Onder de verdere merkwaardige gebouwen en instellingen die de be-
sehouwing overwaardig zijn, bekleedt ’s Rijks Werf een eerste plaats. Met
’s Lands Magazijn, het Maritieme dok, eeno kazeme, tal van werkplaatsen,
brnggen, kaaien en poorten, yormt deze werf als hetware een stad op zieh zelve.
Bijnaeven uitgestrekt is het naburige E ntrepötdok.— Y erder de Benrs, van
1842 tot 1845 gebouwd; — het Oost-Indische-Huis; — het gebouw van
het Collegie Zeemanshoop; — het Zeemanshuis; — het Postkantoor, naar
de plannen van Corn. Outshoorn opgetrokken; — het Paleis van Ju stitie; —
de Cellulaire gevangenis door Is. Warnsinck ontworpen; — de Mnnt- of
Reguliers-, de Montelbaans- en de Schreijerstorens ; — de sierlijke Willems-
poort; — de Muiderpoort; — de st. Antonieswaag en de toren Swicht
Utrecht, deelen der oude vestingwerken; — de Schouwburg; — Eelix
Meritis; — het Odeon; — de Kazeme Oranje Nassau, 274 el lang; —
het Amstel-Hotel, dat van 1866 dagteekent.
Amsterdam is zeer rijk in liefdadige gestichten, waar eenige duizenden
zieke en andere behoeftige personen verzorgd worden. Het Werkhuis, waarvan
het hoofdgebouw alleen een bunder grond beslaat, geeft elk behoeftig
Amsterdammer, die geene toevlucht heeft, woning, voedsel on al het noodige
en munt nit door een schier voorbeeldelooze orde. Het ßinnen-Gasthuis
vormt genoegzaam een geheele wijk. Het Burger-Weeshnis bevat op een der
ruime binnenplaatsen een gcdenkleeken voor van Speyk, een vroeger
kweekeling. Van ruimen omvang zijn mede de wees-, oude-mannen- en
vronwenhuizen der Hervormden, Eutherschen en IIersteld-.Luthersehen,
benevens het R.-K. Maagdenhuis, het st.-Jacobsgesticht, het nieuwe
sierlijke Israelietische Jongens-Weeshuis, het Wcduwenhof, het Gesticht voor
volwassen blinden en nog vele anderen.
Gedenkteekenen op pleinen en markten bezit Amsterdam in zijn Monument
voor den Yolksgeest van 1830 en 1831 op den Dam, opgericht in
1856; het Standbeeid voor Rembrandt van Rhijn, opgericht in 1852;
en het Standbeeid voor Jo o st van den Vondel, opgericht in 1867.
De voomaamste inrichtingen van onderwijs zijn de Doorluchtige school
of het Atheneum, in 1632 gesticht; — het Gymnasium, dat in 1847 de
vroegere Latijnsche School heeft vervangen; — de Kweekschool voor de
Remonstranten, die van 1634, de Kweekschool der Doopsgezinden, die van
1745, het Seminarie der Evangelisch-Lutherschen, dat van 1815, het
Seminarie der Nederlandsche Israelieten, dat van 1741, en het Seminarie
der Portugeesche Israelieten, dat van 1637 dagteekent. In 1690 werd het
Theatrum Anatomicum gesticht, in 1871 het Anatomisch Physiologisch
Kabinet geopend. De Clinische school dagteekent van 1828, de Militaire
geneeskundige school werd in 1869 van Utrecht naar hier verplaatst. In
1784 werd de Kweekschool voor de Zeevaart, in 1808 het Instituut voor
Blinden, en in 1870 de Rijks Akademie van Beeidende Künsten opgericht.
De hoogere burgerschool met Sjarigen cursus is geplaatst in het
stamhuis van ’t beroemd geslacht, Huydecoper, de Handelschool in het
stamhuis der de Geer’s, het Huis met de Hoofden genoemd. De Maat-
schappij voor den Werkenden Stand heeft twee uitmuntende ambachtscho-
len, de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen een voortreffelijke industneschool
voor de vrouwelijke jeugd opgericht. De stichting eener hoogere
burgerschool voor meisjes wordt voorbereid.
