Aa ontstaat uit de vereeniging van de Euiten-Aa en Mussel-Aa en
wordt door de Pekel-Aa verstärkt. De Lauwers, op de westelijke grenzen,
en de Tjarijt, in het noord-oosten der provincie, zijn van weinig
aanbelang.
De Pivel is voor het grootsto deel in een kanaal, het Damsterdiep,
herschapen. Ook het Hoornsche-Diep is voor een groot deel in het
Noord-Willemskanaal opgenomen. Nevens deze vaarten komen vooral in
aanmerking: het Hoendiep, het Boterdiep, het Schuitendiep, — waarvan
de gekanaliseerde Hunse sleehts een klein deel uitmaakt — het Stads-
kanaal, het Termuoterdiep, het Buiskooldiep, enz. Den nog belangryker
vaart, het Groot-Scheepvaartkanaal, tusschen Groningen en Delfzijl, tot
welks aanleg reeds in September 1856 werd bestoten, is in 1864 afge-
bakend en sedert 1870 in aanleg.
Behalve de reeds genoemde Zuidlaardermeer, Leekstermeer en Schildmeer,
heeft Groningen nog het Poxholstermeer en het Meedhuizermeer.
Eenige andere meren zijn door aftapping in vrüchtbaar land herschapen.
Yroeger behoorden tot Groningen drie eilanden: Rottumeroog, Bosch
of Koornzaad en Heffezand, die door de Wadden van de vaste kust waren
gescheiden. Alleen Bottumeroog is nog bewoond, ofschoon sleehts door
een enkel gezin. Bosch is niets meer dan eene zandplaat. Heffezand is
geheel ondergevloeid.
De spoorwegen behooren allen tot het Noordernet der Staatsspoorwegen.
De lijn van de Eriesche grens bij Visvliet tot Groningen werd den 1 Ju n i
1866, de lijn van Groningen naar Winschoten den 1 Mei 1868, de lijn
van Winschoten naar de Nieuwe-Schans den 1 November 1868, de lijn
van de Drenthsche grens bij de P u n t tot Groningen den 1 Mei 1870 voor
het verkeer geopend. Deze vier lijnen zijn te zamen 83 kilometers lang.
Groningen had in 1822 146,990 inwoners. Bij de volkstelling van 16
Nov. 1829 was dit getal gestegen tot 157,504, bij die van 31 Dec. 1859
tot 205,005, bij die van 1 December 1869 tot 222,016. Den 1 Januari
1874 rekende men 232,739 inwoners, en wel 114,836 van het mannelijke en
117,903 van het vrouwelijke geslacht. Zij splitsten zieh in ’t laatstver-
melde ja a r in 181,204 Ned.-Herv., 142 Waalsch-Herv., 2 Engelsch-Herv.,
22,269 Christ.Geref.,- 5457 Doopsgez., 2146 Ev.-Luth., 10 Herst.-Luth„
8 Remonstranten, 2 Anglik., 16,446 R.-Kath., 3 Oud-Roomschen, 4868
Israelieten en 182 ongenoemden.
E r zijn in Groningen: 154 gemeenten der Ned.-Herv., 1 der Waalsch-
Herv., 57 der Chr.-Geref, 16 der Doopsgez,, 6 der Luth., 16 der R.-
Kath. (14 parochien en 2 rectoraten) en 13 der Israelieten.
De landbouw staat in Groningen op een hoogen trap en is de voor-
naamste bron van welvaart. Verder bloeien er veeteelt, zuivelbereiding,
koophandel, scheepvaart, scheepsbouw, veenderij en visscherij. Het fa-
briekwezen heeft steen- en pannenbakkerijen, koren-, olie-, houtzaag-,
pol-, tras-, cement-, mout-, mostaard- en boekweitmolens, grutterijen, brou-
werijen, likeurstokerijen en moutwijnbranderijen, aardappelstroopbranderijen,
zeepziederijen, azijnmakerijen, kalkbranderijen, leerlooierijen, touwslagerijen,
wolkammerijen, verwerijen, smederijen, meubelfabrieken, ijzersmederijen,
stoomwerktuigenfabrieken, goud- en zilversmederijen, sigarenfabrieken,
eenige weverijen, enz. .
