matige gedaante, zoodat z\j door niet minder dan 10 andere gem. wordt
bepaald, t. w. door Bemelen, Oud-Valkenburg, Strueht, Schin-op-Geulle,
Klimmen, Voerendaal, Wittern, Gulpen, Margraten en Keer-en-Cadier.
Zij wordt in baar middendeel van het znidoosten naar het noordwesten door
de Geul doorsneden, wier oevers door beekklei zijn gevormd. Al het
overige van den berg- en heuvelaehtigen grond — in het geheel 1911 bund. —
bestaat, wat de oppervlakte betreft, uit mergel of Limb. klei. Yroeger
was deze gem. eene bijzondere heerl., die tot het Dnitsche-Kijk behoorde.
Heer Willem van Wilre, die in den 12de eeuw leefde, schonk in 1155
zeven bunders aan de abdij Kloosterrade. Als rijksheerl. moest Wijlre bij
de Duitsche keizers worden verheven, hetgeen tot de bezetting dezer gewesten
door de Franschen in 1794 stand hield. In 1822 bevatte de gem. 1362, in
1840 1656, in 1876 1540 inw, Zij behoorOn tot de R.-Kath. Kerk en bestaan
meest allen van den landbouw. De gem. bevat de d. Wijlre en Schulder, de
b. Etenaken, Schoonbron, Elkenraad en Stockem, benevens de geh. Rans-
daal, Bertzenhoven, Fromberg, Berg (of Bergenhoven), Keutenberg, Haas-
stad, Iseren of IJzeren, Wolfhuis, Gasthuis, Kandel en Opscheumer.
Het d. Wijlre wordt reeds in een giftbrief van Aartsbisschop Hanno
van Keulen, van den jare 1075, vermeld. Het telde in 1840 420, in
1870 412 inw. De voornaamste gebouwen zijn de R.-Kath. kerk, het
kasteel, het Station van den spoorweg tusschen Maastricht en Aken
(Aachen) en de brug over de Geul.
Wijmers (de), pold. van 19 bund. in de N.-Holl. gem. Medemblik,
zijnde het in 1631 drooggemaakte Wijmermeer.
Wijnantsrade, of Wijnandsrade, gem. in Limburg, tusschen
Nuth c . a., Hoensbroek, Klimmen en Hulsberg, 782 bund. groot, met
eene heuvelachtige oppervlakte, door Limb, klei gevormd. Tn 1822 had
deze gem. 438, in 1840 482, in 1876 562 inw., allen R.-Kath. Op
geringe uitzondering na, vinden allen hun bestaan in den landbouw. De
gem. is eene heerl., die oudtijds een deel van het graafschap Yalkenburg
uitmaakte. In het midden der 15de eeuw was Wijnand Mascherel heer
van Wijnandsrade. Later kwam de heerl. aan de familie van Bongart. De
gem. bevat het d. Wijnantsrade, de b. Swier, benevens de geh. Vink,
Aalbeek, Brommelen en Laar.
Het d. Wijnantsrade ligt in eene schoone, vruchtbare vallei. Het telde
in 1870 158 inw. Het tegenw. kasteel van Wijnantsrade is in 1554
gesticht, doch van 1770—1780 fraai vernieuwd. Niet minder merkwaar-
dig is de st.-Stevenskerk, waarin ten jare 1631 een standbeeid is ge-
plaatst van Willem Baron van Bongart, Generaal der kurassiers in
Oostenrijkschen dienst.
Wijnbergen, d. met eene R.-Kath. kerk, in de Geld. gem. Bergh,
nabij den Ouden-IJssel. Het ligt wijd uiteen en telde in 1840 395, in
1872 389 inw.
Wjjndeham, voorm. d. ten noordoosten van Winschoten. Het was
in 1464 nog in wezen, doch is sinds door den Dollard overstelpt.
Wynemeer, voorm. d. aan de oostzijde van de Ee, ten noordoosten
van Winschoten, in 1277 door den Dollard verzwolgen.
Wijngaarden, gem. in Z.-Holl., tusschen de gem. Sliedrecht, Papen-
drecht, Oud-Alblas, Bleskensgraaf, Brandwijk en Molenaarsgraaf, 631
bund. groot en door laag veen gevormd. In 1822 had zij 231, in 1840
252, in 1876 407 inw. Bij de telling voor 1870 onderscheidde men er:
346 Herv. en 1 Chr.-Geref. Zij bestaan meest van de veeteelt en zuivel-
bereiding. De gem. bevat het d. Wijngaarden en het geh. Ruigbroek.
Wijngaarden is eene heerl., die oudtijds aan het geslacht van Brederode
toebehoorde.
Het d. Wijngaarden telde in 1870 binnen de kom 69 inw. E r is een
Herv. kerk.
Wijngaarden, pold. van 474 bund. in de Z.-Holl. gem. Wijngaarden.
Wijnhorst, alleenstaand huis in de Drenthsche gem. Coevorden.
Wijnvoorden, b. in de Ov. gem. Wijhe, in 1840 met 120, in 1870
met 382 inw.
Wijst, b. in de N.-Brab. gem. Heeseh, in 1840 met 150 inw.
Wijster, of Wijsthoorn, b. in de Drenthsche gem. Beilen, in 1811
met 239, in 1840 met 300, in 1870 met 412 inw. E r is een halt van den
spoorweg Meppel—Assen.
Wijtgaard, d. met eene R.-Kath. kerk in de Friesche gem. Leeuwarder-
adeel, in 1840 met 329 inw. Het ligt aan den grooten weg van Leeu-
warden naar Heerenveen en nabij een Station van den Staats-spoorweg.
In administratieven zin is dit d. eene buurt van Wirdum.
W j j t h , pold. van 146 bund. in N.-Brab., aan de Maas, deels in de
gem. Grave, deels in Velp.
Wijthmen, of Wjjthem, b. in de Ov. gem. Zwollerkerspel, reeds
in 1356 vermeld. Zij had in 1840 240, in 1870 302 inw.
Wijtvliet, voorm. stroom bij Wolfaartsdijk in Noord-Beveland, tusschen
1208 en 1247 afgedamd. E r zijn nog overblijfselen van in eenige
kreeken, o. a. bij Wissekerke.
Wijtwert, voorm. klooster bij het Gron. d. Usquert, waarschijnlijk
in de 13de eeuw gesticht. Het stond in betrekking tot de Ridders van
Maltha. Ter plaatse vindt men thans twee schoone boerderijen.
Wijzend (de), b. in N.-Holl. in 1840 met 112, in 1870 met 292
inw. Het behoort deels tot de gem. Nibbixwoud, deels onder Midwoud,
deels onder Sijbekarspel.
Wijzend (de), geh. in de N.-Holl. gem. Hoog-Carspel, in 1840 met
50, in 1870 met 101 inw,