Ach.th.oveD, oost. deel der Utr. gem. Linschoten, doch vddr 11 Juni
1857 eene eigene gem. Deze had 368 hund. oppervl. en telde zoowel in
1840 als 1850 105 inw.
A c h th u i z e n , kerkbuurt in de Z. Holl. gem. Ooltgensplaat, op de
grens yan den Bommel. De kerk is die der R. Kath. gem. Ooltgensplaat;
Hare stichting dagteekent van 1848.
A ch tk a r sp e len , gem. in Friesland, vroeger de zesde grietenij van
Oostergoo en omringd door de gem. Kollumerland-en-Rieuw-Kruisland,
Dantumadeel, Tietjerksteradeel, Smallingerland, Orootegast en Grijpskerk,
de beide laatsten in de prov. Groningen. Zij is groot 10,320 bund. en
heeft in ’t noorden en midden een zandigen, en in het zuiden een veen-
achtigen bodem.
De gem., oorspronkelijk uit 8 kerspelen gevormd, is afgedeeld in 11
dorpen, t. w. Augustinusga, Buitenpost, Drogeham, Gerkesklooster, Har-
kema-Opeinde, Kooten, Lutjepost, Rottevalle, Surhuisterveen, Surbuizum
en Twijzel. In geographischen zin is Harkema-Opeinde echter slechts eene
buurt, en Lutjepost een gebucht, daar beide plaatsen geene kerken hebben.
De bevolking telde in 1744 4344 zielen, in 1811 4715, in 1822 5408,
in 1840 7568 en in 1870 9339, voör laatstgenoemd ja a r onderscheiden in
8624 Rederduitsch-Hervormden, 2 E t. L uth., 498 Doopsgez., 390 Christ.
Geref. en 25 Roomsch-Kath.
Landbouw, veeteelt en veenderij zijn de hoofdbronnen van bestaan. De
bouwlanden zijn groot 2148, de weilanden 2805, en de hooilanden 3226
bund. De wateren bedekken 963 bund., en de woeste gronden (heiden) 733.
Tarwe wordt weinig verbouwd, doch hayer, rogge, gerst, aardappelen en
boekweit in groote hoeveelheid. Overigens komen in aanmerking ylas en
lijnzaad. Ook wint men er peulyruchten, koolzaad, chicorei, enz., doch
op slechts' weinige akkers. In 1869 waren er 895 paarden, 6276 runderen;
2680 schapen, 490 varkens en 1350 bijenkorven. E r zijn weinige, en niet
dan kleine fabrieken en werkplaatsen, zoo als oliemolens, verwerijen, sme-
derijen, enz. De spoorweg van Leeuwarden naar Groningen heeft in die
gem. het Station Buitenpost. De scheepvaart wordt bevorderd door het
Caspar-Roblesdiep, de Dokkumer-Groninger-trekvaart en eenige daaruit
afgeleide binnenvaarten. Op de Groninger grens vloeit de eens veel belang-
rijker Lauwers.
Achtkarspelen, inzonderheid door Ludgerus voor het Christendom gewonnen,
behoorde voör de Hervorming tot het kerkelijk regtsgebied van
Münster.
Thans zijn er 9 gem. der Hervormden: Augustinusga, Buitenpost-en-
Lutkepost, Drogeham, Gerkesklooster, Kooten, Rottevalle, Surhuisterveen,
Surhuizum en Twijzel. — De Chr. Ger. hebben 2 gem.: te Drogeham
en Surhuisterveen, en de Doopsg. eveneens 2 gem.: te Rottevalle en
Surhuisterveen.
De hoofdplaats der gem. is Buitenpost. In den Franschen tijd was Acht-
kärspelen in 3 gem. gesmaldeeld: Augustinusga, Buitenpost en Surhuizum.
A chtma a l, d. in de R. Brab. gem. Zundert, 1 u. ten Z.W. van Groot-
Zundert. Het had in 1840 16 h. en 100 inw., wier aantal sedert aanzienlijk
is toegenomen. E r is eene R. Kath. kerk, aan st. Cornelius gewijd.
A ch ttien h o v en , gem. in de prov. Utrecht, bepaald door de gem.
Hilversum (R. Holl.), Maartensdijk, Utrecht, Zuylen en Westbroek, 1083
bund. groot. De grond b e s ta a t'in het zuiden (aan de Vecht) uit klei, in
het midden uit veen en in het noorden uit laag zand. De bevolking,
in 1822 297 inw., was in 1840 tot 371 en in 1870 tot 487 ver-
meerderd. Zij splitste zieh in het laatstgen. jaa r in 362 Red. Herv., 1
Anglik., 1 Evang. Luth., 3 Chr. Geref., 105 R. Kath., 14 Oud-Room-
schen en 1 ongenoemde. Yeeteelt, zuivelbereiding, veenderij en landbouw
maken er de middelen van bestaan uit. De gem. deelt zieh in de buurt
Achttienhoven, in 1840 met 38, het geh. Kooidijk met 3, het geh. Ga-
geldijk met 5, en Vechtdijk met 12 huizen.
Het geh. Achttienhoven ligt ter wederzijde van een belommerden weg,
die de d. Maartensdijk en Westbroek verbindt, 12 u. ten R. van Utrecht.
In oude oorkonden wordt het Everckesdorp genoemd.
A ch ttien h o v en , thans oost. deel der Z. Holl. gem. Rieuwkoop, doch
tot- 1855 een zelfst. gem., ter grootte van 426 bund., in 1822 met
124 en in 1850 met 119 inw. Het geh. Achttienhoven ligt in het midden
dezer streek.
A ck e r sd ijk -en -V r ouw en r eg t, vroeger zelfst. gem. in Z. Holland,
doch bij de wet van 11 Ju li 1855 met Vrijenban vereenigd. Zij was 345
bund. groot, had in 1822 116 en in 1850 132 inw.
A ck e rS d ijk sch e -P o ld e r , pold. in de Z. Holl. gem. Vrijenban.
A cq u o y , of Ackooi, d. in 1140 door J a n van Arkel gestiebt, en vroeger
eene eigene baronie uitmakende. In April 1820 werd Acquoy van
Holland gescheiden en aan Gelderland toegevoegd, en wel tot het schout-
ambt (thans gem.) Beest, waarbij het sedert gebleven is. Het ligt aan de
Linge, tegenover het steedje Asperen, en heeft een vernieuwde Herv.
kerk. ln 1840 waren er 352 en in 1860 424 inw.; t. w. (in laatstgen.
jaar) 188 in de kom en 236 daarbuiten.
Adama, voorm. kasteel, thans nonnenkl. bij het R. Brab. d. Etten.
A d e g e e st, aanzienlijke hofstede in de Z. Holl. gem. Voorschoten.
A dm ira a l-d e -R u y te r , in den Franschen tijd st. Hilaire, fort } u.
O. van Vlissingen.
A dm ir a a l-D irk s z , fort u u. Z. van den Helder, ter plaatse waar de
R. Holl, staatsspoorweg de Heldersche vestingwerken binnendringt.
Admiraal-Tromp, kustbatterij, 7 min. ten oost. van Vlissingen. .
A dm ira a l Z outman, van 1810—1813 la Coste, fort i u. ten O. van
Vlissingen.
St. A d o lfs la n d , naam waaronder een deel der Z. Holl. gem. Ooltgensplaat
dikwijls voorkomt.