213fB.-Kath., 1 Oud-R. en 32 Isr.
, H.et, d’ ’s‘Gravelatid heeft eene lengte van nagenoeg f uur. De door
heerlijk geboomte belommerde Hervormde kerk is in 1658 op een gedeelte
van het landgoed Hilverbeek aangelegd. De Chr.-Geref. hebben er mede
eene kerkelijke vergaderplaats.
S-Graveland, pold. van 31 bund, in de gem. Schiedam.
, ’s-Gravelandsche-Vaart, vaart in N.-Holl., van het zuideinde van
s-iiraveland naar de Uitermeersche-SIuis.
’s-Gravelandsehe-Vaart, wijk der N.-Holl. gem. Weesperkarspel.
s-Gravelandsche-Weg, geh. in de N.-Holl. gem. Weesp.
’s-Graven-Ambacht, b. in de Z.-Holl. gem. Pernis. Zij maakt met
aren omtrek, de pold. de Kieshéid en Boudewijns-Haveland, eene heerl.
van 259 bund, uit, die lang eene eigene gem. vormde, in 1822 05 inw.
en in 1830 176 inw. telde. L ater met Pernis vereenigd, vond men er in
1840 172 inw.
’s-Gravenbroek, geh. in de Z.-Holl. gem. Beeuwijk.
’S Gravendeel, tweede kanton van het a rr. Dordrecht, bevattende
de 6 gem. : ’s Gravendeel, Maasdam, Mijnsheerenland, Puttershoek, Strijen,
Westmaas.
’s Gravendeel, gem. in Z.-Holl. tusschen Strijen, Maasdam, P u tte rshoek,
Groote-Lindt en Dubbeldam, het oostelijk uiteinde van den Hoek-
schen-Waard beslaande. Zij heeft hare tegenwoordige uitgestrektheid
eerst ontvangen door de wet van 27 Dec. 1856, die de gem. de Mijl in
tweeen splitste en de westhelft (de kadastr. sectie B) aan ’s Gravendeel
toevoegde. Daarmede is ’s Gravendeel thans 2110 bund, groot. De gem.
had in 1860 2924, in 1873 3477 inw. By de volkstelling van 1870
onderscheidde men 3235 Ned.-Herv., 155 Chr.-Geref., 2 Ev.-Luth., 12
B.-Kath. en 19 Israélieten. De inw. bestaan van vlasserij, landbouw,
winkelnering, het scheepstimmeren, scheepvaart, enz.
Het d. ’s Gravendeel in 1860 met 2204, in 1870 met 2413 inw., is
zeer net en fraai. Het heeft eene Herv. kerk en een pontveer op Wiel-
drecht. In 1421 en 1610 werd ’s Gravendeel door hoog water geteisterd
en verloor den 25 Ju li 1826 door een hevigen brand 72 huizen en 13
schuren.
Graven-weg, of Gravene-weg, zandplaat in Priesland, die van
bet d. Sandfirde door de Brekken tot in het Sneekermeer voortloopt.
Van deze plaat komt het Priesche spreekwoord Dy Grewa wey Hint
uwr flues in kley, d. i. de Graveneweg loopt over vloed en klei. Zij
vormt een lagen weg van hard zand.
’S Gravenhage, Bijks-kiesdistrict tot het afvaardigen van Leden voor
de Staten-Generaal. Het bevat volgens de wet van 6 Mei 1869 de 3
gem. : ’s Gravenhage, Loosduinen en Bijswijk. Het had in 1869 95,299
inw. en 2032 kiesgerechtigden.
S Gravenhage, prov. kiesdistrict, bevattende alleen de gem. ’s Gravenhage.
’S Gravenhage, eerste arr. der prov. Z.-Holl., bestaande uit de 4
kantons: ’s Gravenhage, Delft, Voorburg en Naaldwijk en omvattende
het zuidwestelijk deel van Bijnland en het grootste deel van Delfland.
Dit arr. heeft zijne tegenwoordige uitgestrektheid eerst sedert 1838.
Het in 1811 gevormde arr. ’s Gravenhage van het Departement der Mon-
den-van-de-Maas, en sedert 1814 van Z.-Holland, had eene geheel
andere gedaante, zoodat het zieh niet naar de Schie en Maas, maar
daarentegen längs den Bijn en tot de grens van het arr. Amsterdam
28*