1229 liet bemuren. Hij schonk haar in 1231 eenige voorrechten, sedert
welken tijd zij onder de steden gerekend werd. De koophandel begon
zieh uit te breiden, en eerlang stevenden de Harderwijkers zelfs tot de
Oostzee. Zij kregen voorrechten voor hun handel in Holstein, Holland,
Hamburg, Friesland, Engeland, Denemarken, Zweden en andere oorden.
Doch reeds lang heeft Harderwijk geen scheepvaart meer op verwijderde
gewesten. Thans maken landbouw, visscherij, w inkelnering en eenige kleine
inrichtingen van volksvlijt de bestaanmiddelen der ingezetenen nit, wier
aantal in 1840 43S2, in 1872 5041 beliep.
T ot de historische herinneringen behooren : het innemen van de stad door
de Heeckeren’s, in 1372; het verdrag van vrede van 28 Mei 1438; de
brand van 31 Ju li 1503; de onlusten van 1518, waarvan de tijdelijke op-
• heffing der stedelijke rechten een gevolg w a s ; de verovering der stad
door de Bourgondiers, in 1528; de verovering door de Staatschen, in
1572; het siechten van twee blokhuizen, in 1578; de oprichting der kwar-
tierschool in 1600, die in 1647 door de Geldersche Staten tot eene pro-
vinciale akademie werd verheven; de vruchtelooze opeisching door den
graaf van den Bergh in 1629; de bezetting gedurende zeventien maanden
door de Münsterschen en Eranschen, in 1672 en 1673; het oproer van
1704; de vloed van 14 November 1775, en die van 3 op 4 Februari 1825.
Harderwijk heeft 2 pleinen en verscheidene fraaie woonhuizen, vooral in het
middeldeel der stad. Het Raadhuis heeft een nieuwen, doch geenszins
schoonen gevel en eene antieke vergaderzaal. Voorts zijn erk erk en v o o r
de Hervormden, de Chr.-Geref., de R.-Kath., benevens eene Synagoge. De
Herv. kerk is een groot gebouw, dat na den brand van 1415 nieuw is
opgetrokken, doch haar hooge toren is den 28 Januari 1797 omver gestört.
Andere belangrijke gebouwen zijn die van het Nassausch-Veluwsch
gymnasium, en eene kazerne voor het koloniaal werfdepöt (vroeger het
Muntgebouw). Onder de liefdadige gestichten munt het burgerweeshnis uit.
H a rd ew e e r , geh. in de Gron. gem. Ezinge.
H a rd ew e rd , een der in 1421 verdronken Z.-Holl. dorpen.
H a rd in x v e ld , gem. in Z.-Holl., tusschen Gorinchem, Scbelluinen,
Giessen-Nieuwkerk, Giessendam en Sliedrecht (Z.-Holl.) en Werkendam
en de Werken c. a. (N.-Brab.). Zij beslaat 1341 bund., heeft een bodem
van rivierklei en wordt door de Merwede bespoeld. In 1822 had zij
2209, in 1840 3298, in 1874 3961 inw. Bij de volkstelling van Dec.
1869 vond.men er 3525 Ned.-Herv., 6 W.-Hcrv., 207 Chr.-Geref., 6 Doops-
gez., 5 Ev.-Luth., 1 Herst -Luth., 4 Rem., 23 R.-Kath. en 4 Isr. De
gem. heeft tot hoofdplaats eene uitgestrekte buurt längs den Merwedijk
met twee Herv. kerken en is in Boven-Hardinxveld en Beneden- of
Neder-Hardinxveld onderscheiden. E r is ook eene Chr.-Geref. kerk.
Hare, fraai geh. in de Overijsselsche gem. Oldemarkt, in vroegeren
tijd eene bijzondere heerlijkheid.
Haren, gem. in Gron., die door de gemeenten Groningen, Noorddijk
en Hoogezand (Gron.) en door Zuidlaren, Vries en Eelde (Drenthe) wordt
ingesloten. Het midden der gem., die 6241 bund. groot is, bestaat uit
een deel van den hoogen, zandigen Hondsrug, waaraan zieh ter wederzijden
kleilanden en verderop veengronden uitstrekken. Op den Hondsrug zijn
verscheidene buitenverblijven aangelegd, en prijkt veel geboomte. Landbouw,
veefokkerij, veenderij, warmoezerij, arbeid op eenige molens, enz.
zijn de hoofdbronnen van bestaan voor de ingezetenen, wier aantal in
1822 1905, in 1840 2647, in 1874 3444 beliep, in ’t laatste jaa r be-
staande u it: 3041 Ned.-Herv., 331 Chr.-Geref., 15 Doopsgez., 4 Ev.-Luth.,
40 R.-Kath., 10 Isr. en 3 ongen.
De gem. bevat de beide d. Haren en Noordlaren, de b. Hoornsche-
Dijk, Onnen, Helpen, Glimmen, Euvelgunne, Hemmen, Essen, Harender-
molen, Middelhorst, benevens de geh. Dilgt en Groningerpunt.
Het d. Haren ligt zeer fraai aan den straatweg van Groningen naar
Assen. Het heeft eene Herv. kerk, met een toren in Erieschen stijl, benevens
eene Chr.-Geref. kerk. Tn 1869 had het 457 inw. in de dorpskom.
Een der groote landgoederen is de boerderij, die aan de Kon. Land-
bouwschool te Groningen heeft behoord.
Ha r en, d. met eene R.-Kath. kerk en een nonnenklooster in de N.-
Brab. gem. Megen. Het had in 1840 485 inw.
H a r en d e rm o len , b. in de Gron. gem. Haren, in 1840 met 94, in
Dec. 1869 met 184 inw.
Harfsen, b. in de Geld. gem. Gorssel, in 1840 met 734, in 1872 met
966 inw. Vroeger had Harfsen een kapel, waarin eenmaal ’s jaars werd
gepredikt.
Harger , of H a rg en , b. in de N.-Holl, gem. Schoorl, in een giftbrief
van 1005 onder den naam Haregon vermeld. Met Camp had het in 1840
184,. in Dec. 1869 192 inw.
Ha rg e rpo ld e r , pold. van 146 b. in de gem. Schoorl.
Ha rgp o ld e r , pold. van 135 bund. in de Z.-Holl. gem. Kethel c. a.
H a rich, hooggelegen d., met eene Herv. kerk, in de Eriescbe gem.
Gaasterland. Het telde in 1811 244, in 1840 319, in 1874 430 inw.
H a r ik e , of H e r ik e , b. in de Overijsselsche gem. Markelo, in 1840
met 489, in Dec. 1869 met 593 inw.
H a r ik e rb e rg , heuvel in de Overijsselsche gem. Markelo.
H a r in g c a r sp e l, of H a r en k a r sp e l, gem. in N.-Holl., tusschen
Schagen, Barsingerhorn, Oude-Niedorp, Heer-Hugowaard, Oudkarspe!, War-
menhuizen en st.-Maarten. De 2406 bund., die deze gem. groot is, bestaan
voor het grootste deel uit klei, voorts uit alluviaal zand en veen. In
1822 had deze gem. 942, in 1840 1124, in 1874 1955 inw. Bij de telling
van 1 Dec. 1869 vond men er 888 Ned.-Herv., 35 Chr.-Geref., 8 Doopsgez.,
2 Ev.-Luth., 929 R.-Kath. en 1 ongen. Zij bestaan van veefokkerij,
zuivelbereiding en landbouw. De gem. bevat de d. Haringcarspel, Dirks