Groningen is met betrekking tot het lager schoolwezen verdeeld in
7 districten. Tot het e e r s t e behooren de scholen: in de gem. Groningen
en in Haren (te Haren, Noordlaren, Helpen, Onnen en Glimmen). - Tot
het tw e e d e de scholen : in Aduard (te Aduard, den Ham en den Horn),
in Ezinge (te Ezinge, Peerwerd en Garnwerd), in Grijpskerk (te Gnjps-
kerk, Niezijl, Pieterzijl en Visvliet), in Grootegast (te Grootegast, Lutkegast,
Stroobos, Opcnde, Doezum en Sebaldeburen), in Hoogkerk (te Hoog-
kerk, Leegkerk en Dorkwerd), in Leek (te Leek, Tolbert, Zevenhuizen,
Lettelbert, Enumatil en Oostwold), in Marum (te Marum, Niebert, Noord-
wijk, Wilp en Nuls), in Oldehove (te Oldehove, Niehove, Saaksum en
Kommerzijl), in Oldekerk (te Oldekerk en N iekerk), in Zuidhorn (te Zuidhorn,
Noordhorn en E numatil). - Tot het de r de de scholen: in Adorp (te Adorp,
Wetsinghe-Sauwerd en Sauwerd), in Baflo (te Baflo, Andel, Saaxumhuizen
en Tinallinge), in Bedum (te Bedum, Noordwoldo, Onderdendam en Zuid-
wolde), in Eenrum (te Eenrum, Pieterburen en Westernieland), in
Kantens (te Kantens, Eppenhuizen, Rottum, Stitswerd en Zandeweer), in
Kloosterburen (te Kloosterburen en Homhuizen), in Leens (te L eens, Men-
singaweer, Schouwerzijl, Warfhuizen, Wehe en Zuurdijk), in Middelstum,
(te Middelstum, Huizinghe en Westerwijtwerd), in Ulrum (te Ulrum, Hou-
werzijl, Vierhuizen en Zoutkamp), in ü sq u e rt (te Usquert), in Warffum
(te Warffum en Breede), in Winsum (te Winsum en Obergum). — Tot het
v i e rd e de scholen: in Appingedam (te Appingedam, Tjamsweer,Solwerd
en Opwierde), in Bierum (te Bierum, Godlinze, Holwierde, Krewerd, L osdorp
en Spijk), in Delfzijl (te Delfzijl, Parmsum, Weiwerd, Heveskes,
Oterdum, Meedhuizen en Uitwierde), in Loppersum (te Loppersum, W irdum
en Garrelsweer), in Stedum (te Stedum, Westeremden en Garshuizen),
in Uithuizen (te üithuizen), in Uithuistermeden (te Uithuistermeden wes-
telijk gedeelte, Oude-Dijk, Roode-School, Oude-Schip, Oosternieland en
Oldenzijl), in ’t Zandt (te Zandt, Zeerijp, Eenrum, Leermens, Oosterwijt-
werd en Zijldijk). —• Tot het v i j f d e de scholen: inHoogezand(te Hooge-
zand, Poxhol, Kalkwijk, Kiel-Windeweer, Kropswolde, Westerbroek en
Stootshorn), in Noorddijk (te Noorddijk, Engelbert, Euvelgunne en Mid-
delbert), in Sappemeer (te Sappemeer en Kleinemeer), in Slochteren (te
Slochteren, Harkstede, Helium, Kolham, Scharmer, Schildwolde, Sidde-
buren, Veendijk en Over-’t Schild), in ten Boer (te st.-Annen, ten Boer,
Garmerwolde, Lellens, ten Post, Thesinge en Woltersum), in Zuidbroek
(te Zuidbroek en Uiterburen). — Tot het nest le de scholen: in Beerta (te
Beerla, Nieuw-Beerta, Beerta-Westeinde en Kroonpolder), in Bellingwolde
(te Bellingwolde-Oosteinde, Bellingwolde-Westeinde, Vriescheloo en
Oude-Schans), in Finsterwolde (te Finsterwolde, Aekamp en Ganzendijk),
in Meeden (te Meeden), in Midwolde (te Midwolde, Oostwolderpolder en
Meerland), in Muntendam (te Muntendam en Trips-Compagnie), in Nieuwe-
Schans (te Nieuwe-Schans), in Nieuwolde (te Nieuwolda en Nieuwolda-
Oosteinde), in Scheemda (te Scheemda, Nieuw-Scheemda, Eexta, Wester-
lee, Heiligerlee, ’t Waar), in Termunten (te Termunten, Termunterzijl,