Onder de genootschappen voor wetenschappen, seboone letteren en fraaie
kunsten, die te Amsterdam gevestigd zijn, staan in den eersten rang: de
Koninklijke Akademie van Wetenschappen, die in 1851 het vroegere
Instituut vervangen heeft; de Maatschappij Felix Meritis, opgerigt in
1776 ; het wiskundig genootschap een onvermoeide arieid lcomt alles te loven,
opgericht in 1779; de beide departementen der Maatschappij Tot Nut vam
’t Algemeen, opgericht in 1785 eh 1790; het Genootschap Noctrina et Ami-
citiae, opgericht in 1800; een afdeeling der Mollandsche Maatschappij van
fraaie Kunsten en Wetenschappen, opgericht in 1806; het collegie Zeemans-
hoop, opgericht in 1832; het Genootschap Arti et Amicitiae, opgericht in
1839; de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst, opgericht in 1842;
de afdeeling Amsterdam van het Nederlandsch Onderwijzers-Genootschap, opgericht
in 1844; de Maatschappij voor den Werkenden Stand, opgericht in
1854; het Koninklijk Oudheidkundig-Genootschap, opgericht in 1858. Velen
van hen bezitten schoone gebouwen en eenigen zeer kostbare verzamelingen.
Arti et Amicitiae vooral is door zijne tentoonstellingen het middelpunt der
bevorderaars van beeidende kunsten.
De koophandel is het voomaamste bedrijf der Amsterdammers; doch
ook als fabriekstad bekleedt Amsterdam een hoogen rang. De merkwaar-
digste inrichtingen van kunstvlijt zijn fabrieken van stoom- en andere
werktuigen, diamantslijperijcn,. scheepstimmerwerven, masten- en zeilma-
kerijen, lijnbanen, ijzer- en kopergieterijen, platloodgieterijen, bierbrouwe-
rijen, suikerraffinaderijen, gas- en chemische fabrieken, verwerijen, boek- en
plaatdrukkerijen, een lettergieterij, een rijst-pelmolen, koren- en chocolaad-
molens, tabaks- en sigarenfabrieken, zeepziederijen, likeurstokerijen, instru-
mentmakerijen, meubelmakerijen, houtzaagmolens,een brandspuitfabriek, enz.
A m s t e r d a m s c h e -V e l d , uitgestrekte veengronden in het zniden der
Drenthsche gem. Emmen, waar nu het d. Nieuw-Amsterdam zieh vormt.
Amsw o e r , geh. in de Gron. gem. Delfzijl, in 1840 met 61 inw. meubelmakerijen,
rijtuigfabrieken, glasbuigerijen.
A m n d a en A m u d e n , oude namen van Mniden.
A m u th o m , oude naam van Ameide.
A n d e l , gem. in N.-Brab-, ingesloten door Boederoijen (Geld.), Veen,
Meeuwen en Andel. Zij is 683 bund. groot, alles kleigrond, die naar de
Geldersche zijde door db Maas wordt bespoeld. In 1822 had zij 601, in
1840 738 en in 1870 818 inw., voor laatstvermeld ja a r onderscheiden in
698 Ned. H e rv ., 119 Chr. Ger. en 1 R -Kath. Landbouw en veeteelt
maken de middelen van bestaan der inwoners uit.. De kom der gem. ligt
aan den Maasdijk en deelt zieh in het dorp Op-Andel en de buurt
Neer-Andel.
A n d e l (d e n ), d. in de Gron. gem. Baflo, teilende in 1840, met een
deel van den Noordpolder, 713 en in 1860 761 inw. E r is een Herv. kerk,
Het werd in 1584 door Staatsch krijgsvolk verbrand.