het vertaten, tot omstreeks een negental jaren later met de slooping werd
aangevangen. Onder het Fransch hestunr werden de hosgchen verkocht,
waarop dit schoone landgoed in kleinere perceelen werd gesmaldeeld, waar-
van een nog den naam van Oranjewoud, een ander dat van Oranjtstein
draagt. Deze sehoone landgoederen worden door sierlijk gebouwde land-
huizen zeer verfraaid. De buurtschap Oranjewoud telde in 1840 259, in
1870 220 inw.
Oranjezaal, of HuiS-ten-Bosch, kon. paleis aan het noordeinde
van het Haagsche-Bosch, in de Z.-Holl. gem. Wassenaar. Het is door
Prinses Amalia van Solms voor haar gade Prins P rederik Hendrik gesticht en
door een prächtigen tnin omringd. De grootste sieraad van dit paleis is
de groote achtkante zaal, waarin de wanden allegorische voorstellingen
bevätten uit het leven van den Prins, door Jordaans, van Tnlden, Zout-
man, de Bray, de Grebber, Honthorst en andere meesters geschilderd. Dit
paleis is de geboorteplaats van Koning Willem I.
Orden, b. in de Geld. gem. Apeldoorn. Het telde met Brink in 1840
531, in 1872 1239 inw.
Orisant, of Worigezand, voorm. Zeeuwsch eil. tusschen de Ooster-
Schelde en de Waal of Paal. Pilips van Bourgondie kocht het den 25
Angnstns 1423, doch het bezweek voor den aandrang der golven in
1530. Het westelijk ged. is bij eene bedijking in 1665 aan Noord-Beveland
gehecht, doch dit ged. is in de laatste helft der 18de eeuw op nieuw door
de golven overstelpt.
Orm (de), beek in de Limb. gem. Stein en Urmond. Zij valt in de Maas.
Ortele, of Ortei, b. in de Overijsselsche gem. Diepenveen, in 1840
met 139 inw.
Orten, of O r th e n , d. in de N.-Brab. gem. ’s-Hertogenbosch, reeds in
de 9de eeuw onder den naam van Ortenen en Hartina vermeld. Het
was oudtijds zeer aanzienlijk, en zelfs nog in 1853 droeg een der
kerkelijke dekenaten in N.-Brab. den naam van -Orthen. In 1840 telde
het echter niet meer dan 310 inw. De tegenw. R.-Kath. kerk is een een-
voudig gebouw. Doch voor den brand van 1601 stond er een veel schoo-
ner en grootscher bedehnis. In 1196 werd hier een verhond tusschen
Brabant en Gelderland gesloten, in 1524 verbrandden de Gelderschen het
d., dat bij de belegering van den Bosch in 1601 en 1673 veel leed
moest verdnren. In 1766 werd hier een Germaansch kerkhof ontdekt.
Orvelte, b. in de Drenthsche gem. Westerbork, in 1811 met 109, in
1840 met 140, in 1870 met 182 inw. Het nabnrige Orvelterveen is, vol-
gens de overlevering, in de middeleenwen ontruimd door de bevolking
uit vrees voor de roovers Ellert en Brammert.
Osch, of Oss, tweede kant. van het Brab. arr. ’s-Hertogenbosch, be-
vattende de 11 gem.: Alem c. a., Berchem, Geffen, Heesch, Lith, Lith-
oijen, Megen c. a,, Nistelrode, Nuland, Osch, Oijen c. a.
Osch, of O s s, dek. van het bisd. ’s-Hertogenbosch, bev. de 15 par.
Alem, Berchem, Getfen, Heesch, Kessel, Lith, Lithoijen, Maren, Nistelrode,
Nuland, Oijen, Osch, Rosmalen, Teeffelen, Vorstenbosch.
Osch, of Oss, gem. in N.-Brab., tusschen Megen, Berchem, Nistelrode,
Heesch, Geffen en Lithoijen, zijnde 2905 hund. groot. De grond
bestaa't voor het grootste deel uit diluvisch zand, behalve in het noorden,
waar klei ligt. In 1822 had Osch 3299, in 1840 4000, in 1875 4517 inw.
Bij de telling voor 1870 vond men e r: 4099 R.-Kath., 94 Herv., 1 Luth.
en 174 Isr. Zij vinden meest hun bestaan in den landbouw en de vee-
teelt. Ook hebben zij eene nieuwe, groote kunstboterfabriek, eenige looie-
rijen, en nog eenige kleine inrichtingen van volksvlijt. Van de vroegere
wolspinnerijen, laken- en linnen-fabrieken bestaat echter geen spoor meer.
De gern» bevat het steedje of vlek Osch, de b. Schayk, Molenstraat,
Vlied, Boschstraat, Amsteleind, Veerhoek, Kruisstraat, Vlashoek, Ussen,
Achter-Schayk, Ruwaard, Heihoek en Kortvoort, benevens de gehuchten
Korenstraat, Horzak en Heesche-Weg.
Het steedje of vlek Osch is zeer oud. Als Osne werd het in 712 aan
den geloofsprediker Willebrord geschonken. Het werd vervolgens tot een
vrijheid verheven, en den 9 September 1387 vergunde Hertogin Johanna
dat het versterkt zou worden. Van deze vergunning is gebruik gemaakt,
zoodat Osch tot in de vorige eeuw met wallen en poorten was voorzien.
Een ged. der Bossche poort is eerst in 1838 afgebroken. In 1870 telde
Osch 412 huizen en 1700 inw. E r is een schoon plein, waarop gedurende
de marktdagen groote drukte van koopers en verkoopers heerscht.
Het schoonste gebouw van Osch is de st.-Lambertskerk, die met een
hoogen toren prijkt. De Herv. kerk werd in 1817 gebouwd, en is, even als de
Synagoge, een aanzienlijk gebouw. Ook het Raadhuis verdient opmerking.
Historische herinneringen zijn: de verwoesting door de Gelderschen,
in 1418, 1497, 1512, 1528 en 1543; de verwoesting door de Staatschen,
in 1573; het straffen der verraders, die Geertruidenberg aan de Spanjaarden
hadden overgeleverd, door Staatsche benden, in 1589; de plundering door
muitende Spanjaarden, in 1592; de bijeenkomsten van Staatsche, Keizer-
lijke, Engelsche en Sardinische gezanten, in Ju li 1748; de brand van
1751; de watervloed van 1809.
Osch, pold. van 964 bund. in de N.-Brab. gem. Osch.
Osdorp, d. met een R.-Kath. kerk in de N.-Holl. gem. Sloten. Het
telde in 1870 54 inw. binnen de kom en 653 daarbuiten. Het is wel
klein, maar ligt bevallig in het geboomte.
Osdorper-Binnenpolder, pold. van 483 bund. in de N.-Holl. gem.Sloten.
Osdorper-Buitenpolder, pold. van 420 bund. in de N.-Holl. gem.
Sloten.
Oshaar, b. in de Drenthsche gem. de Wijk, in 1811 met 56, in 1840
met 135, in 1870 met 146 inw.
Osingahuizen, geh, onder het d. Heeg in de Priesche gem. Wym-
britseradeel.