lands che Republiek, behalve den Doelen nog slechts weinige huizen. In
1729 had de stad reeds nagenoeg dezelfde gedaante als toen zij in 1815
de zetel werd der hooge regerings-collegien van het Koninkrijk. Sedert
vormde de Koninginnegracht en de Prederikstraat de eerste nitbreidingen.
Onder Koning Willem I I werd het Willemspark aan de stad toegevoegd,
even als de Stationsweg. Doch vooral sedert Koning Willem I I I den
troon beklom, heeft ’s Gravenhage reeksen van nieuwe buurten v e r t a gen,
t. w. de Willemstraat, Parkstraat, Alexanderstraat, Mauritskade,
Kauaalstraat, Javastraat, Oranjestraat, Sumatrastraat, Balistraat, Laan-
van-Copes-van-Cattenburch, in het noord-westen ; de Trompstraat, de
Ruyterstraat, Bazarstraat, de Riemerstraat, Westerbaanstraat, Anna-Pau-
lownastraat, in het westen; de Huygensstraat, het Oranjeplein, deKoning-
straat, van der Dnynstraat, van Hogendorpstraat, van Limburg-Stirum-
straat, Kemperstraat, Slicherstraat, Pagelstraat, Jacob-Catsstraat, in
het znid-oosten ; eindelijk belangrijke aanbonwingen längs den Bezuiden-
houtschen weg, de singels enz.
’s Gravenhage bezit zeer schoone pleinen, waarvan het Buitenhof, het
Binnenhof, de Plaats, het Lange-Voorhout, het Korte-Voorhout, de Vijver-
berg, het Tonrnooiveld, de Kneuterdijk, het Plein en de Dagelijksche Groen-
markt tevens aan de merkwaardige gebenrtenissen en personen onzer ge-
schiedenis herinneren. De Vijverberg bezoomt den oostkant van den Vijver,
eene bevallige waterkom, nevens'het onde Hofgebouw aangelegd. Tot de
schoonste straten behooren, behalve de Alexanderstraat, de Javastraat en
andere reeds vroeger genoemd, het Noordeinde, de (gedempte) Heeren-
gracht en Lange-Hontstraat ; — tot de grachten de Prinsengracht, Prin-
sessegracht en Mauritskade. De voomaamste winkelstraten zijn de Hoog-
stra a t, Veenestraat, Vlamingstraat, Spuistraat, Wagenstraat, Lange-
Pooten, Korte-Pooten enz.
Onder de openbare gedenkteekenen is het ruiterstandbeeld van Prins
Willem. I door den Graaf van Nieuwerkerke, in het Noordeinde, een der
schoonsten. Een ander standbeeid ter eere van Prins Willem I, door
Louis Royer, versiert het Ple in ; een standbeeid te r eere van Koning
Willem II, door Georges, het Buitenhof; een zuil, ter eere van Hertog
Bernhard van Saksen-Weimar, het Korte-Voorhout; een gedenkteeken
aan de omwenteling van 1813, door van der Waaijen Pietersen en Koel-
man, het Willemspark.
Behalve in zijne schoone pleinen en paden, bezit ’s Gravenhage bekoor-
lijke wandelwegen in de dreven van het Haagsche Bosch, längs de oevers
van het Scheveningsche-Kanaal en in de Scheveninger-Bosscben.
’s Gravenhage, de residentie des Konings, is tevens de zetel der hooge
regeringscollegien van Staat, van het hoog gerechtshof en van talrijke in-
stellingen van handel, bedrijf, wetenschap en kunst.
Men vindt er he t volgende aantal kerken : Ned.-Herv. 5, Waalsch-Herv.
1, Luth. 1, Rem. 1, Engelsch-Episc. 1, Duitsch-Evang. 1, Chr.-Geref. 2,
Apostolische 1, R.-Kath. 6 en Oud-Roomsch 1. E r zijn voorts eene Griek-
sche kapel en 2 Synagogen.
Het middelpunt van ’s Gravenhage is het Hofgebouw, het oude paleis,
door den Roomsch-Koning Willem van Holland in 1249 aangevangen. Een
ruim plein, het Binnenhof omgevende, bestaat dit Paleis uit verschillende
afdeelingen, waarvan, vooral vroeger, de Ridderzaal, 38 meter lang, 19 meter
breed en 21 meter hoog, als een meesterstuk van bouwkunde is geprezen.
Westwaarts van daar is de vergaderplaats van de Eerste Kamer der
Staten-Generaal en do kapel van Maria ten Hove, zuid-oostwaarts de
vergaderzaal van de Tweede Kamer.
Het Paleis des Konings beslaat de plaats van de oude ridderhofstede
Brandwijk en eenige omliggende gronden. Het werd in 1595 door de
Staten van Holland aangekocht en sedert het Oude-Hof genoemd. Prin s
Willem I I I heeft het laten herbouwen, en Koning Willem I het aan-
merkelijk uitbreiden. Achter dit paleis ligt een door Prins Erederik Hendrik
aangelegde tuin, den Prinsessentuin genoemd, met eene oppervlakte
van ruim Si bunder. — Het Paleis van den Prins van Oranje werd
omstreeks 1720 door den Graaf Unico Willem van Wassenaar Twickelo
gesticht. Het Paleis van Prins Prederik der Nederlanden werd van
1825 to t 1828 opgetrokken. Het Paleis van Prin s Hendrik is het omstreeks
1743 gestichte logement der afgevaardigden der stad Rotterdam,
het Paleis van Prins Alexander was in de 17de eeuw het huis van den
Raadpensionaris Johan de Witt. Andere paleizen zijn van de Groothertogin
van Saksen-Weimar-Eisenach, van den Baron van Brienen (in 1857
gesticht), enz.
Onder de menigvuldige gebouwen ten dienste van het G ouvernement zijn
vooral bezienswaardig: het Departement van het Ministerie van Marine,
bevattende o. a. eenige zalen waar belangrijke modellen worden bewaard,
benevens vele voorwerpen, die Jakob van Heemskerk op Nova-Zembla
achterliet; he t Departement van Pinantiën, eens de woning van Johan
van Oldenbarneveld ; het Rijksarchief, ten tijde der Republiek, als logement
voor de afgevaardigden der stad Amsterdam gesticht; het Hôtel van
den raad voor de spoorwegen en den algemeenen dienst van den water-
staat, weleer de woning van den staatsman Constantijn Huygens ; het
Hooggerechtshof.
De Koninklijke Bibliotheek en het daaraan verbonden kabinet van
munten en gesneden steenen zijn gevestigd in een schoon gebouw> opge-
richt van 1734 tot 1738 ter plaatse van het Huis van Borssele; het
strekte na de omwenteling van November 1813 eenigen tijd aan
Koning Willem I en zijn gezin tot verblijf. Het Koninklijk Kabinet
van Schilderijen en Zeldzaamheden is geplaatst in het schoone P rin s-
Maurits-huis, eene stichting van den beroemden Gouverneur van
Brazilië, Johan Maurits van Nassau-Siegen. De rijkdom dezer verzame-
lingen maakt beide gebouwen tot brandpunten van kunst en wetenschap
in Midden-Europa.
Het Provinciaal Gouvernementsgebouw was oorspronkelijk eene stichting
van het uit Portugal overgekomen Israelitisch geslacht Suasso.
Yerdere merkwaardige gebouwen van ’s Gravenhage zijn: hetStadhuis,
tusschen 1560 en 1565 gesticht ; de Gevangenpoort, voorheen de Voor-
poort van den Hove, eene merkwaardige plek' om hare geschiedkundige