W o lfsw a a rd , heerl. in Geld, aan den Rijn, bij Wageningen, waarmede
Dirk Doys van Avezaath in 1384 door Bisschop Ploris van Wevelinkhoven
werd beleend. De heerl. strekt zieh op beide zijden van den Riin
uit. Zij telde in 1840 12 inw.
W o lfsw a a rd , of T r o o stp o ld e r , uiterw. in de Geld. gem. Wage-
ningen, een ged. van den polder Klaverwaard-en-Wolfswaard.
W o lfsw in k e l, geh. aan den Dommel in N.-Brab., deels in de gem.
Son c. a., deels in de gem. st.-Oedenrode. Het deel in Son c. a. had
in 1840 49 inw.
W o lle fo p p e -p o ld e r , voorm. pold. in Z.-Holl., 485 bund. groot,
die na zijne nitvening opgenomen is in de droogmakerij van den Prins-
Alexanderspolder. j
W o llin g h u iz en , geh. in de Gron. gem. Vlagtwedde, in 1840 met
81 inw,
W o lp h a a r tsd o rp , voorm. d. in de Zeeuwsche gem. Borssele, door
overstrooming te gronde gegaan.
W o lp h e r en , voorm. heerl. aan den mond der Dinge, in 1230 door
J a n X I van Arkel van Graaf Otto van Bentheim aangekocht en aan het
Dand-van-Arkel gehecht. T er plaatse van het kasteel en dorpje Wolpheren
is later de stad Gorinchem ontstaan.
W o lp h e r en , polderl. in de Z.-Holl. gem. Gorinchem, 149 b. groot.
W o ls la g e , of T e r -W o ld s la g en , geh. in de Gron. gem. Vlagtwedde
in 1840 met 10 inw.
W o lsum , d. in de Friesche gem. Wymbritseradeel. Het is eene
kleine plaats, die in 1840 niet meer dan 92 inw. binnen de kom telde.
Met de geh. Laard, Jouswerd, Remswerd, Vijfhuis, Ytsum en Wol- '
sumer-Ketting beliep de hev. in 1811 138, in 1840 236, in 1876 327
zielen. E r is eene Herv. kerk, wier zware, stompe toren in 1819 werd
afgebroken.
W o lsum e r -K e ttin g , of K e ttin g , geh. onder het Friesche d. Wol-
snm, in 1840 met 24 inw.
W o lsw in k e ls c h e -H o e v e n , of h e t B o sch , geh. in de N.-Brab.
gem. Bladel, in 1840 met 29 inw.
W oltersum, d. met eene Herv. kerk in de Gron. gem. ten Boer, in
eene läge streek, die nog in de vorige eeuw zoo zeer door h e t water
werd gekweld, dat in het najaar en hij aanhoudende regens de gemeen-
schap met naburige en verwijderde plaatsen niet dan met schnitjes kon
plaats hebben. ln 1840 had Woltersum 329, in 1870 397 inw. binnen
de kom. Met Luddeweer en Blokum telde men er in 1811 462 in
1870 654 inw. Woltersum wordt reeds in 1262 vermeld als „Waltersum”.
W o lv e g a , kerk. ring der klasse Heerenvéen van de Herv. Kerk. Men
vindt daarin de 14 gem.: Appelscha, Boyl, Donkerbroek-en-Haule, ter
Idzard-en-Oldeholtwolde, Makkinga-Elsloo-en-Dangendijke, Noordwolde,
Olde-en-Nije-Berkoop, Olde-en-Nije-Holtpade, Oldelamer-en-Oldetrijne,
Oosterwolde-en-Vochtelo, Peperga-en-Blesdijke, Scherpenzeel-Spanga-Mun-
nekeburen-en-Nijetrijne, Vinkega-en-Steggerden, Wolvega.
W o lv e g a , groot en schoon d. in de Friesche gem. West-Stellingwerf,
aan den grooten weg van Heerenveen naar Zwolle, met een station van
den staats-spoorweg. Het ligt op een hellenden grond, te midden van
bosch, akker en weide, zoodat het tot de aangenaamste plaatsen van
Friesland behoort. Ook is Wolvega de hoofdplaats der gem. Men telde
er in 1811 826, in 1840 1202, in 1876 1862 inw. Tot de bezienswaar-
dige gebouwen hehooren het gemeentehuis, de kerken der Herv., der Chr.-
Geref. en der R.-Kath., het landhuis Lindenoord, weleer bewoond door den
staatsman en dichter Onno Zwier van H a ren , benevens een tweede
sierlijk landhnis en vele andere aanzienlijke woningen. Wolvega wordt het
eerst vermeld in 1399. Het station Wolvega werd den 15 Jan u a ri 1868
voor het verkeer geopend.
W o lv ep o ld e r , of W u lv ep ö ld e r , pold. in de Z.-Holl. gem. Heke-
lingen.
W om m e ls, d. in de Friesche gem. Hennaarderadeel, waaraan het ten
hoofdplaats strekt. Het ligt aan de trekvaart van Boisward naar Leeu-
warden. Men telde er in 1811 438, in 1840 705, in 1876 1017, die van
de geh. Westerlittens, Fynsj Sippens, Teilens, Geins en Swijns medege-
rekend. De Herv. kerk prijkt met een stompen toren. Vroeger had
men er ook de adel. staten Baarda, Hottinga, Jongama, Reen, Stapert
en Walperd, thans allen boerderijen. Het aanzienlijke landhuis der familie
Eysinga is voor eenige jaren gesloopt. In 1492 werd Wommels door
een zwaren brand geteisterd.
W on n eb u r en , geh. onder het d. Ferwoude in de Friesche gem.
Wonseradeel, in 1840 met 19 inw.
W o n s , d. met een Herv. kerk in de Friesche gem. Wonserádeel. Het be-
vatte in 1811 197, in 1840 290, in 1876 397 inw., die van de geh. Gooijum
of Gojum, Hajem of Haijum, Domwier, Hiddem en de Weeren medege-
rekend. De. Wonser weerstal, eene ronde open piek, herinnert nog aan
den tijd, dat hier onder den blooten hemel recht werd gesproken. Het
d. wordt in oorkonden het eerst in 1374 als Woldens vermeld.
W o n se r a d e e l, gem. in Friesl., in het westen door de Zuiderzee
bespoeld en naar overige zijden bepaald door de gem. Barradeei, Frane-
keradeel, Hennaarderadeel, Boisward, Wymbritseradeel- en Workum.
De gem. beslaat 15,634 bund., deels zware, deels zavelige klei, deels
water. Men vindt er namelijk het Makknmer- en het Parregaster-meer,
tot wier droogmaking in 1876 toebereidselen zijn gemaakt. Verder behoort
tot deze gem. de noorderhelft van het Workumermeer.